Η πολιτική και ιδεολογική ανάλυση χρειάζεται τη βοήθεια της ψυχαναλυτικής θεωρίας | ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ/ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ
Οταν τον Σεπτέμβριο του 2015 εκλέχτηκα βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και γύρισα στην Ελλάδα μετά σαράντα χρόνια, βρήκα τις αντιδράσεις αυτών που είχαν κυβερνήσει τη χώρα περίεργες.
Αρχικά, μια μεγάλη αμηχανία με τους γιατρούς, τους δικηγόρους, τους δάσκαλους και τους βετεράνους των αντιστάσεων του λαού που εισέβαλαν για δεύτερη φορά στη Βουλή. Η αντιπολίτευση έδειχνε με κάθε τρόπο ότι περιφρονεί τους «ξεβράκωτους» («sans culottes») αριστερούς που εισέβαλαν στον ναό, το γήπεδο, την έδρα τους.
Σύντομα η αμηχανία έγινε εκνευρισμός, οργή, απαξίωση. Πίστευα ότι ως πολιτικός θα γινόμουν μάρτυρας της ιστορικής ανόδου της Αριστεράς στην εξουσία.
Αλλά σύντομα κατάλαβα ότι εξίσου σημαντική είναι η εθνογραφία της παρακμής και πτώσης ενός συστήματος εξουσίας. Τα συστημικά κόμματα είχαν πιστέψει ότι μετά τα δραματικά γεγονότα του καλοκαιριού του 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ θα έχανε τις εκλογές και θα γύριζε στη συνηθισμένη του θέση.
Η Αριστερά είναι ανεκτή, το ΚΚΕ καμιά φορά παίρνει και εύσημα συνέπειας και ευπρέπειας, εφόσον μένει στο πολιτικό περιθώριο. Τώρα που οι αριστεροί πήραν την κυβέρνηση –όχι βέβαια την εξουσία, όπως πολύ γρήγορα κατάλαβα– έγιναν αντιπρόσωποι του Εξαποδώ επί Γης.
Οταν άρχισε η εκστρατεία «Παραιτηθείτε», η αρχική μου έκπληξη με την αντιπολίτευση έγινε ακατανοησία. Η Νέα Δημοκρατία είχε μόλις εκλέξει νέο αρχηγό, δεν είχε πρόγραμμα και οι μικρές δημοσκοπικές της επιδόσεις δεν δημιουργούσαν ελπίδα εκλογικής νίκης.
Οπως ξέρουμε από τη συγκριτική πολιτική κοινωνιολογία, για να κερδίσει ένα κόμμα της αντιπολίτευσης πρέπει να προηγείται του κυβερνώντος κόμματος πάνω από 5% επί τουλάχιστον έξι συνεχείς μήνες πριν από τις εκλογές. Και ήμασταν μόλις έξι μήνες μετά τις εκλογές. Η αντιπολίτευση δεν ακολουθούσε κανονική πολιτική συμπεριφορά.
Η πολιτική και ιδεολογική ανάλυση χρειάζεται λοιπόν τη βοήθεια της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Ο λόγος είναι προφανής. Η πολιτική ιδεολογία αποτελεί στήριγμα της υποκειμενικότητας.
Είναι στενά συναρθρωμένη και δίνει διέξοδο στα πιο σκοτεινά και ασυνείδητα κομμάτια της ψυχικής οικονομίας. Δεν μπορούμε να ξέρουμε τα μύχια της ύπαρξης, βέβαια, αλλά μπορούμε να τα ανιχνεύσουμε παρατηρώντας τις εξωτερικές συμπεριφορές. Εγινα, λοιπόν, ένας κοινωνικός ανθρωπολόγος της πολιτικής τάξης.
Στρατηγικές άμυνας
Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ, η καθίζηση των καθεστωτικών κομμάτων, η αίσθηση τέλους εποχής που υπάρχει παντού, έχει αφήσει τους βουλευτές και τα στελέχη της αντιπολίτευσης βαθιά τραυματισμένους. Το υποκείμενο συνήθως αντιμετωπίζει ένα βαρύ τραύμα με δύο μηχανισμούς άμυνας. Είτε το αρνείται είτε μεταφέρει τα δικά του αίτια αποτυχίας σε κάποιον τρίτο.
Πρώτα, η μεταφορά. Επειδή δεν μπορούμε να αποκτήσουμε το αντικείμενο της επιθυμίας μας –για την ψυχανάλυση την πλήρωση του κενού της ύπαρξης– αυτό διαρκώς αναβάλλεται.
Περιστρεφόμαστε στο χείλος της αβύσσου της επιθυμίας, τριγυρίζουμε ασταμάτητα στις αποτυχίες και τα συμπτώματά μας, σε ένα μοιραίο γαϊτανάκι που ταυτόχρονα μας απωθεί και μας έλκει (Επιθυμία και ψυχανάλυση http://archive.efsyn.gr/?p=219184).
Προσπαθούμε λοιπόν να ξεχάσουμε την εσωτερική αποτυχία αποδίδοντάς την σε εξωτερικό αίτιο. Αν τα καταστροφικά μας λάθη είναι έργο άλλου, αν το χάσιμο της εξουσίας είναι αποτέλεσμα των ψεμάτων του εχθρού, τότε εμείς δεν είμαστε υπεύθυνοι αλλά θύματα.
Ετσι, οι επιθέσεις στον ΣΥΡΙΖΑ, τον Τσίπρα, τους υπουργούς και τους βουλευτές γίνονται όλο πιο παράλογες και δηλητηριώδεις. Εχουμε μια συνεχή στοχοποίηση προσώπων, διαφορετικού κάθε βδομάδα. Θυμάστε μεταξύ πολλών τα ονόματα: Κατρούγκαλος, Χριστοδουλοπούλου, Κοτζιάς, Παππάς, Φίλης, Αναγνωστοπούλου.
Οταν οι κατηγορίες αποδειχτούν ψεύτικες ή τα δικαστήρια αποφασίσουν ότι αποτελούν συκοφαντική δυσφήμηση σταματάνε για λίγο, επαναλαμβάνονται στα μουλωχτά και προχωρούμε στο επόμενο θύμα.
Πρωτοφανείς ad hominem et feminam επιθέσεις, προσπάθεια καταστροφής χαρακτήρων, υστερικές καταγγελίες, πολιτικό ύφος άγνωστο στη Δυτική Ευρώπη. Ποια είναι η πολιτική λογική;
Οι επόμενοι τρεις μήνες αποτελούν την τελευταία ευκαιρία για να ανατραπεί η κυβέρνηση. Αν περάσει τα Χριστούγεννα, πιθανότατα θα κερδίσει και τις επόμενες εκλογές. Γι’ αυτό και οι επιθέσεις θα εντείνονται, οι φτιαχτές καταγγελίες θα φτάσουν σε κρεσέντο, η αντιπαράθεση θα πάρει τη μορφή εικονικού εμφυλίου βάσει της αρχής «αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων».
Η κλοπή της απόλαυσης
Αυτή η λογική ανάλυση δεν μπορεί να εξηγήσει την ένταση του πολιτικού μίσους και την ασύστολη και συνεχή χρήση ψεύτικων καταγγελιών. Η ψυχανάλυση πάλι μπορεί να βοηθήσει.
Δεν έχω αυτό που επιθυμώ έντονα και αρχίζω να πιστεύω ότι μου το έκλεψε κάποιος. Ετσι και με την εξουσία, το αντικείμενο της επιθυμίας που έχει χαθεί.
Οι αριστεροί έκλεψαν την απόλαυση (jouissance) και τα πατροπαράδοτα δικαιώματα των συνηθισμένων κυβερνητών. Για να ξαναβρούν λοιπόν τη χαμένη τους απόλαυση, πρέπει να τιμωρηθούν οι κλέφτες και οι ψεύτες.
Μόνο η αποπομπή του ΣΥΡΙΖΑ θα ξαναφέρει τους ιδιοκτήτες της εξουσίας στη θέση τους και την Ελλάδα σε κατάσταση εθνικής αρμονίας.
Η πίστη ότι υπάρχουν κοινά εθνικά συμφέροντα πέρα από τάξεις και ιδεολογικές διαφορές είναι γνωστή επωδός της Δεξιάς. Πρώτα η κ. Θάτσερ ανήγγειλε ότι τελείωσε η ιδεολογία και η πάλη των τάξεων.
Οι σύγχρονοι οπαδοί της υποστηρίζουν τη δημιουργία τεχνοκρατικών κυβερνήσεων και κυβερνήσεων μεγάλου συνασπισμού, μια και τα συμφέροντα όλων μας είναι πια κοινά.
Αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν χωράει σ’ αυτή την πανεθνική σύμπνοια. Είναι υπαρξιακός εχθρός. Επομένως δεν μπορεί να υπάρξει η παραμικρή συναίνεση ή ανοχή σε οτιδήποτε κάνει. Η πολιτική σκηνή θα αποκαθαρθεί και η εθνική αρμονία θα επιστρέψει μόνο αν ο ΣΥΡΙΖΑ καταστραφεί.
Η εξωτερίκευση της αιτίας του τραύματος και η καταγγελία του άλλου ως κλέφτη της απόλαυσης αποτελούν λοιπόν άμυνα στην αποτυχία και την ενοχή. Η δεύτερη αμυντική στρατηγική είναι η άρνηση του τραύματος.
Το κουραστικά επαναλαμβανόμενο ρεφρέν «Παραιτηθείτε!», «Φύγετε!», «Εκλογές τώρα!» αποτελεί ψυχολογικό κάλυμμα της ασυνείδητης πίστης ότι η Νέα Δημοκρατία δεν έχασε τις εκλογές.
Ολα είναι ένα κακό όνειρο. Σύντομα η χώρα θα ξυπνήσει από τον εφιάλτη. Η άποψη περί αριστερής παρένθεσης δεν είναι τίποτε άλλο από την επιφανειακή εμφάνιση αυτής της πίστης και επιθυμίας.
Το ΠΑΣΟΚ βέβαια δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτή την ψυχολογική άμυνα και να αρνηθεί την εξαέρωσή του. Ο όρος «Πασοκοποίηση», η δραματική και γρήγορη κατάρρευση ενός κόμματος εξουσίας, έχει μπει στο παγκόσμιο πολιτικό λεξικό.
Για κάποιους «σκληρούς», οι αντεγκλήσεις, οι ασυνάρτητες κραυγές και οι ύβρεις έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της παρουσίας τους. Η ψυχανάλυση ονομάζει αυτό το σύνδρομο «εκδραμάτιση», μια τυφλή επίθεση χωρίς λογική και αποτέλεσμα.
Η ελληνική τραγωδία δεν είναι δικό μας έργο, παρ’ ότι διοικήσαμε τη χώρα για σαράντα χρόνια, αλλά δουλειά των αριστερών, των αγανακτισμένων, των εξωγήινων, οποιουδήποτε εκτός από μας.
Πώς απαντούν σ’ αυτή την υστερική στοχοποίηση οι αριστεροί; Με ηρεμία, νηφάλια, ήπια. Οι επιθέσεις θα πετύχουν μόνο αν οι στοχοποιημένοι εσωτερικεύσουν την καρικατούρα ή απαντήσουν με τον ίδιο τρόπο.
Ας μένουν χυδαίες και ψευδείς επιθέσεις χωρίς απάντηση, διδάσκοντας ένα ήθος και ύφος που δεν δίνει σε κανέναν το δικαίωμα να πει «όλοι ίδιοι είναι». Τέλος, χρειάζεται αντοχή και επιμονή. Η αλλαγή του διεθνούς κλίματος δείχνει οτι η Ελλάδα μπαίνει σταδιακά σε μια νέα κανονικότητα.
Αλλά χρειάζεται βαθιά αλλαγή της Αριστεράς. Γι’ αυτά, στο επόμενο.
*Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
Ανάρτηση από: http://www.efsyn.gr
Αρχικά, μια μεγάλη αμηχανία με τους γιατρούς, τους δικηγόρους, τους δάσκαλους και τους βετεράνους των αντιστάσεων του λαού που εισέβαλαν για δεύτερη φορά στη Βουλή. Η αντιπολίτευση έδειχνε με κάθε τρόπο ότι περιφρονεί τους «ξεβράκωτους» («sans culottes») αριστερούς που εισέβαλαν στον ναό, το γήπεδο, την έδρα τους.
Σύντομα η αμηχανία έγινε εκνευρισμός, οργή, απαξίωση. Πίστευα ότι ως πολιτικός θα γινόμουν μάρτυρας της ιστορικής ανόδου της Αριστεράς στην εξουσία.
Αλλά σύντομα κατάλαβα ότι εξίσου σημαντική είναι η εθνογραφία της παρακμής και πτώσης ενός συστήματος εξουσίας. Τα συστημικά κόμματα είχαν πιστέψει ότι μετά τα δραματικά γεγονότα του καλοκαιριού του 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ θα έχανε τις εκλογές και θα γύριζε στη συνηθισμένη του θέση.
Η Αριστερά είναι ανεκτή, το ΚΚΕ καμιά φορά παίρνει και εύσημα συνέπειας και ευπρέπειας, εφόσον μένει στο πολιτικό περιθώριο. Τώρα που οι αριστεροί πήραν την κυβέρνηση –όχι βέβαια την εξουσία, όπως πολύ γρήγορα κατάλαβα– έγιναν αντιπρόσωποι του Εξαποδώ επί Γης.
Οταν άρχισε η εκστρατεία «Παραιτηθείτε», η αρχική μου έκπληξη με την αντιπολίτευση έγινε ακατανοησία. Η Νέα Δημοκρατία είχε μόλις εκλέξει νέο αρχηγό, δεν είχε πρόγραμμα και οι μικρές δημοσκοπικές της επιδόσεις δεν δημιουργούσαν ελπίδα εκλογικής νίκης.
Οπως ξέρουμε από τη συγκριτική πολιτική κοινωνιολογία, για να κερδίσει ένα κόμμα της αντιπολίτευσης πρέπει να προηγείται του κυβερνώντος κόμματος πάνω από 5% επί τουλάχιστον έξι συνεχείς μήνες πριν από τις εκλογές. Και ήμασταν μόλις έξι μήνες μετά τις εκλογές. Η αντιπολίτευση δεν ακολουθούσε κανονική πολιτική συμπεριφορά.
Η πολιτική και ιδεολογική ανάλυση χρειάζεται λοιπόν τη βοήθεια της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Ο λόγος είναι προφανής. Η πολιτική ιδεολογία αποτελεί στήριγμα της υποκειμενικότητας.
Είναι στενά συναρθρωμένη και δίνει διέξοδο στα πιο σκοτεινά και ασυνείδητα κομμάτια της ψυχικής οικονομίας. Δεν μπορούμε να ξέρουμε τα μύχια της ύπαρξης, βέβαια, αλλά μπορούμε να τα ανιχνεύσουμε παρατηρώντας τις εξωτερικές συμπεριφορές. Εγινα, λοιπόν, ένας κοινωνικός ανθρωπολόγος της πολιτικής τάξης.
Στρατηγικές άμυνας
Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ, η καθίζηση των καθεστωτικών κομμάτων, η αίσθηση τέλους εποχής που υπάρχει παντού, έχει αφήσει τους βουλευτές και τα στελέχη της αντιπολίτευσης βαθιά τραυματισμένους. Το υποκείμενο συνήθως αντιμετωπίζει ένα βαρύ τραύμα με δύο μηχανισμούς άμυνας. Είτε το αρνείται είτε μεταφέρει τα δικά του αίτια αποτυχίας σε κάποιον τρίτο.
Πρώτα, η μεταφορά. Επειδή δεν μπορούμε να αποκτήσουμε το αντικείμενο της επιθυμίας μας –για την ψυχανάλυση την πλήρωση του κενού της ύπαρξης– αυτό διαρκώς αναβάλλεται.
Περιστρεφόμαστε στο χείλος της αβύσσου της επιθυμίας, τριγυρίζουμε ασταμάτητα στις αποτυχίες και τα συμπτώματά μας, σε ένα μοιραίο γαϊτανάκι που ταυτόχρονα μας απωθεί και μας έλκει (Επιθυμία και ψυχανάλυση http://archive.efsyn.gr/?p=219184).
Προσπαθούμε λοιπόν να ξεχάσουμε την εσωτερική αποτυχία αποδίδοντάς την σε εξωτερικό αίτιο. Αν τα καταστροφικά μας λάθη είναι έργο άλλου, αν το χάσιμο της εξουσίας είναι αποτέλεσμα των ψεμάτων του εχθρού, τότε εμείς δεν είμαστε υπεύθυνοι αλλά θύματα.
Ετσι, οι επιθέσεις στον ΣΥΡΙΖΑ, τον Τσίπρα, τους υπουργούς και τους βουλευτές γίνονται όλο πιο παράλογες και δηλητηριώδεις. Εχουμε μια συνεχή στοχοποίηση προσώπων, διαφορετικού κάθε βδομάδα. Θυμάστε μεταξύ πολλών τα ονόματα: Κατρούγκαλος, Χριστοδουλοπούλου, Κοτζιάς, Παππάς, Φίλης, Αναγνωστοπούλου.
Οταν οι κατηγορίες αποδειχτούν ψεύτικες ή τα δικαστήρια αποφασίσουν ότι αποτελούν συκοφαντική δυσφήμηση σταματάνε για λίγο, επαναλαμβάνονται στα μουλωχτά και προχωρούμε στο επόμενο θύμα.
Πρωτοφανείς ad hominem et feminam επιθέσεις, προσπάθεια καταστροφής χαρακτήρων, υστερικές καταγγελίες, πολιτικό ύφος άγνωστο στη Δυτική Ευρώπη. Ποια είναι η πολιτική λογική;
Οι επόμενοι τρεις μήνες αποτελούν την τελευταία ευκαιρία για να ανατραπεί η κυβέρνηση. Αν περάσει τα Χριστούγεννα, πιθανότατα θα κερδίσει και τις επόμενες εκλογές. Γι’ αυτό και οι επιθέσεις θα εντείνονται, οι φτιαχτές καταγγελίες θα φτάσουν σε κρεσέντο, η αντιπαράθεση θα πάρει τη μορφή εικονικού εμφυλίου βάσει της αρχής «αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων».
Η κλοπή της απόλαυσης
Αυτή η λογική ανάλυση δεν μπορεί να εξηγήσει την ένταση του πολιτικού μίσους και την ασύστολη και συνεχή χρήση ψεύτικων καταγγελιών. Η ψυχανάλυση πάλι μπορεί να βοηθήσει.
Δεν έχω αυτό που επιθυμώ έντονα και αρχίζω να πιστεύω ότι μου το έκλεψε κάποιος. Ετσι και με την εξουσία, το αντικείμενο της επιθυμίας που έχει χαθεί.
Οι αριστεροί έκλεψαν την απόλαυση (jouissance) και τα πατροπαράδοτα δικαιώματα των συνηθισμένων κυβερνητών. Για να ξαναβρούν λοιπόν τη χαμένη τους απόλαυση, πρέπει να τιμωρηθούν οι κλέφτες και οι ψεύτες.
Μόνο η αποπομπή του ΣΥΡΙΖΑ θα ξαναφέρει τους ιδιοκτήτες της εξουσίας στη θέση τους και την Ελλάδα σε κατάσταση εθνικής αρμονίας.
Η πίστη ότι υπάρχουν κοινά εθνικά συμφέροντα πέρα από τάξεις και ιδεολογικές διαφορές είναι γνωστή επωδός της Δεξιάς. Πρώτα η κ. Θάτσερ ανήγγειλε ότι τελείωσε η ιδεολογία και η πάλη των τάξεων.
Οι σύγχρονοι οπαδοί της υποστηρίζουν τη δημιουργία τεχνοκρατικών κυβερνήσεων και κυβερνήσεων μεγάλου συνασπισμού, μια και τα συμφέροντα όλων μας είναι πια κοινά.
Αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ δεν χωράει σ’ αυτή την πανεθνική σύμπνοια. Είναι υπαρξιακός εχθρός. Επομένως δεν μπορεί να υπάρξει η παραμικρή συναίνεση ή ανοχή σε οτιδήποτε κάνει. Η πολιτική σκηνή θα αποκαθαρθεί και η εθνική αρμονία θα επιστρέψει μόνο αν ο ΣΥΡΙΖΑ καταστραφεί.
Η εξωτερίκευση της αιτίας του τραύματος και η καταγγελία του άλλου ως κλέφτη της απόλαυσης αποτελούν λοιπόν άμυνα στην αποτυχία και την ενοχή. Η δεύτερη αμυντική στρατηγική είναι η άρνηση του τραύματος.
Το κουραστικά επαναλαμβανόμενο ρεφρέν «Παραιτηθείτε!», «Φύγετε!», «Εκλογές τώρα!» αποτελεί ψυχολογικό κάλυμμα της ασυνείδητης πίστης ότι η Νέα Δημοκρατία δεν έχασε τις εκλογές.
Ολα είναι ένα κακό όνειρο. Σύντομα η χώρα θα ξυπνήσει από τον εφιάλτη. Η άποψη περί αριστερής παρένθεσης δεν είναι τίποτε άλλο από την επιφανειακή εμφάνιση αυτής της πίστης και επιθυμίας.
Το ΠΑΣΟΚ βέβαια δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτή την ψυχολογική άμυνα και να αρνηθεί την εξαέρωσή του. Ο όρος «Πασοκοποίηση», η δραματική και γρήγορη κατάρρευση ενός κόμματος εξουσίας, έχει μπει στο παγκόσμιο πολιτικό λεξικό.
Για κάποιους «σκληρούς», οι αντεγκλήσεις, οι ασυνάρτητες κραυγές και οι ύβρεις έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της παρουσίας τους. Η ψυχανάλυση ονομάζει αυτό το σύνδρομο «εκδραμάτιση», μια τυφλή επίθεση χωρίς λογική και αποτέλεσμα.
Η ελληνική τραγωδία δεν είναι δικό μας έργο, παρ’ ότι διοικήσαμε τη χώρα για σαράντα χρόνια, αλλά δουλειά των αριστερών, των αγανακτισμένων, των εξωγήινων, οποιουδήποτε εκτός από μας.
Πώς απαντούν σ’ αυτή την υστερική στοχοποίηση οι αριστεροί; Με ηρεμία, νηφάλια, ήπια. Οι επιθέσεις θα πετύχουν μόνο αν οι στοχοποιημένοι εσωτερικεύσουν την καρικατούρα ή απαντήσουν με τον ίδιο τρόπο.
Ας μένουν χυδαίες και ψευδείς επιθέσεις χωρίς απάντηση, διδάσκοντας ένα ήθος και ύφος που δεν δίνει σε κανέναν το δικαίωμα να πει «όλοι ίδιοι είναι». Τέλος, χρειάζεται αντοχή και επιμονή. Η αλλαγή του διεθνούς κλίματος δείχνει οτι η Ελλάδα μπαίνει σταδιακά σε μια νέα κανονικότητα.
Αλλά χρειάζεται βαθιά αλλαγή της Αριστεράς. Γι’ αυτά, στο επόμενο.
*Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
Ανάρτηση από: http://www.efsyn.gr
