Στη σημερινή εποχή είναι ευρέως διαδεδομένο το γεγονός ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου απολαμβάνουν νομιμοποίηση και λαμβάνονται υπόψιν από την πλειοψηφία των κρατών ανά τον κόσμο, περισσότερο από ποτέ. Οι συνθήκες διαβίωσης του ανθρώπου, οι υποχρεώσεις του κράτους προς αυτόν αναφορικά με τον σεβασμό, την ασφάλεια και την προσωπική ανάπτυξή του, έχουν εδραιωθεί και αναπτύσσονται διαρκώς.
Ωστόσο οι σύγχρονοι, ταχύτατοι ρυθμοί της ζωής, και οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα διεθνώς συντελούν σε μεταβολές με σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα πράγματα δεν είναι θετικά σε απόλυτο βαθμό, όπως θέλουμε να τα παρουσιάζουμε ή όπως μας παρουσιάζονται. Συνεπώς, παρά τις προσπάθειες για τη διατήρηση και την περαιτέρω εγκαθίδρυση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, οι παραβιάσεις τους πληθαίνουν όλο και περισσότερο, και τα αποτελέσματα των παραβιάσεων αυτών δημιουργούν ένα περιβάλλον αστάθειας και ανισορροπίας.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η σταδιακή ανάδυση νέων απειλών τόσο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όσο και για τη διεθνή ασφάλεια. Με τον όρο «νέες απειλές» μπορεί να θεωρηθεί το σύνολο των νέων ζητημάτων και καταστάσεων που αποτελούν ή θα αποτελέσουν απειλές για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, και που στο παρελθόν είτε υπήρχαν χωρίς να θεωρούνται απειλές, είτε δεν είχαν προκύψει. Προφανώς οι νέες αυτές απειλές αποτελούν κίνδυνο και για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αναφορικά με την τήρηση και την εξασφάλισή τους.
Είναι δυνατόν δράσεις για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου να αποτελέσουν νέες απειλές; Μπορεί η επιβίωση του ανθρώπου και οι ενέργειες που αυτός κάνει υπέρ αυτής της προσπάθειας να επηρεάσουν τη διεθνή ασφάλεια και ισορροπία; Υπάρχει, εν τέλει, σύνδεση μεταξύ δικαιωμάτων του ανθρώπου και διεθνούς ασφάλειας;
Για την εξέταση των παραπάνω ερωτημάτων κρίνεται αναγκαία η εξέταση του όρου της «ασφαλειοποίησης» (“securitization”) μέσα από την περίπτωση της μετανάστευσης, όπως αυτά αναλύονται παρακάτω.
Η Έννοια Της Ασφαλειοποίησης
Η θεωρία της ασφαλειοποίησης αποτελεί μια εναλλακτική προσέγγιση της ασφάλειας, η οποία εισήχθη από τη Σχολή της Κοπεγχάγης μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Πιο αναλυτικά, η τελευταία, αναμειγνύοντας θεωρητικές πτυχές του κονστρουκτιβισμού και της νεορεαλιστικής προσέγγισης της ασφάλειας, κατέληξε στη δημιουργία νέων εννοιών – μία εκ των οποίων είναι η ασφαλειοποίηση. Ουσιαστικά, το ζήτημα ήταν το άνοιγμα της θεματολογίας της διεθνούς ασφάλειας σε ζητήματα που διαφοροποιούνται και διευρύνονταν πέρα από την απειλή ή την χρήση βίας. Θεωρητικοί όπως οι Buzan, Waever και de Wilde θέλησαν να ξεφύγουν από τα «στρατιωτικά όρια» της ασφάλειας, αποσκοπώντας στην κατανόηση και την παρατήρηση διαφορετικών παραγόντων που αποτελούσαν δυνητικούς παράγοντες αστάθειας, όντας κοινωνικοπολιτικοί δρώντες της καθημερινότητας. (Middleton, 2016)
Για τους ερευνητές της Σχολής της Κοπεγχάγης, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι πως η έννοια της ασφάλειας προσεγγίζεται περισσότερο ως το αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης κοινωνικοπολιτικής διεργασίας – με την έννοια ότι πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα είναι αυτά που προσδιορίζουν το επίπεδο ασφάλειας ενός κράτους, και συνιστούν στον προσδιορισμό των απειλών ή μη. (Καραφουλίδης, 2011)
Αναφορικά με τη διαδικασία της ασφαλειοποίησης, ορίζεται ως η αναγωγή καθημερινών πολιτικών παραγόντων και κοινωνικών φαινομένων σε αντικείμενα που εντάσσονται στην ατζέντα ασφαλείας, τόσο σε κρατικό όσο σε περιφερειακό και υπερεθνικό επίπεδο (Καραφουλίδης, 2011). Με άλλα λόγια, εκτός από το να συνδέεται η έννοια της ασφάλειας με τα παραδοσιακά σενάρια περί κρατικής σταθερότητας, ανθεκτικότητας και κυριαρχίας, με την προσθήκη του όρου της ασφαλειοποίησης στην ατζέντα προστίθενται ζητήματα που αποτελούν ή θα αποτελέσουν κίνδυνο για την ύπαρξη και την επιβίωση του κράτους. (Middleton, 2016)
Επιπλέον, η Σχολή της Κοπεγχάγης αντιλαμβάνεται την έννοια της ασφάλειας με μια πληθώρα παραγόντων εξίσου σημαντικών για τη ζωή και την ευημερία του ανθρώπου. Οι εν λόγω παράγοντες είναι στρατιωτικοί, πολιτικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί. Μάλιστα, υπογραμμίζεται το γεγονός πως η αντιμετώπιση ζητημάτων που έχουν ασφαλειοποιηθεί, λαμβάνει χώρα με μηχανισμούς και μέτρα έκτακτης ανάγκης τα οποία ξεπερνούν τις συνηθισμένες πολιτικές διαδικασίες αντιμετώπισης κρίσεων. (Middleton, 2016)
Η Ασφαλειοποίηση Της Μετανάστευσης
Αρχικά, για την ορθή κατανόηση των παρακάτω αξίζει να αναφερθεί ο ορισμός του φαινομένου της μετανάστευσης, όπως αυτός παρουσιάζεται από τον Διεθνή Οργανισμό Μεταναστεύσεως (International Organization for Migration – IOM). Πιο συγκεκριμένα, ως μετανάστευση ορίζεται «η διαδικασία μετακίνησης είτε διαμέσου των διεθνών συνόρων, είτε εντός ενός κράτους. Πρόκειται για τη μετακίνηση πληθυσμού, περικλείοντας κάθε είδος μετακίνησης ανθρώπων. Αφορά τη μετανάστευση προσφύγων, εκτοπισμένων προσώπων και οικονομικών μεταναστών». (Γλωσσάριο για τη Μετανάστευση, 2009)
Με τα σημερινά δεδομένα, η μετανάστευση έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις σε σχέση με το παρελθόν, κυρίως λόγω οικονομικών αιτιών, αλλά και λόγω καταπάτησης ενός τεράστιου αριθμού δικαιωμάτων των ανθρώπων. Αυξημένες πληθυσμιακές μάζες εγκαταλείπουν τις χώρες τους προσπαθώντας να ξεφύγουν από τον κίνδυνο του πολέμου, ή λόγω έλλειψης βασικών αγαθών και αναγκών, όπως η πρόσβαση σε νερό, τροφή και υγεία. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι άνθρωποι αυτοί αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους χωρίς τη θέλησή τους, για να ψάξουν για ένα καλύτερο μέλλον, πιο ασφαλές, πιο σίγουρο. (Nagus, 2017)
Οι αιτίες για μετανάστευση σήμερα πληθαίνουν και είναι διαφορετικής φύσης: από οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές αιτίες, μέχρι και αιτίες με πολιτική χροιά, όπως πολεμικές συγκρούσεις, αυταρχικά καθεστώτα, ή πολιτική και κοινωνική ανισορροπία σε πολλές χώρες. (Topulli, 2016)
Το ζήτημα της μετανάστευσης αναδείχθηκε σε ζήτημα ασφαλείας, καθώς από πολλούς διακρίνεται μία σύνδεση του φαινομένου με την εγκληματικότητα, τη ριζοσπαστικοποίηση και την τρομοκρατία, μεταξύ άλλων. Λαμβάνοντας υπόψιν τις μεγάλες τρομοκρατικές επιθέσεις σε όλη την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, και την έξαρση της ανασφάλειας στο ευρωπαϊκό σύστημα κρατών, μεταξύ των πολλών παραγόντων που θεωρήθηκαν υπαίτιοι είναι και η μετανάστευση, λόγω της εισροής ριζοσπαστικοποιημένων ανθρώπων και μελών τρομοκρατικών οργανώσεων. (Καρατράντος, 2016 & Χατζηγάκης, 2015)
Κριτική Φαινομένου
Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω δημιουργούνται πολλά ερωτηματικά, δεδομένου ότι ο τομέας της ασφάλειας είναι ένας τεράστιος τομέας, όπως και τα δικαιώματα του ανθρώπου και οι διαφορετικές εκφάνσεις τους. Για να καταλήξει κανείς σε μία καθοριστική κριτική του φαινομένου, υπάρχουν πολλά στοιχεία που αξίζει να μας προβληματίσουν.
Θεωρώντας ως ακρογωνιαίο λίθο για την ασφάλεια, την τρομοκρατία και την άνοδο αυτής τα τελευταία χρόνια -με συμβάντα όπως αυτά της 11ης Σεπτεμβρίου στις Ηνωμένες Πολιτείες και τις αμέτρητες αιματηρές επιθέσεις σε όλο τον κόσμο-, γίνεται αντιληπτό το γεγονός πως τα κράτη επιθυμούν να αυξήσουν την ασφάλεια και την κυριαρχία τους, την άμυνα και την ανθεκτικότητά τους. Με άλλα λόγια, τα κράτη, βλέποντας τις νέες ασύμμετρες απειλές που ξεπροβάλλουν σταδιακά και σταθερά στο διεθνές περιβάλλον, θεώρησαν ως προτεραιότητά τους την ασφάλεια των ίδιων, των συνόρων και της κοινωνίας τους.
Συνεπώς, το αποτέλεσμα αυτού μπορεί να θεωρηθεί το ότι από τα κράτη δίνεται μεγαλύτερο βάρος στην ασφάλεια, και όχι τόσο στα δικαιώματα του ανθρώπου (Topulli, 2016). Τα τελευταία περιορίζονται ή και «ξεχνιούνται» πολλές φορές προς χάριν της υπέρμετρης αύξησης των μέτρων ασφαλείας, με τη μορφή στρατιωτικών μηχανισμών ή/και πολιτικο-κοινωνικών μεταβολών. Συνδυάζοντας τη μετανάστευση, λοιπόν, με τα παραπάνω, η ίδια θεωρείται μια δυνητική απειλή για την κρατική (και εθνική;) κυριαρχία, κάτι που οδηγεί τα κράτη στο να κρατούν ουδέτερη -ακόμα και αρνητική- στάση προς το φαινόμενο αυτό. Τα παραδείγματα είναι πολλά, σύγχρονα και … απογοητευτικά.
Φυσικά, αξίζει να αναφερθεί και ο σημαντικός ρόλος που παίζουν σε όλα αυτά τα μίντια και η γενικότερη ρητορική που χρησιμοποιείται επί του θέματος (Middleton, 2016). Από τη μία, τα μίντια αποτελούν την εξαιρετικά σημαντική αυτή πηγή για την άμεση και λεπτομερή ενημέρωση της κοινωνίας, αναφορικά με ζητήματα όπως η μετανάστευση. Για ένα τέτοιο θέμα, τα μίντια εξισορροπούν το λόγο των πολιτών με αυτόν των πολιτικών, αφυπνίζουν την κοινωνία και, μέχρι ένα βαθμό, την κινητοποιούν ως προς την αντίληψη και τη δράση για αυτό το φαινόμενο.
Από την άλλη, υψίστης σημασίας αποτελεί η αντικειμενικότητά τους και η αμεροληψία τους. Σήμερα, οι πληροφορίες που παρουσιάζονται για ένα θέμα ενδέχεται να παρουσιάζονται πολύ διαφορετικά από πολλές πηγές. Κατά συνέπεια, οι αναγνώστες επηρεάζονται ανάλογα και δημιουργούν στερεότυπα και προκαταλήψεις – εν προκειμένω, για το μεταναστευτικό ζήτημα. Ο λόγος γίνεται για την αρνητική εικόνα που δημιουργείται για τους μετανάστες από τα μίντια, γεγονός που έχει συμβάλλει σημαντικά στην ασφαλειοποίηση του ζητήματος και την ανάδειξή του στην ατζέντα ασφάλειας – όμως με τους σωστούς όρους;
Έτσι, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως σήμερα τα ανθρώπινα δικαιώματα θυσιάζονται στο βωμό της ασφάλειας, της κυριαρχίας, της δύναμης, της ισχύος και της θέσης των κρατών στο διεθνές σύστημα – ένα παιχνίδι ισχύος που μόνο τον ανθρώπινο σεβασμό δεν συναντά, και τον ανθρώπινο παράγοντα δεν σέβεται. Από τοπικό μέχρι περιφερειακό επίπεδο, πολλοί λησμονούν την έννοια της ανθρωπιάς και της βοήθειας προς τον συνάνθρωπο, την καλή θέληση και την υποστήριξη. Κινήσεις όπως «το κλείσιμο των συνόρων για να παραμείνουμε ασφαλείς» -ή, με άλλα λόγια, η άκρατη κρατοκεντρικότητα και ο εγωισμός- δεν φαίνεται να εξυπηρετούν τη διατήρηση της ανθρώπινης φύσης και της λογικής, ενδεχομένως.
Γυρνώντας την πλάτη στην ανθρώπινη ανάγκη, παρατηρείται αντίστοιχα και ο κατακερματισμός της ανθρώπινης ηθικής και των κοινωνικών αξιών. Εθελοτυφλώντας και φορώντας παρωπίδες ως προς τα προβλήματα άλλων, και με μια κρίση που έχει ήδη πάρει υπέρμετρες διαστάσεις, τα κράτη είναι όντως επιτυχημένα; Είναι, μήπως, ασφαλή;
Συμπεράσματα
Η ασφαλειοποίηση του μεταναστευτικού ζητήματος είναι γεγονός, και δικαιολογημένα θεωρείται ένα φαινόμενο που έχει ασφαλειοποιηθεί. Αυτό όμως που ξεφεύγει της έννοιας της ασφαλειοποίησης είναι, εν πολλοίς, η συμπεριφορά και η στάση των κρατών προς αυτό.
Η διεθνής κοινότητα θα όφειλε να προλαμβάνει και να θεραπεύει με βοήθεια και υποστήριξη το μεταναστευτικό ζήτημα, όχι να γυρνά την πλάτη στην ανθρώπινη ανάγκη για να διατηρήσει τη δική της ασφάλεια. Βεβαίως, υπογραμμίζεται το γεγονός πως υπάρχουν αρκετές και σημαντικές εξαιρέσεις στα παραπάνω.
Κλείνοντας, αξίζει κανείς να αναφερθεί στις συνέπειες της ασφαλειοποίησης του ζητήματος της μετανάστευσης για το μέλλον, πάντα με κάθε επιφύλαξη. Ειδικότερα, η ασφαλειοποίηση του φαινομένου αυτού μπορεί να θεωρηθεί ένα «δίκοπο μαχαίρι» για πληθώρα λόγων.
Στα αισιόδοξα σενάρια, μέσω της ασφαλειοποίησής του το φαινόμενο αναδεικνύεται και αποκτά βαρύτητα. Γίνεται ένα αντικείμενο μελέτης με πολλές πτυχές και μεγάλη απήχηση. Με άλλα λόγια, η διεθνής κοινότητα ενδέχεται να επηρεάζεται, να εκπαιδεύεται, να παρακινείται και να αφυπνίζεται, κάτι που καλλιεργεί θέληση βοήθειας, συνεργασίας και υποστήριξης – ορισμένες αξίες και ιδανικά που στη σημερινή εποχή αρχίζουν να εκλείπουν.
Από την άλλη, τα απαισιόδοξα σενάρια θα μπορούσε να θεωρηθεί πως κρύβουν ένα πρόσωπο εθνικιστικό, ξενοφοβικό και ρατσιστικό. Ο τρόπος με τον οποίο ένα κράτος προσεγγίζει τον μετανάστη -τον άνθρωπο που ζητά βοήθεια- αποτελεί ενδεικτικό χαρακτηριστικό της ιδεολογίας και των προθέσεών του. Δηλαδή, η στάση που τηρεί ένα κράτος αναφορικά με το εν λόγω ζήτημα ενδέχεται να διαμορφώσει και την αντίληψη της κοινωνίας επ’ αυτού.
Συνεπώς, αυτό που δίνει νόημα στην αναγωγή της μετανάστευσης ως ένα φαινόμενο που απειλεί την ασφάλεια ενός κράτους, έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο αυτό μεταφράζεται. Σε κάθε περίπτωση, κανείς δεν πρέπει να ξεχνά τα ιστορικά δεδομένα της μετανάστευσης, από τα πολλά παραδείγματα αυτής που έχει να μας προσφέρει η παγκόσμια ιστορία.
Άλλωστε, αξίζει να αναλογιστεί κανείς τι είδους αντιμετώπιση θα περιμέναμε εμείς όντας στην αντίθετη θέση από αυτή που είμαστε τώρα.
Πηγές:
- Καραφουλίδης, Α. (2011). Εννοιολογική Συγκρότηση της Ασφάλειας – Σχέσης Αντίληψης Ισχύος και Απειλών με τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας.https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/1308606/theFile
- Middleton, A. (2016). Populist radical right parties and the securitization of migration in France. Independent Study Project (ISP) Collection. pp.10-14, 18-21. Available at: http://digitalcollections.sit.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3438&context=isp_collection
- Γλωσσάριο για την Μετανάστευση. (2009). Διεθνής Οργανισμός Μεταναστεύσεως. p.50. http://publications.iom.int/system/files/pdf/iml_20.pdf
- Nagus, A. (2017). Refugees and Human Rights: Humanizing the Dehumanized. https://theunmentionablesglobal.org/blog/2017/4/17/refugees-and-human-rights-humanizing-the-dehumanized
- Χατζηγάκης, Σ. (2015). Τρομοκρατία και μετανάστευση. http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=757784
- Καρατράντος, Τ. (2016). Μετανάστευση και Ασφάλεια – Μία Πολυεπίπεδη Ανάλυση. http://www.securityproject.gr/metanastefsi-ke-asfalia-mia-poliepipedi-analisi/
- Topulli, E. (2016). Securitization of Migration and Human Rights in Europe. http://journals.euser.org/files/articles/ejms_may_aug_16/Enela.pdf
Ο Σκούρτης Γεώργιος-Νικόλαος γεννήθηκε το 1996 στην Αθήνα, όπου και ζει. Είναι φοιτητής στο Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, της Σχολής Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του έχει αποτελέσει μέλος διαφόρων ακαδημαϊκών ομάδων και έχει λάβει μέρος σε αρκετές πανεπιστημιακές δραστηριότητες, όπως οι προσωμοιώσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (MUNs) και άλλων Περιφερειακών Οργανισμών ή Ευρωπαϊκών Θεσμών, μεταξύ άλλων.
Ανάρτηση από: https://powerpolitics.eu
