«Επιστήμη είναι η πίστη στην άγνοια των ειδικών» και όχι η ευπιστία στις «βεβαιότητες» των τηλεπωλητών, θα προσθέταμε εμείς
Του Δημήτρη Μπρούμα*
Ο άνθρωπος "φύσει του ειδέναι
ορέγεται" έλεγε ο Αριστοτέλης. Η περιέργεια, η φιλομάθεια και
η ανάγκη κατανόησης του φυσικού κόσμου ήδη από την πρώιμη αρχαιότητα οδήγησαν
τον άνθρωπο να ερμηνεύσει τη Φύση όχι με υπερφυσικό τρόπο, αλλά υποβάλλοντας τα
φυσικά φαινόμενα σε μία ορθολογική διαδικασία ερμηνείας τους.
Ο ορθολογισμός σε σχέση με την παρατήρηση και την ερμηνεία του φυσικού κόσμου και κατ'επέκταση η χρήση μαθηματικών εργαλείων, αλλά κυρίως η περιθωριοποίηση προκαταλήψεων και δοξασιών, ήταν στοιχεία που οδήγησαν πρώτα τους λαούς της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας και στη συνέχεια τους αρχαίους ημών προγόνους να περάσουν από το στάδιο της "επιστημονικής" προϊστορίας στο στάδιο της πραγματικής ιστορίας της επιστήμης. Μπορούμε να πούμε ότι η περίοδος της πρώιμης ελληνικής Αστρονομίας(5ος αιώνας π.Χ.),ως συνέχειας της αιγυπτιακής και μεσοποτάμιας επιστήμης και τεχνικής, ήταν η εδραίωση των θεμελίων της δυτικής επιστημονικής σκέψης και η βάση για τη διαρκή προσπάθεια ερμηνείας της φυσικής πραγματικότητας με όπλο την παρατήρηση και τα μαθηματικά.
Ας έλθουμε στο σήμερα. Περίπου 3000 χρόνια μετά, βασικές επιστημονικές αρχές τίθενται υπό αμφισβήτηση. Για ποιο λόγο; Υπάρχουν συγκεκριμένες αποδείξεις;Υπάρχουν συγκεκριμένες μελέτες,δημοσιευμένες σε περιοδικά με κριτές, που να έχουν υποστεί τη βάσανο της εμπεριστατωμένης και αντικειμενικής κριτικής; Διαπιστώνεται σεβασμός απέναντι στην αυστηρότητα της επιστημονικής μεθόδου ή επιχειρείται μία άνευ προηγουμένου εντυπωσιοθηρία που στόχο έχει τη διάδοση της ψευδοεπιστήμης προς ίδιον όφελος; Ρητορικά ερωτήματα. Το βασικό,όμως,ζήτημα είναι ο τρόπος με τον οποίο άνθρωποι φιλομαθείς, με ή χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο, θα είναι σε θέση να κρίνουν και να διαχωρίζουν την πραγματικότητα από τη φαντασία,την αλήθεια απ'το ψέμα και την επιστήμη από την "επιστήμη".Πολύτιμο αρωγό στην προσπάθεια διαχωρισμού
της πραγματικότητας από την επιστημονική φαντασία αποτελεί το "Μικρό
Λεξικό της Επιστήμης" του καθηγητή κύριου Στέφανου
Τραχανά. Σύμφωνα με το λεξικό, η ψευδοεπιστήμη έχει τα χαρακτηριστικά της
σοβαροφάνειας και της δήθεν επιστημονικότητας συνοδευόμενα από σπουδαιοφανείς
λέξεις και εκφράσεις με βασικό γνώρισμα ότι ούτε θέλει, ούτε δύναται να
υποβληθεί σε ανεξάρτητο επιστημονικό έλεγχο,όπως ακριβώς προβλέπεται από τη
θεσμική επιστήμη. Αυτό το βασικό γνώρισμα διαχωρίζει την ψευδοεπιστήμη από την επιστήμη
που μπορεί -και συμβαίνει συχνά- να καταλήγει σε λάθη.
Άλλωστε πολλές επιστημονικές θεωρίες ή
απόψεις ή τεκμηριωμένες-ως έναν βαθμό αντιλήψεις- αποδείχτηκαν εν συνεχεία
εσφαλμένες ή μη ολοκληρωμένες... Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αίσθηση των Φυσικών
των τελών του 19ου αιώνα ότι η Φυσική βρισκόταν σε τέλμα και ότι ό,τι μπορούσε
να προσφέρει το είχε ήδη προσφέρει. Αυτή, όμως, η αίσθηση είναι εκ διαμέτρου
αντίθετη από ψευδοεπιστημονικές απόψεις υπό τη έννοια ότι η μεν σέβεται την
αυστηρότητα και την αντικειμενικότητα της επιστήμης ,ενώ η δε απορρίπτει
οποιαδήποτε συζήτηση για έλεγχο,επαληθευσιμότητα και επιστημονική τεκμηρίωση.
Ακόμα ένα στοιχείο που διαχωρίζει το
πραγματικό από το κίβδηλο είναι ότι η αληθινή επιστημονική γνώση απευθύνεται
μεν στο ευρύ κοινό ,αλλά με τρόπο που να σέβεται τον εαυτό της.Χωρίς
υπεραπλουστεύσεις και χωρίς προσπάθεια δημιουργίας εντυπώσεων. Γι’αυτό και δε
νοείται επιστήμη υποταγμένη σε πολιτικά,οικονομικά ή άλλου είδους συμφέροντα…
Άλλωστε η επιστήμη είναι από μόνη της εντυπωσιακή, δε χρειάζεται επιπλέον
περιτύλιγμα. Αντιθέτως,η ψευδοεπιστήμη εκμεταλλευόμενη τη φιλομάθεια των
ανθρώπων, βασίζεται στην ασάφεια συνοδευόμενη από ακαταλαβίστικες κενολογίες
που δήθεν ερμηνεύουν το φυσικό κόσμο, αλλά στην πραγματικότητα εξαπατούν, γι'αυτό,
βέβαια, πολύ συχνά διαδίδεται και με το αζημίωτο. Αδόκιμα θα μπορούσε να
χαρακτηριστεί και ως ψευδοεπιστημονικός λαϊκισμός. Ας μη μας διαφεύγει,
επίσης,ότι η "βιομηχανία" της ψευδοεπιστήμης (βιβλία,θεωρίες
συνωμοσίας, βίντεο, κ.α)είναι από τις πιο επικερδείς διεθνώς και, δυστυχώς, όχι
μόνο...
Τι είναι λοιπόν η επιστήμη; Είναι η
παρατήρηση και το πείραμα. Είναι οι ατελείωτες ώρες δουλειάς που μπορεί να σε
οδηγήσουν σε κάτι σημαντικό, σε κάτι ασήμαντο ή και σε απολύτως τίποτα. Είναι η
χρήση επιστημονικών εργαλείων και ήδη υπάρχουσας γνώσης με στόχο την
επιστημονική εξέλιξη και την κατανόηση όλο και περισσότερων -καλά
κρυμμένων-μυστικών της Φύσης. Είναι η αγωνία της αυστηρής αξιολόγησης, το
δημιουργικό άγχος της αίσθησης ότι ίσως κάτι καινούριο μπορεί να προκύψει.
Είναι, ακόμα, η έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για μετατροπή της περιέργειας σε
στέρεη γνώση. Είναι η σύντροφος που απαιτεί αφοσίωση,ειλικρίνεια και σεβασμό
και που δεν εντυπωσιάζεται από φανταχτερά περιτυλίγματα.
Για να θυμηθούμε, τέλος, το μεγάλο Φυσικό
και δάσκαλο Ρίτσαρντ Φάινμαν (Νόμπελ Φυσικής 1965) "επιστήμη είναι η πίστη
στην άγνοια των ειδικών" και όχι η ευπιστία στις "βεβαιότητες"
των τηλεπωλητών, θα προσθέταμε εμείς.
*Δημήτρης Μπρούμας-φυσικός
Ανάρτηση από: https://www.alfavita.gr/