Υπό τη σκιά του Σωκράτη, στην αυγουστιάτικη Αθήνα, το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο
Του Θεοφανη Τάση*
Το παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας λαμβάνει χώρα κάθε πέντε χρόνια και φιλοξενείται φέτος στην Ελλάδα (4 - 10 Αυγούστου, Αθήνα) με τίτλο: «Η φιλοσοφία ως έρευνα και τρόπος ζωής». Είναι αξιέπαινη η ελληνική οργανωτική επιτροπή που ανέλαβε την πρόκληση της διοργάνωσης σε χαλεπούς καιρούς, αποδεικνύοντας ότι η πατρίδα μας είναι σε θέση ν’ ανταποκριθεί στις υψηλές απαιτήσεις ενός παγκόσμιου συνεδρίου ακόμη και υπό αντίξοες συνθήκες.
Ωστόσο, δύναται ν’ αναρωτηθεί κανείς αν η ενασχόληση με τη φιλοσοφία δεν συνιστά πολυτέλεια κατά την παρούσα περίοδο. Αραγε δεν υφίστανται επιτακτικότερα ζητήματα και πλέον επείγουσες ανάγκες για να διοχετεύσουμε την ενεργητικότητα και τον χρόνο μας; Εκ πρώτης όψεως μια τέτοια απορία μοιάζει ίσως εύλογη. Είναι όμως όντως έτσι ή μήπως η εικόνα μας για τη φιλοσοφία εξαντλείται στον τρόπο με τον οποίο αυτή ασκείται στα πανεπιστήμια;
Αμφιλεγόμενη ιδιότητα
Πράγματι, η φιλοσοφία στην, κατά το μάλλον ή ήττον, γραφειοκρατική και ιεραρχική δομή του πανεπιστημίου διδάσκεται κυρίως ως ιστορία της φιλοσοφίας, μεταδίδεται σχεδόν αποκλειστικά ως συστηματικό σώμα γνώσεων συνήθως μέσω διαλέξεων και σπανιότερα με τη μορφή διαλόγου. Αφορά περισσότερο την περιοδολόγηση ή, στην καλύτερη περίπτωση, την σχολαστική ερμηνεία και τον υπομνηματισμό κειμένων παρά την εκμάθηση ενός φιλοσοφείν. Αλλωστε ενδεικτική είναι η ύπαρξη μιας άτυπης λογοκρισίας, η οποία αποτρέπει έναν καθηγητή φιλοσοφίας ν’ αυτοχαρακτηριστεί ως φιλόσοφος ακόμη και όταν η αυτοκατανόησή του το επιτρέπει. Φαίνεται ότι η ιδιότητα «φιλόσοφος» υπερβαίνει το σύνολο των ακαδημαϊκών τίτλων και προσόντων. Σε αντίθεση με την ιδιότητα του επιστήμονα, η ιδιότητα του φιλοσόφου μοιάζει αμφιλεγόμενη. Αλλωστε ουκ ολίγοι φιλόσοφοι έχουν κατηγορηθεί ως τσαρλατάνοι (Hegel, Nietzsche, Heidegger, Derrida).
Η εξέταση των αιτίων αυτής της κατάστασης υπερβαίνει προφανώς τα όρια και τις προθέσεις του κειμένου, προϋποθέτοντας τη διερεύνηση του αβυσσαλέου ερωτήματος: «Τι είναι η φιλοσοφία;». Ο τρόπος προσέγγισης αυτού του ερωτήματος και τα πορίσματα από την πραγμάτευσή του θα μας επέτρεπαν να σκεφθούμε περί του αν και του πώς διδάσκεται και θεραπεύεται το φιλοσοφείν, ενώ συγχρόνως θα καθιστούσε ευκρινέστερη τη σημασία της φιλοσοφίας σήμερα.
Ωστόσο, ο τίτλος του φετινού παγκοσμίου συνεδρίου «η φιλοσοφία ως έρευνα και τρόπος ζωής» μας προσφέρει δυνάμει μια πρώτη απάντηση. Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι η φιλοσοφία συνιστά μια διανοητική δραστηριότητα που ασκείται και διδάσκεται ως έρευνα με καλώς ορισμένο αντικείμενο διαιρούμενο σε γνωστικούς τομείς όπως η οντολογία, η γνωσιοθεωρία, η ηθική και πληθώρα άλλων.
Προσπερνώντας τις απορίες που αφορούν τις μεθόδους της φιλοσοφίας και την αντικειμενικότητα των αποφάνσεών της στρέφομαι στο δεύτερο τμήμα του τίτλου «η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής». Θεωρώ ότι αυτή η διάσταση σχετίζεται εγγύτερα με τις αρχικές παρατηρήσεις μας για την κατάσταση της φιλοσοφίας σήμερα. Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής ή ακριβέστερα ως τρόπος του βίου, όπως την ενσαρκώνει υποδειγματικά ο Σωκράτης, περικλείει το σκέπτεσθαι ως προϋπόθεση και συστατικό αποτελώντας συγχρόνως και ένα σύνολο πρακτικών εντός του κόσμου. Πρακτικών που επιλέγονται, κατακτώνται και ασκούνται από προαίρεση έως ότου γίνουν έξη. Ο Σωκράτης εξετάζει και διαμορφώνει τη ζωή του σε βίο ως φιλόσοφος και πολίτης επιμελούμενος εαυτόν εντός μιας δημοκρατικής πολιτείας και όχι ως μελετητής κειμένων. Φρονώ ότι αυτή η διάσταση της φιλοσοφίας υποτιμήθηκε διά μακρών εντός των πανεπιστημίων υποθάλποντας μια στρεβλωμένη θεώρηση με συνέπεια την παραμέληση ή ακόμη και την απαξίωσή της στην κοινωνία.
Life style και new age
Ως εκ τούτου οι απαντήσεις στα ερωτήματα που αφορούν το νόημα του βίου αναζητούνται, ακόμη και όταν δεν αναγνωρίζονται ή δεν τίθενται ρητά, όχι πια στη φιλοσοφία, αλλά στο life style ως κατανάλωση, στον εσωτερισμό του new age, σε εγχειρίδια αυτοβοηθείας ή στη θρησκεία. Ομως η σημασία της φιλοσοφίας δεν περιορίζεται στον επικουρικό της ρόλο κατά τη νοηματοδότηση του βίου στο επίπεδο του υποκειμένου, διότι διαθέτει, όπως υπαινίχθηκα, μια πολιτική πτυχή εγγενώς συνδεδεμένη με αυτή.
Η ταυτόχρονη ανάδυση φιλοσοφίας και δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα δεν συνιστά τυχαίο συμβάν, αλλά τουναντίον εκφράζει έναν εσωτερικό δεσμό. Την αμφισβήτηση της παράδοσης και την αναζήτηση της αλήθειας και της δικαιοσύνης μέσω της διερώτησης και του διαλόγου. Ο δημοκρατικός πολίτης είναι ένας φιλοσοφών πολίτης που εισέρχεται στη δημόσια σφαίρα νουνεχής τιμώντας το επιχείρημα και σεβόμενος τον συνομιλητή του. Διαθέτει ισχυρές πεποιθήσεις, όμως αναγνωρίζει τη σχετικότητά τους έχοντας επίγνωση ότι η δημόσια διαβούλευση βασίζεται στη δόξαν και όχι στο επιστημονικό ειδέναι. Είναι επιφυλακτικός, δίχως να γίνεται καχύποπτος. Παθιασμένος, ουδέποτε όμως εμπαθής ή μνησίκακος. Η φιλοσοφία ως τρόπος του βίου συνεισφέρει στην καλλιέργεια και την εδραίωση ενός δημοκρατικού ήθους ενδυναμώνοντας την εύρυθμη λειτουργία και την δημιουργικότητα της δημόσιας σφαίρας.
Στην παρούσα ιστορική συγκυρία για την Ελλάδα, όπου προβάλλει επιτακτικά η ανάγκη για μια αναστοχαστική δημόσια σφαίρα, προκειμένου το ζήτημα της ελληνικής ταυτότητας, των αξιών και των τρόπων του βίου ν’ αποτελέσουν αντικείμενα νηφάλιου διαλόγου, η σημασία της φιλοσοφίας είναι ανεκτίμητη όσο παραμένει επίκαιρη η ρήση του Σωκράτη ότι «ο δε ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπω».
2.000 φιλόσοφοι
Το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας οργανώνεται από τη Διεθνή Ομοσπονδία Φιλοσοφικών Εταιρειών (FISP) και την Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία υπό την αιγίδα του ΟΗΕ-UNESCO και της προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας. Θα συμμετάσχουν περισσότεροι από δύο χιλιάδες φιλόσοφοι από 105 χώρες. Μεταξύ των συνέδρων συγκαταλέγονται κορυφαίες προσωπικότητες, όπως ο Γιούργκεν Χάμπερμας, ο Ουμπέρτο Εκο, ο Μπιλ Μακμπράιτ, ο Ντέρμοτ Μόραν, ο Λούκα Σκαραντίνο, ο Αλέξανδρος Νεχαμάς, ο Γιώργος Αναγνωστόπουλος ο Εβάνδρο Αγκάτσι, ο Τζον Μακντάουελ, ο Ενρίκο Μπέρτι, η Τζουλιάνα Γκοντσάλες, ο Γκέραντ Ζέελ, η Μαριέτα Στεπάνιαντς, ο Πασχάλ Εντζελ και πολλοί άλλοι. Η επίσημη έναρξη των εργασιών του συνεδρίου θα γίνει στο Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού. Οι εργασίες του συνεδρίου θα διεξαχθούν στους χώρους της Φιλοσοφικής Σχολής στην Πανεπιστημιούπολη. Ορισμένες συνεδρίες θα γίνουν στον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας του Πλάτωνος, στην Πνύκα, στο Λύκειο του Αριστοτέλη και στην Αγία Φωτεινή Ιλισού, όπου λαμβάνει χώρα ο διάλογος του Πλάτωνος «Φαίδρος». Υπεύθυνος του συνεδρίου είναι ο καθηγητής Κων. Βουδούρης, πρόεδρος της ΕΟΕ.
* Ο κ. Θεοφάνης Τάσης διδάσκει σύγχρονη Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Klagenfurt. Είναι Marie Curie εταίρος στην Ακαδημία της Louvain και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Saint - Louis στις Βρυξέλλες. Το τρέχον ακαδημαϊκό έτος δίδαξε το μάθημα «Αρχιτεκτονικές του Εαυτού» στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (FU Berlin). Το τελευταίο του βιβλίο «Πολιτικές του Βίου: Η Ειρωνεία» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ευρασία.
Ανάρτηση από: http://news.kathimerini.gr
