Τα σύγχρονα συντάγματα αρχίζουν με διακηρύξεις των δικαιωμάτων, των οποίων η πρώτη φράση είναι είτε ένα θεολογικό πιστεύω είτε μια αναλογία: «Η φύση διέταξε…» ή «ο Θεός διέταξε…», ή «Πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι» (ο τελευταίος αυτός ισχυρισμός είναι, ούτως ή άλλως, εσφαλμένος: η ισότητα είναι δημιουργία των ανθρώπων που δρουν πολιτικά). Σε σύγκριση με τα ανωτέρω, οι αθηναϊκοί νόμοι περιλαμβάνουν ένα στοιχείο αξεπέραστης βαθύτητας: αρχίζουν πάντα λέγοντας: «Έδοξε τη βουλή και τω δήμω», «Φάνηκε καλό, η καλοζυγισμένη γνώμη της βουλής και του λαού ήταν ότι…», και κατόπιν ακολουθεί το κείμενο του νόμου. Αυτό το έδοξε είναι εκπληκτικό, είναι αληθινά ο ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας.

Δεν διαθέτουμε επιστήμη για το τι είναι καλό για την ανθρωπότητα, και δεν θα την αποκτήσουμε ποτέ.

Αν υπήρχε, δεν θα έπρεπε να αναζητούμε τη δημοκρατία, αλλά μάλλον την τυραννία εκείνου που θα κατείχε την επιστήμη αυτή. Θα επιχειρούσαμε να τον βρούμε για να του πούμε: «Ωραία, εσύ θα κυβερνήσεις επειδή κατέχεις την πολιτική επιστήμη». Αυτό άλλωστε λένε ρητά ο Πλάτων και πολλοί άλλοι˙ αυτό έλεγαν επίσης και οι κόλακες του Stalin: «Επειδή γνωρίζεις την ιστορία, την οικονομία, τη μουσική, τη γλωσσολογία…
Και ζήτω ο γενικός γραμματέας!».

Οι Αθηναίοι όμως έλεγαν: «Η καλοζυγισμένη γνώμη της βουλής και του λαού είναι να θεσπιστεί το εξής…». Αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατία είναι το καθεστώς της δόξης, δηλαδή της καλομελετημένης γνώμης, της ικανότητάς μας να σχηματίζουμε γνώμη πάνω σε ζητήματα που ξεφεύγουν από τους γεωμετρικούς συλλογισμούς.

Κ.Καστοριάδης, Τι διακυβεύεται σήμερα στη δημοκρατία,
στον τόμο Ακυβέρνητη Κοινωνία, επιμέλεια E. Escobar,
M. Gondicas, P. Vernay, μετάφραση Ζ. Σαρίκας,
εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2010, σ. 201.

Σε μια δημοκρατία ο λαός μπορεί να κάνει οτιδήποτε – και οφείλει να ξέρει ότι δεν πρέπει να κάνει οτιδήποτε. Η δημοκρατία είναι το καθεστώς του αυτοπεριορισμού˙ είναι συνεπώς επίσης το καθεστώς του ιστορικού ρίσκου –άλλος τρόπος να πούμε ότι είναι το καθεστώς της ελευθερίας– και ένα καθεστώς τραγικό.

Η μοίρα της αθηναϊκής δημοκρατίας δείχνει αυτό το πράγμα. Η πτώση της Αθήνας –η ήττα της στον Πελοποννησιακό Πόλεμο– ήταν αποτέλεσμα της ύβρεως των Αθηναίων. Τώρα, η ύβρις δεν υποθέτει απλώς την ελευθερία˙ υποθέτει επίσης την απουσία πάγιων νορμών, την θεμελιώδη αβεβαιότητα των έσχατων σημαδιών για τις πράξεις μας. (Η χριστιανική αμαρτία είναι, φυσικά, μια έννοια ετερονομίας).

Η παραβίαση του νόμου δεν είναι ύβρις, είναι ένα ορισμένο και περιορισμένο παράπτωμα. Η ύβρις υπάρχει όταν ο αυτοπεριορισμός είναι η μόνη νόρμα, όταν παραβιάζονται όρια που δεν ήταν πουθενά ορισμένα.

Κ. Καστοριάδης, Η ελληνική πόλις και η δημιουργία της
δημοκρατίας, στον τόμο Χώροι του ανθρώπου,
μετάφραση Ζ. Σαρίκας, εκδόσεις ύψιλον, Αθήνα 2007, σ. 199.

Η ιδέα της απόλυτης ελευθερίας είναι προφανώς φαντασίωση. Είναι αλήθεια όμως ότι η ελευθερία δεν γνωρίζει όρια που να της επιβάλλονται από τα έξω, δεν μπορεί να επαναπαυθεί σε μια νόρμα δεδομένη άπαξ δια παντός. Τόσο στο ατομικό επίπεδο όσο και στο συλλογικό και πολιτικό, αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατία είναι αδιαχώριστη από τον κίνδυνο και αυτόν τον κίνδυνο δεν μπορεί να τον αποκρούσει εγκαθιδρύοντας τη συνταγματική μοναρχία, μπορεί να τον αποκρούσει μόνο με τον αυτοπεριορισμό.

Η δημοκρατία μόνο εντός και δια του αυτοπεριορισμού μπορεί να υπάρχει. Και η δημοκρατία είναι ένα τραγικό καθεστώς: δεν έχει ποτέ εκ των προτέρων τη βεβαιότητα μιας «αίσιας λύσης», και πάντα την παραμονεύει η ίδια της η ύβρις: παράδειγμα οι Αθηναίοι το 413 (Σικελία) και το 406 (Αργινούσες).

Κι εμένα τον ίδιο όμως με παραμονεύει η ύβρις – αυτό όμως δεν είναι ο λόγος για να καταφύγω στη δουλεία.

Κ. Καστοριάδης, Τι είναι επανάσταση, στον τόμο Ακυβέρνητη
Κοινωνία, επιμέλεια E. Escobar, M. Gondicas, P. Vernay,
μετάφραση Ζ. Σαρίκας, εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2010, σ. 229

 Ανάρτηση από: https://tokoinonikoodofragma.wordpress.com/