Του James Petras*
Ιανουάριος 19, 2019
Ιανουάριος 19, 2019
(Επεξηγηματική σημείωση του μεταφραστή: Στο κείμενο που ακολουθεί οι αγγλικοί όροι nationalism και nationalist αποδίδονται στα ελληνικά άλλοτε ως εθνισμός και εθνιστής και άλλοτε ως εθνικισμός και εθνικιστής. Ως εθνισμός ορίζεται η άποψη που ενθαρρύνει την έκφραση και την καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης και παράλληλα αναγνωρίζει και σέβεται τις εθνικές διαφορές. Πρόκειται δηλαδή για την απόλυτη αλλά χωρίς παρωπίδες, πίστη και αφοσίωση κάποιου στα ιδεώδη του έθνους στο οποίο ανήκει, χωρίς καμία διάθεση περιφρόνησης ή υποτίμησης των ιδεωδών άλλου έθνους. Πάνω σε τούτη την, με θετικό πρόσημο, έννοια του εθνισμού εδράζεται και η έννοια του διεθνισμού. Αντίθετα, ως εθνικισμός ορίζεται η απόλυτη και με πάθος, έως την τύφλωση, προσήλωση των ατόμων στο έθνος τους, η οποία φτάνει ως την περιφρόνηση και την εχθρότητα προς άλλα έθνη, για να καταλήξει στην αντιδραστική έννοια και πρακτική του σωβινισμού.)
Στο σύγχρονο κόσμο, οι δυτικοί προπαγανδιστές του ιμπεριαλισμού, ειδικά οι δημοσιογράφοι και οι αρχισυντάκτες των ΜΜΕ, καταφεύγουν στην παραχάραξη των καθημερινών εννοιών και τη διαστρέβλωση της γλώσσας της πολιτικής. Η χρήση και η κακοποίηση του πολιτικού λόγου χρησιμοποιείται προκειμένου να μπουν στο στόχαστρο της κριτικής τα ίδια τα θύματα και να δικαιολογηθούν οι ιμπεριαλιστικές επιθέσεις. Οι συνέπειες είναι πολλαπλές, αναφορικά τόσο με την προσπάθεια νομιμοποίησης των εγκλημάτων πολέμου και της οικονομικής λεηλασίας όσο και με την εξουδετέρωση της όποιας εσωτερικής αντίστασης.
Θα προσπαθήσουμε εν πρώτοις να εξετάσουμε την ορολογία-κλειδί η οποία προάγει τις ιμπεριαλιστικές επιθέσεις. Θα περιγράψουμε, έπειτα, τους οικονομικούς και πολιτικούς στόχους του γλωσσικού ιμπεριαλισμού και θα ολοκληρώσουμε με τη διερεύνηση των πολιτικών/πολιτισμικών εναλλακτικών λύσεων.
Η πλέον κακοποιημένη και συσκοτισμένη έννοια στο σύγχρονο ιμπεριαλιστικό λεξιλόγιο είναι η έννοια «λαϊκισμός». Με την αρχική του σημασία ο όρος «λαϊκισμός» αναφερόταν σε μαζικά κινήματα εργατών που ήσαν αντικείμενα εκμετάλλευσης. Τα λαϊκά κινήματα στρέφονταν ενάντια στους ολιγάρχες τραπεζίτες και στους μεγιστάνες των ΜΜΕ.
Στα τέλη του 19ουκαι στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, οι λαϊκιστές (ή ποπουλιστές- populists) ήσαν ισχυρά πολιτικά κινήματα και κοινοβουλευτικά κόμματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, τη Ρωσία (ναρόντνικοι) και τη Δυτική Ευρώπη.
Στα μέσα του 20ουαιώνα, τα λαϊκιστικά κόμματα και κινήματα πολλαπλασιάστηκαν, σε μερικές δε περιπτώσεις, κατέλαβαν την εξουσία στην Ασία και τη Λατινική Αμερική. Τα λαϊκιστικά κινήματα κέρδισαν μαζική υποστήριξη στην Αργεντινή, τη Βραζιλία, το Περού και το Μεξικό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες τα λαϊκιστικά κόμματα και κινήματα εκπροσωπούσαν αγρότες που αντιστέκονταν στα μονοπώλια των σιδηροδρόμων, στους τραπεζίτες και στους διεφθαρμένους πολιτικούς ηγέτες. Στόχος τους ήταν η διασφάλιση στην αγορά εύλογων τιμών για τη μεταφορά προϊόντων, ήπια επιτόκια εκ μέρους των τραπεζών και τίμιες εκλογές, απαλλαγμένες από τη διαφθορά των πολιτικών αφεντικών. ΟΙ λαϊκιστές εξέλεξαν αρκετούς κυβερνήτες, πάμπολλους δημάρχους και αρκετούς κρατικούς νομοθέτες.
Στη Λατινική Αμερική, τα λαϊκιστικά κόμματα του Περού (APRA) αγωνίστηκαν για τα δικαιώματα των ιθαγενών, αντιπαλεύοντας τη νεο-αποικιακή και ολιγαρχική διακυβέρνηση. Στην Αργεντινή, τη Βραζιλία και το Μεξικό τα λαϊκιστικά κόμματα, με ηγέτες τον Χουάν Περόν, Γετούλιο Βάργκας και Λάζαρο Καρντένας αντίστοιχα, πάλεψαν και πέτυχαν τη διασφάλιση εργατικών δικαιωμάτων και την εθνικοποίηση ουσιαστικών πηγών πλούτου (ειδικά των πετρελαιοπηγών). Εγκαινίασαν με επιτυχία προγράμματα εθνικής εκβιομηχάνισης. Παρόμοιες εξελίξεις συνέβησαν στην Κίνα, τις Φιλιππίνες, την Ινδοκίνα και την Ινδία. Ο εθνισμός και ο λαϊκισμός υπήρξαν οι δίδυμοι μοχλοί της ανεξαρτησίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ο εθνισμός θεμελιώθηκε πάνω στην επιθυμία για αποτίναξη της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας και της επανάκτησης των εθνικών πολιτισμικών αξιών, απαλλαγμένων από την ιμπεριαλιστική επιβολή. Με το πέρασμα στον 21οαιώνα και με την άνοδο και πρόοδο των μετα-αποικιακών καθεστώτων, οι δυτικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις επεδίωξαν την κατασυκοφάντηση των κινημάτων και των κομμάτων που αμφισβητούσαν την νομιμότητα των ιμπεριαλιστικών τους πολιτικών. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δεν μπορούσαν πλέον να βασίζονται στο ιδεολόγημα των καλοπροαίρετων, φιλάνθρωπων αυτοκρατοριών. Ούτε και να ισχυρίζονται ότι η εκμετάλλευση και το πλιάτσικο εκ μέρους του ξένου κεφαλαίου εξυπηρετούσε την «οικοδόμηση κρατών».
Η ιδεολογία του ιμπεριαλισμού κατέφυγε στη διαστρέβλωση και τη μετάλλαξη των θετικών εννοιών που συνδέθηκαν με τους απελευθερωτικούς αγώνες των λαών, στα ακριβώς αντίθετά τους. Έτσι, συνέδεσαν το λαϊκισμό με τα καταπιεστικά και αυταρχικά δόγματα οπισθοδρομικών καθεστώτων. Από το λαϊκισμό αφαιρέθηκε το αρχικό χειραφετητικό του περιεχόμενο, το οποίο και αντικαταστάθηκε από, και συνδέθηκε με, την αντιδραστική, ρατσιστική, ξενοφοβική, αντι-μεταναστευτική φασιστική ιδεολογία. Όλα ανεξαιρέτως τα λαϊκά, μαζικά κινήματα, ανεξαρτήτως του κοινωνικο-οικονομικού τους περιεχομένου, χρεώθηκαν με το ίδιο αντιδραστικό, οπισθοδρομικό περιεχόμενο. Κατά τον ίδιο τρόπο ο εθνισμός συνδέθηκε με νεοφασίστες που απελαύνουν μειονότητες και μετανάστες.
Ως επακόλουθο, οι ιμπεριαλιστικές ιδεολογίες εμφανίζουν και σερβίρουν τους Αμερικανικούς και Ευρωπαίους προωθητές της αυτοκρατορίας ως περιεκτικούς υπερασπιστές των δημοκρατικών αξιών που παλεύουν εναντίον των «εθνικιστών».
Χρήση και κατάχρηση του λαϊκισμού και εθνισμού
Κύριοι εχθροί του «λαϊκισμού» είναι οι ισχυρές δυτικές νεοφιλελεύθερες άρχουσες τάξεις και οι εμπαθείς γραφιάδες των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, Νιου Γιορκ Τάιμς, Ουάσιγκτον Ποστ και Γουόλ Στριτ Τζέρναλ. Ο αντιλαϊκισμός που υπερασπίζεται τις «δυτικές δημοκρατικές αρχές» χρησιμεύει ως ψευδοπροοδευτική προπαγάνδα υπέρ του ιμπεριαλισμού. Η αντιλαϊκιστική ρητορική συγχωνεύει δεξιούς και αριστερούς, σωβινιστές και υπερασπιστές της εθνικής ανεξαρτησίας. Στόχος είναι η δικαιολόγηση των πολλαπλών ιμπεριαλιστικών πολέμων και πραξικοπημάτων που διεξάγουν οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση στην Ασία, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια και Ανατολική Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Την ίδια στιγμή που τα «ενάρετα» αντιλαϊκιστικά και «αντιεθνικιστικά» εμπρηστικά ΜΜΕ καταδικάζουν τους λαϊκιστές, την ίδια ώρα προωθούν και υπερασπίζονται δολοφονικούς δυτικούς πολέμους και πραξικοπήματα στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Παλαιστίνη, τη Συρία, το Λίβανο, τις Ονδούρες, τη Σομαλία, το Νότιο Σουδάν, τη Βενεζουέλα και την Ουκρανία.
Ο «αντιεθνικισμός» χρησιμεύει στο να αφοπλίζει όσους υπερασπίζονται την ανεξαρτησία των χωρών ασκώντας οξεία κριτική στον ιμπεριαλισμό, καθώς και στο να «νομιμοποιεί» τους ηγέτες της Δύσης. Οι ιδεολόγοι των ΜΜΕ επιτίθενται εναντίον των δεξιών εθνικιστών που επιτίθενται εναντίον των μεταναστών αλλά την ίδια στιγμή αποκρύβουν το γεγονός ότι οι μετανάστες είναι θύματα των δυτικών ιμπεριαλιστικών στρατιωτικών εισβολών.
Οι εγχώριοι δεξιο-εθνικιστές και οι νεοφιλελεύθεροι ιμπεριαλιστές αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο ένας διεγείρει τα εθνικιστικά πάθη της μάζας, ο άλλος κάνει το παν προκειμένου να ικανοποιήσει την ακόρεστη δίψα για καπιταλιστικά κέρδη. Ο αντιλαϊκισμός και ο εθνικισμός είναι η ατμομηχανή των νεοφιλελεύθερων ελίτ που εκμεταλλεύονται την εγχώρια εργατική δύναμη και επιτίθενται κατά του κοινωνικού κράτους και της δημοκρατίας στους χώρους εργασίας. Εμφανίζουν το λαϊκά κοινωνικά κινήματα ως εκδοχές ενός «λαϊκισμού» που πρέπει να καταδικαστεί ως εχθρός της ελεύθερης αγοράς και των ελεύθερων εκλογών.
Οι εθνιστές που αντιτίθενται στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους δυσφημίζονται ως αυταρχικοί εχθροί της δυτικής ασφάλειας, της παγκοσμιοποίησης και των δημοκρατικών αξιών.
Συμπέρασμα
Ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ και της ΕΕ αντιμετωπίζει εχθρούς, τόσο εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς. Η εσωτερική αντιπολίτευση στρέφεται αφενός εναντίον των πολέμων με το τεράστιο κόστος και της χρηματιστικής κερδοσκοπίας αφετέρου, απαιτώντας περισσότερο κοινωνικό κράτος. Έχοντας απελπιστικά ανάγκη μια νέα ιδεολογική υπεράσπιση, οι δυτικές δυνάμεις κατασκευάζουν συνεχώς νέους εχθρούς, τους οποίους βαφτίζουν «λαϊκιστές», μια μεταμφίεση για τη στήριξη των ολιγαρχών της οικονομίας. Οι δυτικές ελίτ επιδιώκουν την υπονόμευση των αντι-ιμπεριαλιστών τσουβαλιάζοντάς τους με τους ακροδεξιούς εθνικιστές.
Οι ιδεολόγοι του δυτικού ιμπεριαλισμού διαθέτουν και άλλα εργαλεία προπαγάνδας. Οι αγωνιστές για την εθνική ανεξαρτησία εξισώνονται με τους «τρομοκράτες». Οι Ρώσοι που υπερασπίζονται την ασφάλεια των εθνικών τους συνόρων περιγράφονται ως αυταρχικοί επεκτατιστές. Τα Κινεζικά διεθνή οικονομικά δίκτυα χαρακτηρίζονται ως «αποικιακοί εισπράκτορες χρεών». Οι τυμπανοκρουσίες των ΜΜΕ είναι αναγκαίες προκειμένου να συσκοτίζεται η πραγματικότητα. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ συντηρούν κοντά 200 στρατιωτικές βάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Κίνα διαθέτει μια μικροσκοπική βάση στην Ανατολική Αφρική. Οι ΗΠΑ συντηρούν μια ζώνη στρατιωτικών βάσεων που περικυκλώνει την Κίνα. Η Κίνα δεν έχει ούτε μία στρατιωτική βάση στον περίγυρο των ΗΠΑ.
Ενώ οι δυτικές αποικιακές και νεοαποικιακές ελίτ λεηλατούν την Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική η Κίνα χρηματοδοτεί υποδομές, επενδύει σε παραγωγικές επιχειρήσεις και δεν συντηρεί στρατιωτικές βάσεις για να εισβάλλει σε χώρες του Τρίτου Κόσμου.
ΟΙ ΗΠΑ και η ΕΕ υποκλέπτουν προοδευτικές έννοιες όπως λαϊκισμός, αντιστρέφοντας το νόημά τους σε οπισθοδρομικά αντιδραστικά κινήματα, κόμματα και προσωπικότητες. Φιλο-ιμπεριαλιστικές αποικιοκρατικές ρατσιστικές ταμπέλες καρφώνονται πάνω στους εθνιστές. Πολλοί εκ των οποίων είναι υπερασπιστές της εθνικής κυριαρχίας και αντιστέκονται στην ιμπεριαλιστική ηγεμονία. Ο πολιτικός λόγος που τίθεται στην υπηρεσία της αυτοκρατορίας δεν συνιστά αρετή!
*Ο James Petras είναι Αμερικανός πανεπιστημιακός και υπηρέτησε ως καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Binghamton της Νέας Υόρκης. Έχει συγγράψει περισσότερα από 62 βιβλία που μεταφράστηκαν σε 29 γλώσσες και πάνω από 600 άρθρα επιστημονικού ενδιαφέροντος που δημοσιεύτηκαν στα American Sociological Review, British Journal of Sociology, Social Research, and Journal of Peasant Studies. Γνωστός για τους μακροχρόνιους αγώνες του για κοινωνική δικαιοσύνη και τη συμπαράστασή του στα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα παγκοσμίως, συνέγραψε περισσότερα από 2.000 άρθρα πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού ενδιαφέροντος.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο του συγραφέα στις 12 Νοεμβρίου 2018.
Ανάρτηση από: https://www.konstantakopoulos.gr