Και μετά την Ευρωπαϊκή Ένωση… τι;
Ο Φουκουγιάμα, πρώην αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ με πολύ χαμηλές διανοητικές ικανότητες, έγινε παγκοσμίως γνωστός, το 1990, ισχυριζόμενος ότι επήλθε «το τέλος της Ιστορίας». Τώρα η Ιστορία επιστρέφει ολοταχώς.
Κάποιος μπορεί να συμφωνεί ή να διαφωνεί με το Brexit. Αλλά πρέπει να αναγνωρίσει ότι έχουμε να κάνουμε με μια ξεκάθαρη αντικαθεστωτική επανάσταση των βρετανών, μια επανάσταση με ξεκάθαρα εθνικά αλλά επίσης ταξικά χαρακτηριστικά. Πάρτε για παράδειγμα το δείγμα της ψηφοφορίας. Το Σίτι του Λονδίνου ψήφισε, στη συντριπτική πλειοψηφία, να παραμείνουν στην Ένωση, ενώ οι λαϊκές, αποβιομηχανοποιημένες και αγροτικές περιοχές της χώρας, οι «χαμένοι της παγκοσμιοποίησης», υπέρ του Brexit. (Όπως έχει συμβεί σε πολλές περιπτώσεις, κατά τη διάρκεια κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, ο εθνικισμός δεν ήταν ο μόνος άμεσος λόγος της αναζήτησης για ανεξαρτησία των Δημοκρατιών – κυρίως αιτία ήταν οι ανταγωνισμοί για εξουσία και ιδιοκτησία. Παρ’ όλα αυτά, ήταν η εθνική ιδέα που προσέφερε μια έτοιμη βάση νομιμότητας για την κατάρρευση).
Το αποτέλεσμα, επίσης, απεικονίζει μια τεράστια ιστορική ήττα του δρ Σόιμπλε και ολόκληρης της γερμανικής ηγεσίας, είτε γίνεται κατανοητό είτε όχι (όπως έχει συμβεί πολλές φορές στη ιστορία της Γερμανίας).
Το ζήτημα αφορά ολόκληρη την Ευρώπη
Δεν είναι μόνο ότι η Βρετανία αποχωρεί από την Ε.Ε. Η ίδια η Ένωση έχει εισέλθει σε μια διαδικασία μιας πιθανής κατάρρευσης σαν δομή. Αυτή η διαδικασία δεν θα αφήσει τίποτα ανεπηρέαστο: εσωτερικές ισορροπίες σε διάφορα εθνικά κράτη, ευρωπαϊκή οικονομική τάξη πραγμάτων και γεωπολιτικά. Δεν είναι μονάχα η νεοφιλελεύθερη (υπό γερμανική συν-κυριαρχία) Ε.Ε. που πιθανόν θα αποχωρήσει από τη σκηνή της ιστορίας. Είναι όλο το ευρωπαϊκό «ξεπερασμένο πολιτικό σύστημα» που ετοιμάζεται να αποχωρήσει. Τουλάχιστον εκείνο που αφοσιωμένα ενστερνίστηκε τη συμφωνία του Μάαστριχτ και το θρίαμβο του νεοφιλελευθερισμού. (Έμμεσα και με την πολιτική επιλογή να προχωρήσει με τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, το πολιτικό-οικονομικό πλαίσιο της οποίας ήταν η διεύρυνση της Ε.Ε.).
Ας ελπίσουμε ότι η κατάρρευση του μετα-εθνικού νεοφιλελευθερισμού δεν θα οδηγήσει και στην κατάρρευση των θεμελιωδών επιτευγμάτων των ευρωπαϊκών λαών, μετά το 1945. Από εδώ και πέρα εισερχόμαστε σε μια «χαοτική» περίοδο, με τη μαθηματική έννοια της λέξης, με πολύ διαφορετικές θετικές και αρνητικές δυνατότητες.
Μια απαράδεκτη Ένωση
Παρ’ όλο που θα κάνουν και θα πουν τα πάντα για να επανερμηνεύσουν, να μειώσουν και να νοθεύσουν τη σημασία της βρετανικής ψήφου, η ετυμηγορία είναι αδιαμφισβήτητη και η σπουδαιότητά της εκρηκτική.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, τουλάχιστον όπως τάσσεται τώρα, με τις πολιτικές και την αλαζονεία που παράγει, είναι απλά απαράδεκτη όχι μόνο από τους Βρετανούς, αλλά και από μια ξεκάθαρη πλειοψηφία των Ευρωπαίων πολιτών. Το σύστημα του Μάαστριχτ, θεσμική ενσάρκωση του νεοφιλελευθερισμού (και ατλαντισμού), επιβλήθηκε στη Δυτική Ευρώπη στον απόηχο και κάτω από τον τεράστιο αντίκτυπο της κατάρρευσης του «σοβιετικού σοσιαλισμού», καθώς επίσης και της ήττας και συνθηκολόγησης του Μιτεράν (και της βρετανικής Αριστεράς) και, τέλος, της γερμανικής επανένωσης, με τον τρόπο που υλοποιήθηκε αποδείχθηκε ότι είναι μια κοινωνικά οπισθοδρομική, οικονομικά αναποτελεσματική, πολιτικά ολιγαρχική και αντιδημοκρατική δομή.
Καταρρέει μπροστά στα μάτια μας, ως αποτέλεσμα του πρώτου κύματος (2008) της χρηματοπιστωτικής κρίσης και του τρόπου με τον οποίο οι Ευρωπαίοι ηγέτες αντέδρασαν σε αυτή. Η καταστροφή της θα μπορούσε να ξεκινήσει ένα δεύτερο κύμα οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Το τελικό πολιτικό πλήγμα για τη νομιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιβλήθηκε πέρυσι, όταν όλος ο κόσμος είδε τον τρόπο που το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες συνέτριψαν την Ελλάδα, κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ακόμα κι αν δεν είπαν τίποτα εκείνη την εποχή, όλοι έβγαλαν συμπεράσματα σχετικά με τη φύση και το χαρακτήρα αυτής της Ένωσης και της γερμανικής πολιτικής στην Ευρώπη. Ήταν μόνο θέμα χρόνου πριν γυρίσει μπούμερανγκ η πολιτική επίπτωση αυτής της «νίκης», χτυπώντας όσους την επινόησαν. Αυτό είναι που συμβαίνει τώρα.
Οι Έλληνες ήταν πολύ αδύναμοι για να πετύχουν στην εξέγερσή τους. Οι Βρετανοί ήταν πολύ ισχυροί για να δεχθούν μια τέτοια Ένωση. Ήταν η Ιστορία, όχι η Αριστερά ή η Δεξιά, η οποία έβαλε την ευρωπαϊκή εξέγερση στην ημερήσια διάταξη. Η ευρωπαϊκή Αριστερά αποδείχθηκε το 2015 πάρα πολύ διστακτική, πολύ αδύναμη, πολύ απρόθυμη να γίνει ο ηγέτης της επανάστασης μέχρι το τέλος. Ένα μέρος της Ευρωπαϊκής Δεξιάς ήταν εκεί για να καλύψει το κενό, τουλάχιστον σε εκείνο το στάδιο. Και τα κατάφερε.
Ψηφίζοντας να αποχωρήσουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Βρετανοί πολίτες επιβεβαιώνουν, όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται, ότι είναι βαθιά Ευρωπαίοι, με το δικό τους τρόπο φυσικά, και ακολουθώντας τη συγκεκριμένη πορεία ιστορίας και τη διεθνή θέση που η χώρα τους έχει καθορίσει.
Ψηφίζοντας έτσι όπως ψήφισαν, οι Βρετανοί έκαναν το ίδιο που έκαναν, πριν από αυτούς, οι πολίτες της Κύπρου, της Γαλλίας, της Ολλανδίας, της Ιρλανδίας, της Ελλάδας – κάθε φορά που είχαν την ευκαιρία. Απέρριψαν μαζικά τις πολιτικές που παράγονται και επιβάλλονται από τις ελίτ, τόσο τις εθνικές όσο και τις ευρωπαϊκές (οι δύο ολοένα και πιο δυσδιάκριτες μεταξύ τους), παρά τις τεράστιες εκστρατείες τρόμου και προπαγάνδας για να κάνουν το αντίθετο.
Οι ευρωπαϊκές ελίτ απάντησαν σε αυτήν την επαναλαμβανόμενη κραυγή των λαών λέγοντάς τους ότι δεν καταλαβαίνουν τι ψηφίζουν, αγνοώντας την άμεση έκφραση της λαϊκής βούλησης και κάνοντας ακριβώς το αντίθετο της πολιτικής που είχαν εντολή από το εκλογικό σώμα τους να εφαρμόσουν, με πλήρη έλλειψη σεβασμού των πιο στοιχειωδών δημοκρατικών αρχών.
Το σύνδρομο της Μαρίας Αντουανέτας
Ίσως οι ευρωπαϊκές ελίτ πίστευαν ότι, εάν υπάρξει «διαζύγιο» ανάμεσα στους λαούς και τους κυβερνήτες τους, θα πρέπει να αλλάξουν τους λαούς, όπως κάποτε το έθεσε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ στους μάλλον κουφούς κυβερνήτες της Ανατολικής Γερμανίας του καιρού του.
Με τον τρόπο αυτό, ξανά και ξανά, απλά προετοίμασαν το έδαφος ώστε ένα ισχυρό ευρωπαϊκό κράτος να κάνει ένα βήμα παραπέρα από τις περασμένες εξεγέρσεις, ψηφίζοντας ξεκάθαρα υπέρ ενός διαζυγίου με τις Βρυξέλλες. Μολονότι κάποιες δυνάμεις στην ευρωπαϊκή Αριστερά υποστήριξαν το Brexit, και άρα θα ήταν ανακριβές να πιστώσουμε τα πάντα στη Δεξιά (το αντίθετο συνέβη στην Ελλάδα, όπου ένα μόνο μέρος της Δεξιάς υποστήριξε την εξέγερση), το έκαναν κάτω από την πρωτοβουλία και την κυριαρχία των δεξιών δυνάμεων – επειδή αυτές ήταν οι μόνες διαθέσιμες να παίξουν αυτό το ρόλο. Αυτό μπορεί να έχει, και φυσικά θα έχει, ένα τεράστιο αντίκτυπο στο τι έπεται, αλλά δεν αλλάζει τις θεμελιώδεις αρχές και το χαρακτήρα της εξέγερσης. Κάνει περισσότερο, όχι λιγότερο αναγκαίο για την ευρωπαϊκή Αριστερά να αναθεωρήσει και να αλλάξει εκ βάθρων την πολιτική της απέναντι τόσο σε εθνικά όσο και στα ευρωπαϊκά ζητήματα. Αν δεν το κάνει, απλώς θα εξαφανιστεί, όπως εξαφανίζεται το καθεστώς.
Στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και παντού στην ευρωπαϊκή ήπειρο, η Ευρωπαϊκή Ένωση όλο και περισσότερο γίνεται αντιληπτή από την πλειοψηφία των πολιτών ως ένα σύστημα που δεν υπερασπίζει τους λαούς, αλλά οργανώνει την κοινωνική οπισθοδρόμηση. (Μερικοί από τους ηγέτες της το λένε ακόμα και ανοιχτά, αγνοώντας τις πολιτικές συνέπειες. Για παράδειγμα, ο Μπαρόζο δήλωσε πριν από μερικά χρόνια πως όλοι γνωρίζουν ότι οι μέλλουσες γενιές θα ζουν με χειρότερους όρους από το παρελθόν! Κάποιοι σύμβουλοι του Σαρκοζί έχουν δηλώσει δημοσίως ότι στόχος τους είναι να ξεπεραστεί εντελώς το κοινωνικό πρόγραμμα που προσωποποιείται στον ιστορικό συμβιβασμό της Γαλλικής Κομμουνιστικής Αντίστασης με τον Ντε Γκολ, σε αντάλλαγμα της παραίτησής της από το στόχο μιας επανάστασης στη Γαλλία – αλλά και επειδή ο Ντε Γκολ υποστήριζε στην πραγματικότητα ένα «σοσιαλδημοκρατικό» και εθνικό σχέδιο για τη χώρα του).
Στα δυτικά και στα νότια τμήματα της Ευρώπης η «ευρωπαϊκή ολοκλήρωση», έτσι όπως πραγματοποιείται, γίνεται κατανοητή όλο και περισσότερο ως ένας μηχανισμός που παίρνει πίσω από τους λαούς τις πολιτικές ελευθερίες και τα δικαιώματα που απολάμβαναν μετά τη νίκη εναντίον του Ναζισμού και του Φασισμού το 1945 και, όσον αφορά την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ελλάδα, μετά την κατάρρευση των δικτατοριών το 1974. Δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι για παράδειγμα η JP Morgan έδωσε πριν μερικά χρόνια στη δημοσιότητα μια έκθεση όπου ανέφερε πως το μεγαλύτερο εμπόδιο για τη μεταρρύθμιση, εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί, είναι τα «αντιφασιστικά συντάγματα» των νοτιευρωπαϊκών κρατών που υιοθετήθηκαν μετά το 1974!
Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε σε αυτό το σημείο πως, κατά διαστήματα, γίνεται μεγάλη συζήτηση για το θέμα «ομοσπονδία» στην Ευρώπη, αλλά δεν βλέπουμε κανένα πραγματικό έργο ομοσπονδίας. Με τον όρο «ομοσπονδία» εννοούν, με πραγματικά οργουελιανούς όρους, όχι μια ομοσπονδία ευρωπαϊκών εθνών και κρατών, αλλά την υπαγωγή τους στην εξουσία υψηλών διεθνών οικονομικών κύκλων (και στις ΗΠΑ, όσο αφορά στα γεωπολιτικά ζητήματα). Δεν υπάρχει καλύτερο σύμβολο αυτής της υποταγής και του τεράστιου ψεύδους που κρύβεται πίσω από όλη αυτή τη συζήτηση για ομοσπονδία, από το διορισμό ενός τραπεζίτη της Goldman Sachs, του κ. Μάριο Ντράγκι, στη θέση του προέδρου της (ανεξάρτητης, αλλά μόνο από τους λαούς και τα έθνη) Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία αποτελεί στην πραγματικότητα θέση ενός μη εκλεγμένου υπερ-πρωθυπουργού.
Η σημασία της ισχυρής εθνικής παράδοσης
Η εξέγερση των Ευρωπαίων αναπτύσσεται σύμφωνα με τις εθνικές γραμμές για διάφορους λόγους. Οι περισσότεροι άνθρωποι, ειδικά οι πιο απειλούμενοι, και ειδικά η πιο παραδοσιακή εργατική τάξη, αισθάνονται ενστικτωδώς την ανάγκη, πριν ακούσουν οποιονδήποτε να τους μιλά, ενός κράτους και ενός έθνους που να τους προστατεύει. Κάποιοι στην Αριστερά πιστεύουν πως αυτό είναι αντιδραστικό, αλλά οφείλουν να εξηγήσουν γιατί είναι προοδευτική η αντικατάσταση των εθνικών κρατών από τη διεθνή διακυβέρνηση των μεγάλων τραπεζών (πολλές από αυτές, και οι πιο σημαντικές, δεν είναι καν στην Ευρώπη)
Δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι αυτές οι επαναστάσεις γίνονται κυρίως σε έθνη που έχουν, λίγο ή πολύ, ισχυρή εθνική παράδοση. Οι Κύπριοι έκαναν μια από τις πρώτες αντιαποικιοκρατικές επαναστάσεις μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρ’ ότι ήταν μόνο μια χούφτα άνθρωποι κόντρα σε μια αυτοκρατορία. Στα διοικητικά συμβούλια των γαλλικών πολυεθνικών μιλούν τώρα αγγλικά, αλλά ακόμα η Γαλλία παραμένει η χώρα της Μασσαλιώτιδας και έχει μια τάση να τη θυμάται κάθε φορά που νιώθει πως το έχει ανάγκη. Επ’ ευκαιρία, η πρώτη κομμουνιστική επανάσταση στη σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία, η Παρισινή Κομμούνα, ξεκίνησε επειδή οι Γάλλοι αστοί ήθελαν να ελέγξουν τα γερμανικά κεφάλαια. Η Ολλανδία, η χώρα του Σπινόζα, είναι μια από τις χώρες που γεννήθηκε η ευρωπαϊκή ελευθερία. Η Ιρλανδία, ως χώρα, έχει καθοριστεί από την επανάσταση ενάντια στον ξένο ζυγό. Οι Έλληνες διεξήγαγαν έναν σκληρό αντιστασιακό αγώνα ενάντια στον Χίτλερ, τη στιγμή που τα περισσότερα ευρωπαϊκά έθνη είχαν συνθηκολογήσει. Κατάφεραν το 1940-41 την πρώτη στην Ευρώπη στρατιωτική ήττα του Άξονα, και η αντίστασή τους είχε ως συνέπεια την παροχή πολύτιμου χρόνου στους Σοβιετικούς και στον «στρατηγό Χειμώνα», ενώ την ίδια στιγμή δυσκόλεψε σοβαρά την υλικοτεχνική υποστήριξη του Ρόμελ στην Αφρική. (Παρεμπιπτόντως, πλήρωσαν ένα μεγάλο τίμημα, καθώς προδόθηκαν ή συντρίφθηκαν από τους συμμάχους τους μετά τον πόλεμο. Και τώρα διακινδυνεύουν να έχουν ξανά την ίδια μοίρα, πληρώνοντας ένα τρομερό τίμημα και για την εξέγερσή τους και για την ανετοιμότητα και την προδοσία των ηγετών τους.)
Κατάρρευση των υλικών όρων της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας
Οι νεοφιλελεύθεροι ήταν σε θέση να ελέγξουν σχεδόν το σύνολο των ΜΜΕ και του πολιτικού τοπίου, τους διανοούμενους και την κοινή γνώμη. Ήταν ακόμα ικανοί να διαγράψουν την «ενοχλητική» Ιστορία από το πρόγραμμα των δυτικών πανεπιστημίων. Σήμερα μπορείς να είσαι απόφοιτος Οικονομικών, αλλά να αγνοείς παντελώς τον Κέινς ή τον Γκαλμπρέιθ. Να είσαι πολιτικός επιστήμονας χωρίς να έχεις διαβάσει ούτε μια σελίδα από τον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη. Να είσαι ψυχολόγος, αλλά να αγνοείς τη δουλειά του Φρόιντ. Ακόμα και οι περισσότεροι Φυσικοί αγνοούν τη σκέψη του Κοπέρνικου ή του Γαλιλαίου.
Με το να ελέγχουν τα πάντα, έπεσαν στην παγίδα της επιτυχίας τους, πιστεύοντας τελικά τυφλά την ίδια τους την προπαγάνδα. Με το να λένε τόσο συχνά και σε τόσες πολλές περιπτώσεις πως «Δεν υπάρχει εναλλακτική», τελικά έγιναν απολύτως ανίκανοι να υποστηρίξουν πολιτικά και να παλέψουν την ίδια τη δική τους εναλλακτική λύση. Για να μην αναφερθούμε στο ζήτημα της κατανόησης των εξελίξεων και του τρόπου σκέψης του κόσμου…
Στο περιβάλλον της ευημερίας της δεκαετίας του ’90, όλα αυτά έμοιαζαν εξαιρετικά ισχυρά και πετυχημένα. Αλλά καθώς οι μεσαίες τάξεις και τα περισσότερο καταπιεσμένα κοινωνικά στρώματα ένοιωθαν την πίεση της οικονομικής κρίσης, και στη συνέχεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, οι υλικοί όροι της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας άρχισαν να καταρρέουν και μαζί τους παρέσυραν τα ιδεολογικά και πολιτικά θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δυσαρεστημένη από τη φιλο-παγκοσμιοποιητική στροφή πολλών αριστερών πολιτικών και κομμάτων, η παραδοσιακή εργατική τάξη σε αρκετές περιπτώσεις τους εγκατέλειψε, στρεφόμενη στην Ακροδεξιά και άλλους αντισυστημικούς πόλους. Οι ταυτότητες που ο νεοφιλελευθερισμός προσπάθησε να καταστείλει μόνιμα, δεν εξαφανίστηκαν. Έγιναν πιο «υπόγειες», παραμένοντας βαθιά μέσα στο συλλογικό (και εθνικά οργανωμένο) υποσυνείδητο, έτοιμες να αφυπνιστούν όταν οι λαοί νιώσουν την ανάγκη να νομιμοποιήσουν την αντίστασή τους σε μια απειλητική νέα τάξη πραγμάτων.
Η πολιτική ορθότητα τελείωσε με την τύφλωση των αρχιτεκτόνων της και την αποκατάσταση πολλών από εκείνες τις ίδιες ιδέες που καταδίωκε!
Δεξιά και Αριστερά, κατεδάφιση και οικοδόμηση
Ο ρόλος της ολοκλήρωσης της κατεδάφισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της καταστροφής της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη μοιάζει να ταιριάζει περισσότερο στην Ευρωπαϊκή Δεξιά.
Αλλά το πραγματικό ερώτημα δεν είναι πλέον αυτό. Το ζήτημα είναι τι θα είναι αυτό που θα αντικαταστήσει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη και πώς θα αποφύγουμε την προοπτική η μάλλον αναπόφευκτη, μεσοπρόθεσμα, κατάρρευση να οδηγήσει και στην κατάρρευση της Ευρώπης συνολικά.
Για διάφορους λόγους, η απλή επιστροφή της Ευρώπης στα εθνικά κράτη δεν μπορεί να αποτελέσει λύση. Ακόμα και αν Βρετανοί, Γάλλοι και Γερμανοί, τουλάχιστον, μπορεί να σκέφτονται να δοκιμάσουν κάτι τέτοιο, κανείς άλλος δεν μπορεί σοβαρά να πιστέψει σ’ αυτήν την προοπτική. Γι’ αυτό και η υπεράσπιση των εθνικών κρατών, και όποιων υπολειμμάτων δημοκρατίας έχουν απομείνει στα πλαίσιά τους, είναι απολύτως απαραίτητη – αλλά την ίδια στιγμή αδύνατη χωρίς την ανάδειξη ενός νέου κοινωνικού, οικονομικού και διεθνούς σχεδίου ικανού να αντικαταστήσει την καταρρέουσα νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων.
Εάν οι Ευρωπαίοι χρειάστηκαν, τελικά, τη Δεξιά ως δύναμη καταστροφής, θα χρειαστούν πιθανότατα κάποιου είδους Αριστερά σαν δύναμη ανοικοδόμησης. Αλλά αυτή θα πρέπει να είναι μια Αριστερά πιο ριζοσπαστική, πιο σοβαρή, πιο αφοσιωμένη, απαλλαγμένη από τις ψευδαισθήσεις σχετικά με την Ε.Ε., την παγκοσμιοποίηση, απαλλαγμένη και από τον οπορτουνισμό της.
Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος αποτυπώνει πολύ καλά τις δύσκολες επιλογές που αναγκάστηκαν να κάνουν ο Σάντερς και ο Κόρμπιν, ανάμεσα στο ριζοσπαστισμό που τους ώθησε στις θέσεις που εξέφρασαν και στο συντηρητισμό που χαρακτηρίζει τα κόμματά τους. Για να πετύχουν, πρέπει να βρουν έναν τρόπο να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στη δυσαρέσκεια, το ρεφορμισμό εκείνων που ακόμα έχουν πολλά να χάσουν και εκείνων που δεν έχουν πλέον να χάσουν τίποτα. Τα συμπεράσματα που θα βγάλουν από την υπόθεση της Βρετανίας η ηγεσία των Podemos στην Ισπανία και οι ηγέτες της γαλλικής και γερμανικής Αριστεράς μπορεί να είναι κρίσιμα όχι μόνο για το άμεσο μέλλον της ευρωπαϊκής ηπείρου, αλλά και για την Ιστορία.
* Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι αναλυτής και δημοσιογράφος, με δημοσιεύσεις σε πολλά ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ. Το παρόν άρθρο του δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στην ιστοσελίδα της Πρωτοβουλίας των Δελφών (www.defenddemocracy.press).
Μετάφραση: Σοφία Παπασπυρίδωνος
Ανάρτηση από: http://www.e-dromos.gr