Κολομβία των δεκαετιών του 1950 και 1960, στην δίνη των αμερικανικών
επεμβάσεων, του ψυχρού πολέμου και της κουβανικής επανάστασης. Στη χώρα με τα ιλιγγιώδη
ταξικά χάσματα και τον ακαπίστρωτο πολιτικό αυταρχισμό, Καμίλο Τόρες
(1929-1966) λεγόταν ο Καθολικός ιερέας ο οποίος αφιερώθηκε στην υπόθεση της
κοινωνικής δικαιοσύνης μέχρις εσχάτων, κυριολεκτικά. Πρόδρομος της Θεολογίας
της Απελευθέρωσης (η οποία τυπικά αναδύθηκε στην Κολομβία δυο χρόνια μετά τον
θάνατό του), ο Τόρες κατέστη σημείο αντιλεγόμενο, όχι τόσο λόγω της κοινωνικής
στράτευσής του γενικά, αλλά ειδικά λόγω της προσχώρησής του στην επαναστατική
βία.
Η Χρύσα Τζιαφέτα μας δίνει ένα εξαιρετικό βιβλίο, καθόσον κεντά τη μορφή του Τόρες πάνω στον πληρέστερο δυνατόν καμβά: στη μελέτη της ιστορικής και κοινωνικής συνάφειας, της ιδιοπροσωπίας της χώρας, του στίγματος προσώπων, ρευμάτων και ιδεών. Η γνώση της ισπανικής γλώσσας και η γνωριμία της με την Λατινική Αμερική εκ του σύνεγγυς, της έχουν χαρίσει πρόσβαση σε πρωτογενείς πηγές, κείμενα και φωτογραφίες. Η καρδιά της είναι ξεκάθαρα με τον Padre Camilo, μα ταυτόχρονα ξεδιπλώνει μια κορυφαία αρετή: την πραγματικά ερευνητική ματιά της, η οποία κοπιάζει για να αναδείξει όλες τις διαστάσεις, φωτεινές και σκοτεινές πλευτές κάθε ιδεολογικού χώρου, ελπίδες και αντιφάσεις, αυτοθυσίες και σκοπιμότητες.
Το βιβλίο παρουσιάζει όλη την πορεία του Τόρες, από τη γέννησή του σε μεγαλοαστική μη-θρησκευόμενη οικογένεια, ως τις σπουδές του στην Ευρώπη (όπου γνωρίστηκε με τον αριστερό Καθολικισμό) και την ασίγαστη δράση του στην Κολομβία. Έτσι παρακολουθούμε την διαμόρφωση της ουτοπίας του, την εξέλιξη της σκέψης του, την προσπάθειά του να φέρει σε συνεργασία όλες τις αριστερές δυνάμεις, το ταξίδι του προς την άκρα ριζοσπαστικοποίηση. Ο Τόρες τελικά εντάχθηκε στο μαρξιστικό αντάρτικο της κολομβιανής ζούγκλας στα τέλη του 1965 και σκοτώθηκε στην πρώτη του μάχη, 15 Φεβρουαρίου του επομένου έτους.Έχει καίρια σημασία να προσέξουμε το εξής: Για τον παπα-Καμίλο η χριστιανική πίστη αποτελεί μήτρα εξέγερσης. Η οπτική του δηλαδή είναι ολότελα διαφορετικά από την εννόηση της πίστης ως απλού αναλγητικού (κατά τον Μαρξ) ή ως εργαστηρίου δουλικής συνείδησης (κατά τον Μπακούνιν), αλλά και από την λενινιστική προφητεία πως όταν οι χριστιανοί επαναστάτες ωριμάσουν, θα περάσουν στην αθεΐα. Αντίθετα, ο Τόρες είναι από τις περιπτώσεις όπου η σύγκρουση του πιστού με την κοινωνική αδικία γίνεται λόγω της πίστης του, και όχι παρά την πίστη του. Είναι πολύ σημαντικό στο προκείμενο ότι η συγγραφέας λογά και από πολιτική και από θεολογία, πράγμα δυσεύρετο μέσα στον παχυλό θρησκευτικό αναλφαβητισμό πολλών πολιτικών χώρων.
Ο Τόρες
έδινε έμφαση όχι στην περιστασιακή
ελεημοσύνη, αλλά στον κοινωνικό μετασχηματισμό, δηλαδή στην εξάλειψη των
παραγόντων οι οποίοι γεννούν εξαθλίωση. Έμφαση (προσθέτω) που έχει ριζώματα στη
Βιβλική και στην Πατερική παράδοση, όσο κι αν αυτό αποσιωπάται στους
θρησκευτικούς χώρους. «Αν δεν υπήρχε το πλήθος των εκμεταλλευτών, δεν θα υπήρχε
ούτε το πλήθος των εξαθλιωμένων», έλεγε τον 4ον αιώνα ο άγιος
Γρηγόριος Νύσσης, και ο άγιος Αστέριος Αμασείας συμπλήρωνε: «Είναι αδύνατο να
συγκεντρωθεί τεράστιος πλούτος δίχως να διαπραχθεί αμαρτία». Για τον Τόρες το
αίτημα του κοινωνικού μετασχηματισμού πηγάζει ακριβώς από την πρωτοκαθεδρία που
έχει στο ευαγγέλιο η αγάπη.
Ο padre Camilo
αμφιταλαντεύτηκε για καιρό μεταξύ ειρηνικής και βίαιης κατάληψης της εξουσίας. H Τζιαφέτα καταγράφει την ταραχή την οποία
προκάλεσε ακόμα και σε κοντινούς συνεργάτες του η κατάληξή του στη βίαιη. Στην επιλογή
αυτή έχουμε μια σπαραχτική αναμέτρηση του χριστιανού (και μάλιστα κληρικού) με
τον ίδιο του τον εαυτό, πράγμα που καθιστά την εν λόγω επιλογή ακραία αυτοθυσιαστική πράξη, υπό την έννοια ότι για τον ίδιο συνιστά
ρίσκο όχι μόνο ζωής, αλλά και ψυχής – σωτηρίας. Ωστόσο για τον Τόρες αυτή η βία (βία για χάρη των θυμάτων της
ιστορίας, κι όχι για σταυροφορικά ιδεώδη) είναι θέλημα Θεού, ο οποίος λαχταρά
να αλλάξει ετούτος ο κόσμος της απανθρωπιάς, της συστημικής αμαρτίας.
Θέματα δύσκολα, σύνθετα και φυσικά στασιαζόμενα,
συνάρτηση πολλών συνθηκών και ποικίλων κριτηρίων. Για τον Τόρες η επαναστατική
βία δεν μπορεί να είναι πατερναλιστική, δηλαδή πράξη μιας φωτισμένης
πρωτοπορίας η οποία ποδηγετεί τις λαϊκές μάζες. Επέμενε ότι ο αγώνας δεν πρέπει
να είναι απλώς για τους φτωχούς, αλλά με τους φτωχούς: αγώνας των ίδιων των φτωχών,
άμυνα του λαού στην επίθεση της τυραννίας και επιβεβαίωση της λαϊκής κυριαρχίας
την οποία, υπό ειρηνικές συνθήκες, οι ολιγαρχίες αποτρέπουν με πραξικοπήματα ή
με νομότυπα τεχνάσματα.
Τι είναι τελικά ένα βιβλίο που σε προκαλεί να
σκεφτείς, να αναστοχαστείς και (επιτέλους) να διαλεχθείς; Ευτύχημα μόνο.
(Δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών», Σάββατο 17-9-2022, https://www.efsyn.gr/nisides/359533_o-theos-lahtara-na-allaxei-etoytos-o-kosmos)
