και άλλες γαστριμαργικές ιστορίες
Η πρόσφατη ευρεία επικράτηση της ΝΔ στις ευρωεκλογές άνοιξε την όρεξη για την διαδοχή της κυβερνητικής εξουσίας, για την ακρίβεια τη συνέχιση της λαιμαργίας για εξουσία που διακατέχει τον κάθε Τσίπρα, τον κάθε Μητσοτάκη και όλη τη κουστωδία που διατρέχει και συνδέει τους ευρύτερους κομματικούς σχηματισμούς. Είναι συχνό το φαινόμενο άνθρωποι να έχουν ανάγκη επίδειξης της ισχύος τους και του πλούτου τους (πραγματικού ή φανταστικού). Άλλες φορές κάποιοι ζουν όπως οι επιδειξίες, αλλά θέλουν να το κρύψουν. Είναι βέβαιο ότι οι image makers επιλέγουν να μην εκτίθενται οι πελάτες τους (πρωθυπουργοί και σία) σε θαλαμηγούς με πούρα και άλλα τιμαλφή. Σε αυτή τη περίπτωση ο ιδιοκτήτης των πολυτελών αυτών παγίων επιδεικνύει τον πλούτο του στη κοινωνία και οι διαχειριστές λάγνοι της εξουσίας απολαμβάνουν αυτόν τον πλούτο στα «κρυφά» και μουλωχτά, μην τυχόν και καταλάβει κάτι ο ψηφοφόρος του συστήματος.
Η λαιμαργία στη τροφή διακρίθηκε παράλληλα με τη λαιμαργία για εξουσία; Μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι ο προϊστορικός τροφοσυλλέκτης ήταν ένας λαίμαργος άνθρωπος αφού δεν είχε «εξασφαλισμένη» τη τροφή του. Ότι, δηλαδή, όταν θα έπεφτε πάνω σε κάποιο «φορτωμένο» δέντρο, για παράδειγμα, θα ήθελε να το φάει όλο, φοβούμενος την επίθεση άλλου κυνηγού, ανθρώπου ή μη. Οι φορείς αυτής της άποψης διατυπώνουν ταυτόχρονα θεωρίες της μορφής «η λαιμαργία είναι στο DNA του ανθρώπου» και άλλα παρόμοια. Θεωρούμε τη συγκεκριμένη διαπίστωση σφαλερή. Κατ’ αρχήν διότι ο πρωτόγονος άνθρωπος δεν ήταν ένας πεινασμένος άνθρωπος αλλά κάποιος όπου η εξασφάλιση της τροφής του ήταν, σε πολλές περιπτώσεις, η κύρια του ημερήσια δραστηριότητα. Αυτό επ’ ουδενί σημαίνει ότι ήταν ένας πεινασμένος άνθρωπος, ο οποίος θα έπεφτε με τα μούτρα στο φαγητό μόλις το αντίκρυζε. Απεναντίας το εκτιμούσε πολύ περισσότερο ως μια αυθεντική φυσική επιλογή και ανάγκη. Και εάν θέλουμε, εν τέλει, να συγκρίνουμε περιόδους, θα λέγαμε ότι σήμερα ο άνθρωπος και πεινά και χαρακτηρίζεται από τροφοπενία. Επί πρόσθετα, η κοινοτίστικη και συλλογική διαβίωση δεν επέτρεπε να εξελιχθούν και να κυριαρχήσουν τέτοιες συμπεριφορές. Δεν ισχυριζόμαστε ότι δεν είχαν παρουσιαστεί αλλά ότι δεν είχαν κυριαρχήσει και δεν αποτελούσαν συνήθη πρακτική. Είναι πολύ δύσκολο προϊστορικοί αρχαιολόγοι να γνωρίζουν λεπτομερώς τις διατροφικές πρακτικές, αλλά είμαστε βέβαιοι για τη γενική συμπεριφορά της ομάδας. Επί πλέον, η λαιμαργία και η γαστριμαργία δεν μπορεί να συνδέεται αποκλειστικά με γονιδιακούς παράγοντες, αλλά κυρίως με συναισθηματικούς και ψυχολογικούς. Και γι’ αυτό το λόγο την προσομοιάσαμε με την εξουσία. Ως μια χαρακτηριστική συνθήκη όπου ορισμένοι προσπαθούν να βρουν την αυτό-ικανοποίηση και ευχαρίστηση.
Δεν είναι τυχαίο που η λαγνεία και η λαιμαργία κατείχαν περίοπτες θέσεις στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όπου οι ισχυροί ήθελαν να επιδείξουν τη δύναμη και την κυριαρχία τους, όσο βραχύβιας διάρκειας και εάν ήταν η κυβερνητική τους θητεία. Ο Βιτέλλιος, αυτοκράτορας για έξι μήνες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το 69μχχ, είναι γνωστός για τη λαιμαργία του και τη βιαιότητά του. «Είχε παραδοθεί εντελώς στην τρυφή και την αγριότητα, παίρνοντας πάντοτε τρία, κάποτε όμως και τέσσερα γεύματα στη διάρκεια της ημέρας, το πρόγευμα, το γεύμα, το δείπνο και την οινοποσία, εύκολα ανταποκρινόμενος σε όλα αυτά, μια και είχε συνηθίσει να κάνει εμετό. Είχε επίσης κανονίσει κάθε μέρα να τον προσκαλεί κάποιος άλλος σε καθένα από αυτά τα γεύματα, ενώ τα υλικά τους ουδέποτε κόστισαν λιγότερο από τετρακόσιες χιλιάδες σηστερτίους (ρωμαϊκό νόμισμα). Το πιο φημισμένο από όλα ήταν το δείπνο που παρέθεσε ο αδελφός του, για να γιορτάσει την άφιξη του αυτοκράτορα στη Ρώμη, στο οποίο θρυλείται ότι προσφέρθηκαν δύο χιλιάδες από τα εκλεκτότερα ψάρια και επτά χιλιάδες πουλιά. Ο ίδιος, όμως, ξεπέρασε ακόμα και αυτό το δείπνο, όταν παρουσίασε μια πιατέλα, που, λόγω του τεράστιου μεγέθους της, την ονόμασε «ασπίδα της Πολιούχου Αθηνάς». Μέσα σε αυτή την πιατέλα ανακάτεψε συκώτια σκάρων, μυαλά φασιανών και παγωνιών, γλώσσες φοινικοπτέρων και λεπτά έντερα από σμέρνες, υλικά που είχαν φέρει οι καπετάνιοι και οι τριήρεις του, από τη χώρα των Πάρθων ως τον ισπανικό πορθμό. Καθώς, μάλιστα, ήταν άνθρωπος του οποίου η όρεξη όχι μόνο δεν γνώριζε φραγμούς αλλά επί πλέον εκδηλωνόταν άκαιρα και ξεδιάντροπα, του ήταν αδύνατον να συγκρατηθεί, ακόμα και όταν θυσίαζε ή ταξίδευε, ώστε να μην αρπάζει από τους βωμούς, σχεδόν από την φωτιά, κρέας ή πίτες και να τα καταβροχθίζει αμέσως, αλλά και από τα καταστήματα τροφίμων, κατά μήκος των δρόμων, τροφές αχνιστές ή ακόμα και αφημένες από την προηγούμενη μέρα και μισοφαγωμένες. Καθώς του άρεσε να εκτελεί και να βασανίζει οποιονδήποτε και για οποιαδήποτε αιτία, μετήλθε κάθε είδους δόλο για να θανατώσει άνδρες της ανώτερης τάξης, που υπήρξαν συμμαθητές και συνομήλικοί του, δελεάζοντάς τους με διάφορα τεχνάσματα, σχεδόν προτείνοντάς τους να μοιραστούν μαζί του την εξουσία. Σε έναν μάλιστα από αυτούς έδωσε με το ίδιο του το χέρι δηλητήριο μέσα σ’ ένα ποτήρι κρύο νερό, που εκείνος του ζήτησε επειδή είχε πυρετό. Ουδέποτε, επίσης, λυπήθηκε κάποιον από τους τοκογλύφους ή όσους κατείχαν συμβόλαια για ποσά που του είχαν δανείσει ή τους εισπράκτορες δημοσίων εσόδων, αν τύχαινε να του έχουν ζητήσει την εξόφληση κάποιου χρέους του στη Ρώμη ή την καταβολή διοδίων όταν ταξίδευε. Όταν μάλιστα παρέδωσε για εκτέλεση έναν από αυτούς, την ώρα που εκείνος του υπέβαλλε τον πρωινό χαιρετισμό του, αμέσως ανακάλεσε την διαταγή του, κι ενώ όλοι επαινούσαν την επιείκειά του, διέταξε να τον εκτελέσουν μπροστά του, λέγοντας ότι του ήρθε η όρεξη να φάει τα μάτια του˙ σε μίαν άλλη περίπτωση θανάτωσε δυο γιους που αποπειράθηκαν να τον ικετεύσουν για χάρη του πατέρα τους. Όταν ένας Ρωμαίος ιππέας του φώναξε, την ώρα που τον πήγαιναν για εκτέλεση: «Είσαι ο κληρονόμος μου», ο Βιτέλλιος τον ανάγκασε να του παρουσιάσει τη διαθήκη του˙ και όταν διάβασε πως συγκληρονόμος ήταν ο απελεύθερος του καταδικασμένου, έδωσε διαταγή να τους εκτελέσουν μαζί. Θανάτωσε και ορισμένους από το λαό, πιστεύοντας ότι από περιφρόνηση προς τον ίδιο και επειδή σχεδίαζαν πραξικόπημα είχαν εκδηλωθεί απερίφραστα κατά της φατρίας των Βενέτων. Εναντίον, όμως, κανενός άλλου δεν υπήρξε τόσο εχθρικός όσο εναντίον των λιβελογράφων και των αστρολόγων˙ κάθε φορά που κατηγορούσαν κάποιον από αυτούς, τον θανάτωνε χωρίς να τον δικάσει, εξαγριωμένος καθώς ήταν, επειδή, ύστερα από ένα διάταγμά του, με το οποίο έδινε εντολή στους αστρολόγους να εγκαταλείψουν τη Ρώμη και την Ιταλία ως τις Καλένδες του Οκτωβρίου, τοιχοκολλήθηκε αμέσως ένας λίβελος, όπου οι Χαλδαίοι είχαν αναγράψει: «Μακάρι ο θεός να μας βοηθήσει και ο Βιτέλλιος Γερμανικός να μη δει άλλες Καλένδες». Υποψίες τον βάραιναν και για τον θάνατο της μητέρας του˙ συγκεκριμένα υποπτεύονταν πως είχε απαγορεύσει να της δώσουν τροφή, όταν εκείνη αρρώστησε, και τούτο γιατί κάποια γυναίκα των Χάττων, την οποία εμπιστευόταν σαν να ήταν μάντισσα, του είχε προφητέψει ότι θα κυβερνούσε με ασφάλεια και για πολλά χρόνια, μόνον αν κατάφερνε να επιζήσει της μητέρας του. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι η ίδια η μητέρα του, αηδιασμένη από τα δεινά που υφίστατο και φοβισμένη από όσα την απειλούσαν, ζήτησε από τον γιο της να της δώσει δηλητήριο, επιθυμία που εκείνος δεν δυσκολεύτηκε καθόλου να ικανοποιήσει». (Σουητώνιος, εκδ. ΜΙΕΤ, 1999, Αθήνα)
Τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια, αλλά και την εποχή του μεσαίωνα, οι θρησκείες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη κοινωνική ζωή. Ο χριστιανισμός έτεινε προς την επιβολή περιορισμών ανάλογα με το εορτολόγιο ή το βαθμό αφοσίωσης στη θρησκεία. Ενώ ο ισλαμισμός προς την απαγόρευση συγκεκριμένων τροφών και ο ιουδαϊσμός προς τον περιορισμό του τρόπου παρασκευής τους. Μολονότι σε όλες τις θρησκείες απεχθάνονται τη συνήθεια της υπερβολικής κατανάλωσης φαγητού, στο χριστιανισμό η λαιμαργία αποτελεί θανάσιμο αμάρτημα, όπως και τα ακριβά και εξεζητημένα τρόφιμα. Η ιδιαίτερη φροντίδα στη προετοιμασία του φαγητού ήταν εντελώς απαξιωμένη από τη μεσαιωνική χριστιανική παράδοση. Ταυτόχρονα στα μοναστικά τάγματα η κατανάλωση κρέατος απαγορευόταν ή περιοριζόταν αυστηρά. Εν τούτοις τα λαχανικά είχαν ελάχιστες συμπάθειες. Μια δίαιτα χορτοφαγίας αποτελούσε είδος τιμωρίας. Οι λαϊκές μάζες αντιδρούσαν στην πρακτική εθελοντικής χορτοφαγίας από τότε που ταυτίστηκε με τη μανιχαϊστική αίρεση. Οι Καθαροί το 13ο αι. αναβίωσαν τη θεωρία του διφυσισμού ή της διαρχίας αλλά καταστάλθηκαν βιαίως κατά την Αλβιγενσιανή Σταυροφορία. Ένας άλλος παράγοντας που επηρέασε τη μεσαιωνική διατροφή είναι η θεωρία των χυμών. Στη Δύση του μεσαίωνα είχε (επανα-)διαμορφωθεί μία κοινή αίσθηση ότι ο κόσμος αποτελούνταν από τέσσερα στοιχεία: φωτιά (θερμό και ξηρό), νερό (ψυχρό και υγρό), γη (ψυχρό και ξηρό) και αέρα (θερμό και υγρό). Για να λειτουργήσει σωστά το ανθρώπινο σώμα είχε ανάγκη από τέσσερις συγγενικούς χυμούς: κίτρινη χολή, φλέγμα, μαύρη χολή και αίμα. Όλα περιστρέφονταν γύρω από τα στοιχεία και τους χυμούς, πράγμα που καθόριζε αναλόγως και τον τρόπο διατροφής των ανθρώπων της εποχής.
Σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η φρέσκια τροφή αποτελούσε κύριο χαρακτηριστικό της υψηλής κοινωνικής θέσης. Σε μία εποχή που το κρέας θεωρούνταν κάτι το εξαιρετικό, η άρχουσα τάξη της Ευρώπης το κατανάλωνε σε μεγάλες ποσότητες και μάλιστα φρέσκο, ενώ άλλοι το έτρωγαν διατηρημένο µε διάφορους τρόπους. Σε περίοπτη θέση στα τραπέζια της υψηλής κοινωνίας βρίσκονταν τα θηράματα, τα οποία έδιναν αίγλη στην κουζίνα. Ένα ακόμα βασικό συστατικό της διατροφής της άρχουσας τάξης ήταν και τα δημητριακά από τα οποία υπήρχε όλο και περισσότερη εξάρτηση από τον 9ο ως και το 14οαιώνα, όπου σημειώθηκε πληθυσμιακή έκρηξη, και ταυτόχρονα υπήρξε σημαντική μείωση του διαθέσιμου κρέατος και των γαλακτοκομικών. Μετά τη ραγδαία μείωση του πληθυσμού λόγω του Μαύρου Θανάτου το 1348-1353, οι διατροφικές ισορροπίες άλλαξαν εντελώς. Στα τέλη του Μεσαίωνα στην Ευρώπη υπήρχαν περισσότερα ζώα και λιγότεροι άνθρωποι, εξ αιτίας των θανατηφόρων ασθενειών, µε αποτέλεσμα να αυξηθεί η κατανάλωση κρέατος και η «σαρκοφάγα Ευρώπη» να είναι πια πραγματικότητα.
Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας επανεμφανίζονται πρότυπα για το πώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν το φαγητό. Υπάρχουν πολλά σημεία και διαφορές, διαχρονικά και διηπειρωτικά. Οι θρησκείες, η εξουσία μέσω της ιεραρχίας και των ανισοτήτων παίζει καθοριστικό ρόλο. Για παράδειγμα, την Εποχή του Χαλκού στον ελλαδικό χώρο σημειώθηκε άνοδος εξουσιαστικά δομημένων κοινωνιών, οι οποίες δημιούργησαν τους πολιτισμούς, όπως ο μυκηναϊκός και ο μινωικός. Με την εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων, υπήρξε µία ταυτόχρονη αλλαγή και στα μαγειρικά σκεύη. Από τα ευρήματα που υπάρχουν, υποθέτουμε πως οι άνθρωποι έτρωγαν σε ομάδες, αλλά η κοινωνική ανωτερότητα κάποιων γίνεται φανερή από τα σκεύη που χρησιμοποιούσαν. Η μελέτη, επίσης, των ζωικών απολιθωμάτων που έχουν βρεθεί µας δίνει πληροφορίες για τη διατροφή των ανθρώπων εκείνης της περιόδου. Παρατηρείται, λοιπόν, ότι σημειώθηκε αύξηση του ποσοστού κατανάλωσης άγριων ζώων. Η αύξηση της κατανάλωσης των άγριων ζώων μπορεί να ερμηνευθεί ως µία συμπεριφορά της ανώτερης τάξης, η οποία θεωρούσε το κυνήγι αρχοντική ασχολία. Την ίδια ασχολία είχαν μεταγενέστερα και οι βασιλείς και γαιοκτήμονες της Ευρώπης, μια συνήθεια που φτάνει μέχρι τις μέρες μας.
Τα εορταστικά και πλούσια τραπέζια παίζουν σημαντικό ρόλο στην επίδειξη του πλούτου και της κοινωνικής θέσης µε την υπερβολική κατανάλωση φαγητού και ποτού να βρίσκεται σε πρώτο πλάνο. Ένας άλλος τρόπος να επιδείξει κάποιος την κοινωνική του ανωτερότητα είναι µέσω του πολυτελούς εξοπλισμού και στολισμού του τραπεζιού, ενώ σε αυτή την περίπτωση, η γεύση είναι πιθανό να είναι λιγότερο θέμα ουρανίσκου και περισσότερο θέμα μόδας. Οι πολιτικές του τραπεζιού έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία σύνθετων κοινωνιών και στην άνοδο του πολιτισμού γενικότερα. Ήταν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λουδοβίκου 14ου, που η τέχνη του τραπεζιού γεννήθηκε όπως την ξέρουμε σήμερα. Τότε ήταν που θεσπίστηκε το επίσημο πρωτόκολλο και τα πιάτα σερβίρονταν µε συγκεκριμένη σειρά και αντίστοιχα μαχαιροπήρουνα. Φυσικά, η art de la table αντιπροσώπευε µόνο τις υψηλές κοινωνικές τάξεις. ∆εν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι το υλικό των μαχαιροπήρουνων έδειχνε το οικονομικό στάτους του οικοδεσπότη.
Και είναι αυτό το στάτους που και σήμερα μέσω του φαγητού και των εστιατορίων διαμορφώνονται οι συνθήκες ώστε η τροφή να μην εκπληρώνει μια φυσική ανάγκη, μόνο, αλλά να υποκαθιστά μια τεχνητή αίσθηση ικανοποίησης και αυταρέσκειας των συνδαιτημόνων. Εκείνων που εφαρμόζουν την πολιτική και οικονομική γαστρονομία ως μέσο επίτευξης των στόχων αλλά και εκείνων που την επιλέγουν για να επιδειχθούν, να νιώσουν σημαντικοί μέσα στην ανυπαρξία τους ή για να βρίσκονται μαζί με αυτούς που θα τους «πετάξουν» για να γλείψουν κάνα κοκαλάκι. Έτσι η γνωστή ρήση του Μπριγιά Σαβαρέν (1755-1826), πες μου τί τρως για να σου πω ποιος είσαι, αντικαθίσταται σε πες μου με ποιους τρως για να σου πω ποιος είσαι.
Η λαιμαργία για κάθε μορφής εξουσία, μικρής ή μεγάλης, χωράει πολλούς στο κήτος της διαχρονικά. Τόσο στα αριστερά τοιχώματά του όσο και στα δεξιά. Και όπως σοφά μάς προειδοποίησε ο Μιχάλης Κατσαρός: Μην αμελήσετε. Πάρτε μαζί σας νερό. Το μέλλον μας θα έχει πολύ ξηρασία.
Για την ακρίβεια: θα συνεχίσει να έχει πολύ ξηρασία.
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ φ. 195, Ιούλιος – Αύγουστος 2019
Ανάρτηση από: https://anarchypress.wordpress.com
