Χρειάζεται ή όχι η Δημοκρατία;
Του Γεράσιμου Δεληβοριά
Ποιος είναι άξιος για να κυβερνά, να διοικεί, να εξουσιάζει, να παίρνει αποφάσεις καθοριστικές για τον ίδιο και για τους άλλους; Σύμφωνα με τον τον αρθογράφο της ιστοσελίδας «Λόγιος Ερμής» στις 22/12/13 (2), μάλλον πολύ λίγοι, καθώς «είναι στη φύση του ανθρώπου», σε συνθήκες κρίσης να συζητά έντονα τα πολιτικά προβλήματα, να αγανακτεί, ακόμη και να ξεσηκώνεται, να επαναστατεί και ν’ ανατρέπει καθεστώτα, όμως στη συνέχεια επανέρχεται στην καθημερινότητα. Και ποιος αναλαμβάνει τότε να διαχειριστεί τα προβλήματα της κοινωνίας και τις τύχες των πολιτών; Αυτό ο αρθρογράφος μας αφήνει να το μαντέψουμε. Είναι οι ειδικοί, οι πολιτικοί, τα κόμματα, που φυσικά θα πρέπει όπως πάντα να τους διαχωρίζουμε, σε καλούς και κακούς.
Θα πρέπει επομένως σύμφωνα με τον Λ.Ε., όλοι όσοι αναζητούν τρόπους επαφής και πολιτικής δράσης για ανατροπή του ολιγαρχικού καθεστώτος, ν’ αφήσουν κατά μέρος τα ουτοπικά αμεσοδημοκρατικά όνειρα, αποφεύγοντας σπατάλη δυνάμεων και χάσιμο χρόνου.
Όλα όσα αναφέρει ο Λ.Ε. θα ήταν πολύ σωστά, αν δεν υπήρχε αυτό το άτακτο κορίτσι, η Ιστορία, για να μας θυμίζει ότι υπήρξε τουλάχιστον μία περίπτωση, όπου οι πολίτες, όλοι οι πολίτες, ΟΛΟΙ ΑΝΕΞΑΙΡΕΤΩΣ, ήταν υποχρεωμένοι αλλά και πρόθυμοι να γίνουν εξουσιαστές και γίνονταν εξουσιαστές, ασκούσαν δηλαδή διοίκηση σε κάποιο πόστο, για ορισμένο χρονικό διάστημα.
Ακόμη και ο πρύτανης των φιλοσόφων, ο Σωκράτης, ακόμη κι αυτός υπηρέτησε την Πολιτεία, αφού κληρώθηκε σε κάποιο αξίωμα, άσκησε διοίκηση και εξουσία, έγινε εξουσιαστής.
Ναι, για την ΑθηναΙκή Δημοκρατία μιλάμε, που κράτησε εκατόν σαράντα (140) χρόνια και ανατράπηκε κι έσβησε, όχι γιατί οι πολίτες κουρασμένοι επανήλθαν στην καθημερινότητα τους, αλλά γιατί πολεμήθηκε λυσσαλέα από τα ολιγαρχικά καθεστώτα της εποχής. (3)
Το λάθος του Λ.Ε., είναι ότι παρουσιάζει την «άμεση» δημοκρατία σαν μια καθημερινή προσπάθεια όλων, να συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων και την άσκηση της εξουσίας.
Φυσικά κι αυτό είναι αδύνατο και δεν έγινε ποτέ έτσι. Στην Πνύκα σπάνια μαζεύτηκαν και συναποφάσισαν περισσότεροι από το 10% των πολιτών. Σε κρίσιμα ζητήματα βέβαια υπήρχε κοσμοπλημμύρα, οπότε και η ρήση του κήρυκα «τις αγορεύειν βούλεται;», ήτανε μάλλον χωρίς νόημα καθώς οι πολίτες πρόθυμα παραχωρούσαν το δικαίωμα του λόγου σε κείνους που πίστευαν ότι θα μιλούσαν καλύτερα γι αυτούς.
Το ίδιο συνέβαινε και για τα ανώτατα αξιώματα. Οι περισσότεροι πολίτες τα’ άφηναν για κείνους που πίστευαν πως ήταν ικανοί να τα χειριστούν, γνωρίζοντας και αναγνωρίζοντας τις ικανότητες τόσο τις δικές τους, όσο κι αυτών που ψήφιζαν. Σε όλη την ιστορία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας δεν παρουσιάστηκε ούτε μία περίπτωση του «κάνε με εμένα πρωθυπουργό και θα δείς πως λύνω τα προβλήματα».
Το πολίτευμα εκείνο ήταν δημοκρατία (χωρίς προσδιορισμούς σαν «άμεση», «λαϊκή» ή άλλο επίθετο), δηλαδή εξουσία των πολιτών, γιατί αυτό σημαίνει η λέξη, επειδή οι Αθηναίοι πολίτες, πρώτον ενημερώνονταν καθημερινά για τα ζητήματα της πόλης τους, ακόμη κι αν δεν μετείχαν προσωπικά στην Εκκλησία του Δήμου, γνωρίζοντας πως όσοι συμμετείχαν τους αντιπροσώπευαν απόλυτα. Το γνώριζαν γιατί εκτός από τη Γενική Συνέλευση στην Πνύκα, υπήρχαν και οι τοπικές συνελεύσεις των δήμων, όπου η συμμετοχή ήταν σχεδόν καθολική κι ο καθένας ήξερε τους συντοπίτες του. Και δεύτερον γιατί θεωρούσαν υποχρέωση τους να υπηρετήσουν τα κοινά, ασκώντας διοίκηση σε κάποια θέση.
Είχανε φθάσει δηλαδή, σ’ έναν βαθμό πολιτικής ωριμότητας τέτοιο, ώστε για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε αυτό που σήμερα ονομάζουμε «κοινωνία των πολιτών».
Αυτή η ωρίμανση ωστόσο, πραγματοποιήθηκε μέσα από συνεχείς πολιτικούς αγώνες για τη διεύρυνση της συμμετοχής τους στην λήψη των αποφάσεων και την άσκηση της εξουσίας, μέχρι την οριστική καθιέρωση της δημοκρατίας, αγώνες που κράτησαν πάνω από εκατό χρόνια, από τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα μέχρι το 462 π.χ.
Υπάρχει όμως και το ερώτημα. Αυτό που έγινε πριν από 2,500 χρόνια, μπορεί να ξαναγίνει; Ή μήπως επρόκειτο για μια τυχαία μετάλλαξη της «ανθρώπινης φύσης», που δεν υπάρχει περίπτωση να επαναληφθεί. Στο κάτω κάτω, έχουν περάσει δύο χιλιάδες τρακόσια τόσα χρόνια δουλείας, που συσσώρευσαν σκόνη και σκουριά στην ανθρώπινη νόηση, φέρνοντας μας στα όρια της αποκτήνωσης. Να πως περιγράφει την κατάσταση μας, ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της άμεσης δημοκρατίας, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, που έφυγε από τη ζωή πριν δεκαέξι χρόνια τέτοιες μέρες.
«Πού βρίσκονται αυτοί οι λαοί σήμερα και που βρίσκεται άλλωστε και ο ελληνικός λαός; Νομίζω ότι ο εμφανέστερος χαρακτηρισμός που θα μπορούσε να δώσει κανείς είναι ότι βρίσκονται σε μια κατάσταση πολιτικής απάθειας, ιδιωτικοποίησης, ανευθυνότητας, κυνισμού, αδιαφορίας για τα κοινά και τα πολιτικά, και γενικότερα στάσης απέναντι στη ζωή τους, την ιδιωτική και την κοινή, που είναι περίπου μια στάση, με συγχωρείτε, αποχαύνωσης μέσα στον καταναλωτικό και τηλεοπτικό αυνανισμό. Το λέω αυτό για να πω ότι η σημερινή κατάστασης δεν είναι απλώς το αποτέλεσμα των συνομωσιών, των μανουβρών, των χειρισμών, των κυριάρχων στρωμάτων, εάν τα κυρίαρχα στρώματα μπορούν να κάνουν ατιμωρητί αυτά τα οποία κάνουν, ξέρετε πάνω στό πετσί σας, αλλά διότι οι λαοί μένουν απαθείς ή το πολύ σηκώνουν τους ώμους τους λέγοντας «τους ξέρουμε είναι όλοι οι ίδιοι παλιάνθρωποι».
Στην ίδια διάλεξη του, ο Καστοριάδης αναφέρει και κάποιον Γάλλο φιλόσοφο του 19ου αιώνα, ο οποίος έλεγε χαρακτηριστικά πως «οι άνθρωποι το μόνο που γυρεύουν από το κράτος, είναι η κατοχύρωση των απολαύσεων τους».
Από την άλλη μεριά όμως, η τεχνολογική πρόοδος και οι γνώσεις που διαθέτουμε, δημιουργούν τη βάση και τις δυνατότητες για την πραγματοποίηση του δημοκρατικού ονείρου. Υπάρχουν κιόλας αρκετές περιπτώσεις τέτοιων επιτυχιών και κατακτήσεων στις μέρες μας.
Και μαζί με τις φωνές των απλών πολιτών, στην Ισλανδία, την Ισπανία, την Ιταλία, ακόμη και την Βουλγαρία, που ζητούν διευρυμένη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων, έρχεται βοηθός και η επιστήμη.
Στην Ιταλία λοιπόν, μία ομάδα ερευνητών του πανεπιστημίου της Κατάνια, στην οποία μετείχαν και καθηγητές οικονομικών και πολιτικών επιστημών κι ένας αστροφυσικός, έφτιαξαν ένα μαθηματικό μοντέλο για να διερευνήσουν τις πιθανές πολιτειακές μεταρρυθμίσεις που θα επέτρεπαν μιαν καλύτερη και φιλολαϊκότερη διακυβέρνηση.
Ανακάλυψαν ότι, αν ένα μέρος των μελών της Βουλής, δεν ήταν εκλεγμένοι, αλλά κληρωτοί, απλοί ανένταχτοι πολιτικά πολίτες, καμμιά κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να περάσει αντιλαϊκούς νόμους και μέτρα. (4)
Δηλαδή, για τη δική μας περίπτωση, αν οι 50 από τους 300 βουλευτές μας δεν ήταν εκλεγμένοι, αλλά κληρωτοί, τυχαίοι και προπαντός μη μέλη κάποιου κόμματος, τότε οι κυβερνήσεις από το 2009 κι εδώ, δεν θα μπορούσαν να περάσουν τα μνημόνια κι όλα τα μέτρα λιτότητας που γονάτισαν την οικονομία και την κοινωνία μας.
Κι αν πενήντα κληρωτοί βουλευτές, μπορούσαν να φέρουν τέτοια βελτίωση στη λειτουργία του πολιτεύματος, τι θα μπορούσε να συμβεί αν, λέμε αν, υπήρχε ένα σώμα κληρωτών ελεγκτών για όλες τις βαθμίδες και τους τομείς της δημόσιας διοίκησης. Που θα είχε την ευθύνη και την αρμοδιότητα να παραπέμπει όποιον δημόσιο λειτουργό κι αξιωματούχο εκτρέπονταν και παρεκτρέπονταν.
Και τι ακόμη θα συνέβαινε αν, η Τοπική Αυτοδιοίκηση ανακηρύσσονταν το κύτταρο του κράτους (η Αυτοδιοίκηση είναι «οργανισμός» παραχωρώντας το ρόλο του «κράτους» στην κυβέρνηση), αποτινάζοντας τη δουλική υποταγή και την εξάρτηση από την κάθε κυβέρνηση. Αν αυτά τα κύτταρα γίνονταν τα σχολεία όπου οι πολίτες θα εκπαιδεύονταν στην αυτοδιαχείριση και την αυτοδιοίκηση, όπως οραματίζονταν ο Καστοριάδης.
Δυστυχώς, η παραπάνω είδηση του ΒΗΜΑτος, έμεινε στα αζήτητα της χώρας μας, όχι μόνο από τα κόμματα της συγκυβέρνησης, σημερινής και χθεσινής, αλλά και της αντιπολίτευσης, ακόμη κι από μικρά κόμματα που έμειναν εκτός Βουλής, οργανώσεις μαχητικές και κινήσεις πολιτών. Η φετιχοποίηση της εξουσίας είναι βαθειά ριζωμένη στην ελληνική ιδεολογία (μωρέ κάνε εμένα πρωθυπουργό).
Ακόμη και οι ανοιχτές συνελεύσεις του «κινήματος των πλατειών» ή οι συνελεύσεις πολιτών που οργάνωνε ο ΣΥΡΙΖΑ στις γειτονιές, ήτανε στημένα διαφημιστικά πλάνα και σε καμμιά περίπτωση δεν βοηθούσαν στην προαγωγή της «πρωτοβουλίας της βάσης». Απόδειξη ότι δεν αναδείχθηκε καμμιά (ανεξάρτητη) προσωπικότητα από αυτές τις διαδικασίες.
Για την ιστορία μονάχα ν’ αναφέρουμε, ότι η πρώτη προσπάθεια απεξάρτησης από τον εθισμό της εξουσίας, ήταν το 1989 από τους Οικολόγους Εναλλακτικούς, όταν συμφωνήθηκε η εκ περιτροπής εκπροσώπηση στη Βουλή, με παραίτηση του εκλεγμένου βουλευτή μετά από κάποιο χρονικό διάστημα και την αντικατάσταση του από τους επιλαχόντες.
Στην πρώτη Βουλή που προέκυψε, δεν υπήρξε πρόβλημα, γιατί απλούστατα προκηρύχθηκαν νέες εκλογές πολύ σύντομα. Στη νέα Βουλή όμως, που ήταν και μακροβιότερη, η εκλεγμένη βουλευτίνα αρνήθηκε να υπακούσει στις αποφάσεις του κόμματος και κράτησε την έδρα της μέχρι το τέλος.
Η ύπαρξη κληρωτών βουλευτών, δεν θα δυσκόλευε απλώς την ολιγαρχία που μας κυβερνά στην επιβολή λιτότητας και αντιλαϊκών μέτρων. Θα στόχευε στην καρδιά της ίδιας της εξουσίας της ολιγαρχίας.
Το σημερινό σύστημα εξουσίας στη χώρα μας, είναι δομημένο επάνω στην παντοδυναμία της εκτελεστικής εξουσίας, της κυβέρνησης, του κόμματος που κυβερνά. Η ύπαρξη κληρωτών βουλευτών, καταργεί ουσιαστικά την υποδούλωση της νομοθετικής εξουσίας στην εκτελεστική, οδηγώντας το σύστημα σε αδιάκοπες κρίσεις, καθώς θ’ αρχίσει ν’ αμφισβητείται η παντοδυναμία του κομματικού κράτους και σε άλλους τομείς.
Ο φόβος της αμφισβήτησης, αυτός ήτανε που έσπρωξε την κυβέρνηση να επιτεθεί στου Δήμους και την ΕΡΤ, διαλύοντας τη Δημοτική Αστυνομία, περικόπτοντας δαπάνες και αρμοδιότητες.
Όσο το σύστημα ήταν παντοδύναμο, επέτρεπε τη δημιουργία δημοτικής γραφειοκρατίας και τοπικές πελατειακές σχέσεις. Σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και κοινωνικής πόλωσης όμως, κάθε μορφή αυτονομίας μπορεί να είναι η ρωγμή, απ’ όπου περνώντας το νερό της αμφισβήτησης, μπορεί να γκρεμίσει ολόκληρο το φράγμα.
Το πολιτικό σύστημα θωρακίζεται, επιχειρώντας να διατηρήσει τη σημερινή του μορφή, του κομματικού κράτους. Ταυτόχρονα γίνεται πιο αυταρχικό και κατασταλτικό σε κάθε δημοκρατική απαίτηση.
Ας κλείσουμε, με μιαν ακόμη ιστορική αναδρομή. Παρουσιάζοντας ο αυτοκράτορας Κώνστας, το νεαρό Καίσαρα Ιουλιανό στους λεγεωνάριους (γιατί έπρεπε απαραιτήτως να πάρει την έγκριση τους), τους αποκάλεσε «γενναίους υπερασπιστές της Δημοκρατίας». Ειρωνία. Η Ρωμαϊκή Δημοκρατία (ή μάλλον το ολιγαρχικό μόρφωμα που οι Ρωμαίοι πατρίκιοι αποκαλούσαν «δημοκρατία», εξαπατώντας τους πληβείους και τον εαυτό τους), είχε πεθάνει πριν από τετρακόσια και βάλε χρόνια. Όμως η ρωμαϊκή αριστοκρατία, εξακολουθούσε να αυταπατάται και να εξαπατά τους λαούς της αυτοκρατορίας, πως τάχα το κράτος εξακολουθούσε να είναι κράτος του λαού.
Την ίδια αυταπάτη καλλιεργούν και σήμερα οι κυρίαρχες τάξεις, απαντώντας στις απαιτήσεις της κοινωνίας για χειραφέτηση.
Σημειώσεις
1)Στίχος του τραγουδοποιού Καράλη, τέλη δεκαετίας του ΄60, που σατίριζε την ηγεσία του ΚΚΕ (Κολιγιάννη).
2)Προς αμεσοδημοκρατικά και λοιπά δημοκρατικά κινήματα, «Λόγιος Ερμής» 22/12/13 http://www.logiosermis.net/2013/12/blog-post_829.html#.Ur_SfaVzVZg
3)Τη ζωή της περιγράφει ο Χρήστος Ρήγας στο βιβλίο του «Η δημοκρατία του Εφιάλτη» και υπότιτλο «Η εξουσία των πολιτών», αλλά και ο Κορνήλιος Καστοριάδης σε πολλά άρθρα και διαλέξεις του.
4) Δημοσιεύθηκε στο Science του ΒΗΜΑτος, στις 29/05/11
