Η παγκόσμια φυσική σταθερά της κοινωνικής συνείδησης

Του Νώντα Κούκα

Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες στο μεγάλο βιβλίο της Ιστορίας, διαπιστώνουμε πως κάθε μεγάλη οικονομική και κοινωνική επανάσταση συνοδεύεται και από μια νέα εξήγηση τόσο της δημιουργίας της ζωής όσο και της λειτουργίας της φύσης. Η νέα αντίληψη για τη φύση αναπαριστά ανέκαθεν το σπουδαιότερο υφάδι της θεμελιώδους σύνθεσης που συμπυκνώνει κάθε νέα κοινωνική τάξη πραγμάτων. Διότι αυτή πρέπει να αισθάνεται άνετα ως σύννομη με τη φυσική τάξη των πραγμάτων και να δικαιολογεί έτσι την ορθότητα των πεπραγμένων της. Συνεπώς, μια νέα κοσμολογία, σε κάθε συγκεκριμένη στιγμή, αποτελεί την καλύτερη καταφυγή της.

Περισσότερο από έναν αιώνα, οι ιδέες του Δαρβίνου επηρέασαν τις ιδέες της βιομηχανικής κοινωνίας. Εξάλλου είναι τοις πάσι γνωστό πως η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης αποδείχτηκε εξαιρετικά συμβατή με τη βιομηχανική εποχή. Οι διδαχές της για το πώς συμπεριφέρονται οι οργανισμοί στη φύση παρουσιάζουν συμμετρικές αναλογίες με τις οικονομικές ιδέες του Άνταμ Σμιθ για το πώς συμπεριφέρονται οι αγοραστές και οι πωλητές στην αγορά. Το «αόρατο χέρι» που ρύθμιζε την προσφορά και τη ζήτηση στη θεωρία του Σμιθ συμφωνούσε με το «αόρατο χέρι» που ευνοούσε τη φυσική επιλογή του Δαρβίνου.Ο εκλιπών Αλεξάντερ Σάντοου, γράφοντας στο Quarterly Review of Biology, παρατηρούσε ότι «ο δαρβινισμός ξεπήδησε όπου και όταν ο καπιταλισμός εδραιώθηκε». Αλλά και ο ιστορικός Γκριν σημειώνει: «Η βρετανική πολιτική οικονομία που βασιζόταν στην ιδέα της επιβίωσης του πιο προσαρμοσμένου στην αγορά, και το βρετανικό ανταγωνιστικό ήθος προδιέθεταν, γενικά, τους βρετανούς να σκέφτονται με τους όρους του αγώνα για επικράτηση, όταν διαμόρφωναν τις θεωρητικές τους συλλήψεις για τα φυτά και τα ζώα, όπως επίσης και για τον άνθρωπο».

Στην ουσία, αυτό που έκανε τη θεωρία του Δαρβίνου τόσο τρομερά συγκρουσιακή, ήταν ότι ταίριαζε πολύ βολικά στην εποχή κατά την οποία διατυπώθηκε. Λέει ο βιογράφος του, Τζεόφρεϋ Γουέστ:

Στην εποχή της μηχανής εδραίωσε μια μηχανική σύλληψη της οργανικής ζωής. Παραλλήλισε τον ανθρώπινο αγώνα με τον φυσικό αγώνα. Σε μια κατακτητική κληρονομική κοινωνία, προσδιόρισε την κατάκτηση και την κληρονομικότητα ως τα πρωταρχικά μέσα επιβίωσης.

Πάντως, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων σημειώνουμε πως όσοι ασκούν κριτική στη δαρβινική θεωρία – τόσο από επιστημονική όσο και από κοινωνική σκοπιά – δεν κριτικάρουν αυτή καθεαυτή την εξέλιξη, καθώς είναι ευρέως αποδεκτό πως η ζωή στη Γη πράγματι είναι (και) προϊόν εξελικτικών διαδικασιών. Μάλλον ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων και επιστημών της ζωής αμφισβητούν την ειδική εκδοχή της δαρβινικής θεωρίας που αφορά στο πώς εκτυλίχθηκε η εξελικτική διαδικασία, υποστηρίζοντας πως οι απόψεις του επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από την ψυχολογία που κυριαρχούσε στην εποχή του.

Συνάμα, η περιγραφή του Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών, βασιζόταν επίσης σε μεγάλο βαθμό στην πνευματική παράσταση της μηχανής. Άλλωστε, πώς θα μπορούσε να μην επηρεαστεί από την καταλυτική παρουσία των μηχανών στην αγγλική ζωή εκείνης της εποχής. Αυτές αντιπροσώπευαν τη θαυμαστή νέα τεχνολογία που αναδιαμόρφωνε τον κόσμο. Και όπως όλοι, έτσι και οι φυσιοδίφες δεν θα μπορούσαν να μην επηρεαστούν από την έξαρση της εποχής: πριν από την εποχή της μηχανής, τα ζωντανά πλάσματα αντιμετωπίζονταν ως «σύνολα». Αυτή η ιδέα ταίριαζε με τον βιοτεχνικό τρόπο παραγωγής• ο τεχνίτης «έχυνε το καλούπι» του δημιουργήματός του από μια αρχέγονη ουσία. Η βιομηχανική παραγωγή όμως έφερε μια ριζική νέα σύλληψη στο προσκήνιο. Έτσι ο Δαρβίνος κατέληξε να βλέπει τα όντα ως το σύνολο μερών «που συναρμολογούνται σε πιο πολύπλοκες και αποτελεσματικές μηχανές».

Η νέα εποχή και οι μεγάλες υποσχέσεις της

Σήμερα έχουμε ήδη μπει στο κατώφλι της μεταβιομηχανικής εποχής. Τούτο σημαίνει πως είμαστε ακριβώς απέναντι σε έναν νέο επαναστατικό μετασχηματισμό της βάσης των πόρων μας, της μορφής της τεχνολογίας μας και του τρόπου με τον οποίο οργανώνουμε την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα. Και βέβαια δεν αποτελεί καθόλου έκπληξη το γεγονός πως η συνέπεια από αυτές τις μεταβολές είναι μια αναθεωρημένη κοσμολογική αφήγηση. Καινούριες θεωρίες για την εξέλιξη διαποτισμένες από τη θεωρία της πληροφορίας και με μεγάλα δάνεια από τις πιο προωθημένες ιδέες της φυσικής, της χημείας και των μαθηματικών ασκούν μια τεράστια επιρροή στους επιστημονικούς τομείς της εξελικτικής και αναπτυξιακής βιολογίας.

Όπως και με τη δαρβινική θεωρία της βιομηχανικής εποχής, έτσι και οι νέες τούτες ιδέες τροφοδοτούν ήδη με Εξήγηση το λειτουργικό σχέδιο της φύσης που είναι εξαιρετικά συμβατή με τις μεθοδολογικές αρχές των νέων τεχνολογιών και της αναδυόμενης νέας παγκόσμιας οικονομίας. Οι νόμοι της φύσης αναδιατυπώνονται προκειμένου να προσαρμοστούν στον καινούριο τρόπο διαχείρισης του φυσικού κόσμου. Έτσι, μας δίνεται η δυνατότητα να αιτιολογήσουμε με λογικό τρόπο τη νέα τεχνολογική και οικονομική δυνατότητα του Βιοτεχνολογικού Αιώνα απλώς ως μια αντανάκλαση της «φυσικής» τάξης των πραγμάτων.

Κατασκευάζεται κοντολογίς μια νέα αφήγηση της ιστορίας της Δημιουργίας. Η ζωή που επί αιώνες θεωρούνταν έργο του Θεού, που πιο πρόσφατα θεωρούνταν μια τυχαία διαδικασία καθοδηγούμενη από το «αόρατο χέρι» της φυσικής επιλογής, σήμερα επανεικονίζεται ως ένα «καλλιτεχνικό» μέσο με απερίγραπτες δυνατότητες. Κατά πρώτον, σε αυτήν την καινούρια αφήγηση η φύση γίνεται κλισέ της εικόνας του υπολογιστή και της γλώσσας της φυσικής, της χημείας, των μαθηματικών και της επιστήμης της πληροφορίας. Κατά δεύτερον, η ανθρωπότητα φτάνει να βλέπει τη φύση με «υπολογιστικούς» όρους σχέσεων, την ίδια στιγμή που οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τις γενετικές τεχνικές για να προγραμματίσουν τη μελλοντική σχεδίαση των έμβιων όντων. Και έτσι φτάνουμε αισίως στην τρίτη φάση. Οι βιοτεχνολογίες, έχοντας σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες, ανακατασκευάζουν το σώμα, μετακινούν το DNA ανάμεσα από το σύνορο των ειδών, σβήνουν το γενετικό παρελθόν και αναπρογραμματίζουν το γενετικό μέλλον, ευθυγραμμίζουν τη βιολογία της ζωής με την πρωτεϊκή αντίληψη. Και ιδού μια εικόνα που δίνει ο Φρίμαν Ντάισον – και η οποία τα λέει όλα:

«Είναι αδύνατον να θέσουμε όριο στην ποικιλία των φυσικών μορφών που μπορεί να πάρει η ζωή … Είναι κατανοητό ότι σε άλλα 10^10 χρόνια, η ζωή θα μπορούσε να εξελιχτεί με διαφορετική μορφή, χωρίς σάρκα και αίμα, και να έχει ενσωματωθεί σε ένα διανοητικό μαύρο σύννεφο … ή σε έναν αισθανόμενο ηλεκτρονικό υπολογιστή».

Κλείνοντας, να μην παραλείψουμε να αναφερθούμε και στο ρεζουμέ της νέας σκέψης της σύγχρονης εποχής που αναδεικνύει τον Αιώνα της Βιοτεχνολογίας. Ο παράλληλος και συμμετρικός τρόπος με τον οποίο οργανώνεται το εμπόριο σε μια παγκόσμια οικονομία βασισμένη στο δίκτυο. Η παραδοσιακή βιομηχανική αγορά, που βασιζόταν στις ξεχωριστές εταιρείες οι οποίες ανταγωνίζονταν μεταξύ τους μέσα σε ένα δαρβινικό περιβάλλον της «επιβίωσης του πιο προσαρμοσμένου», ενώ αποτελούν ακόμη την κυρίαρχη μορφή, αρχίζουν να παραχωρούν τη θέση τους σε νέες μορφές εμπορίου που βασίζονται στη δημιουργία συμμετοχικών σχέσεων μέσα σε πολύπλοκα ενσωματωμένα δίκτυα. Να η παγκοσμιοποίηση σε όλο της το μεγαλείο.

Τελικά τι γνώμη έχουμε για την αναδυόμενη βιοτεχνολογική επανάσταση; Είμαστε αντίθετοι ή όχι; Ας μη βιαστούμε να απαντήσουμε. Το θέμα δεν είναι ναι ή όχι στην επιστήμη και την τεχνολογία. Το θέμα είναιποιος ευνοεί και τι είδους επιστήμη και τεχνολογία ευνοεί. Και για κάτι τέτοιο, μοναδική αρμόδια να αποφανθεί είναι η παγκόσμια σταθερά της γνήσιας κοινωνικής συνείδησης, η οποία, αν και προς το παρόν υπνώττει, είναι η μοναδική ακίνητη-αεικίνητη σταθερά του σύμπαντος που ποτέ δεν κοιμάται…

Ανάρτηση από: https://iamarevi.wordpress.com