Είναι πολύ τιμητικό να σε καλούν οι φοιτητές. Είναι πολύ τιμητικό να σε καλούν να μιλήσεις στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι πολύ τιμητικό να μιλάς για τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη και το Ποντιακό Ζήτημα. Τιμητικό και συγκινητικό συνάμα.
Θυμάμαι εδώ σ’ αυτό το ίδιο αμφιθέατρο που βρισκόμαστε σήμερα, στις 8 Μαρτίου 1998, ημέρα της γυναίκας, εκδήλωση της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών με ομιλητές τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη και Γυναίκες που είχαν υποστεί οι ίδιες, αλλά και ως μητέρες, σύζυγοι, αδελφές, κόρες, τη βία, τη βαρβαρότητα αυταρχικών-φασιστικών καθεστώτων στις περιοχές της Νότιας Αμερικής και της Ανατολικής Μεσογείου.
Για εμένα όπως και για χιλιάδες άλλους ανθρώπους, που δεν έχουμε την τιμή να είμαστε ποντιακής καταγωγής, το Ποντιακό ζήτημα είναι ταυτισμένο, ενσαρκώνεται στο πρόσωπο και τη διαδρομή, την πολιτική παρέμβαση του Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Πολύ περισσότερο για ανθρώπους που προερχόμαστε από τον κομματικό σχηματισμό του οποίου ο Μιχάλης συνέβαλε από την εποχή της ηλικιακής του νεότητας - η γνώμη μου είναι ότι παρέμεινε για πάντα νέος - και βγαίνοντας από τον αγώνα κατά της δικτατορίας μέσα από τις γραμμές του ΠΑΚ, στην ίδρυση και συγκρότησή του. Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα. Ακόμα περισσότερο, για ανθρώπους που εντάχθηκαν στο ιδεολογικό ρεύμα που καθοδηγούσε ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης και που τον ακολούθησαν, όταν ο Μιχάλης διαφωνώντας συνολικά πια με την εξέλιξη του κομματικού αυτού σχηματισμού, αποχώρησε, συγκροτώντας την Δημοκρατική Περιφερειακή Ένωση. Ένα σχήμα που αντιμετωπίστηκε με τους όρους της «καρτελοποιημένης πολιτικής» στην Ελλάδα, μια περίοδος που καθορίστηκε από τη Siemens και το Χρηματιστήριο, για ν’ αναφέρω δύο λέξεις που συμπυκνώνουν το πνεύμα και τις υλικές πρακτικές της εποχής. Αυτά ως μια κατ’ αρχάς γνωριμία μαζί σας και αυτοπαρουσίαση, αν μου επιτρέπετε, σε σχέση με τον Μιχάλη.
Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης είναι παιδί δύο επαναστάσεων. Είναι τέκνο των κινημάτων, του πνεύματος του «1968», αφενός στη διάσταση της διανοητικής και κοινωνικής απελευθέρωσης του ανθρώπου από δομές και μηχανισμούς αλλοτρίωσης, εκμετάλλευσης, ετερονομίας. Αφετέρου στη διάσταση της αμφισβήτησης της παραδοσιακής αριστεράς και της ιχνηλάτησης μιας νέας αριστεράς, στην κατεύθυνση της νεομαρξιστικής θεωρίας της εξάρτησης και των κινημάτων εθνικής απελευθέρωσης των λαών της παγκόσμιας περιφέρειας.Είναι επιπλέον τέκνο της Ελληνικής Επανάστασης, της Μεγάλης Ιδέας, της Ποντιακής του καταγωγής, τόσο ως Αντίσταση, όσο και ως προσφυγιά, της Εθνικής Αντίστασης στα χρόνια της κατοχής, της αντίστασης ενάντια στη δικτατορία. Είναι δηλαδή τέκνο διαστάσεων και δυναμικών που διαπερνούν το εθνικό, το διεθνές, αλλά και το κοινωνικό γίγνεσθαι. Η διεθνική και εθνική του ταυτότητα είναι σμιλεμένες, οργανικά δεμένες. Πατριώτης και Διεθνιστής. Όπως οργανικά δεμένο στη θεώρηση του Μιχάλη είναι το εθνικό με το κοινωνικό ζήτημα.
Τα σχήματα αυτά συνιστούν θεμέλια στη θεωρητική σκέψη και τον πολιτικό λόγο του Μιχάλη. Αν δεν έχει υπ’ όψιν του κάποιος αυτά, αν δεν εκκινήσει απ’ αυτά, δεν μπορεί κατά τη γνώμη μου να τον κατανοήσει. Και ακόμα περισσότερο δεν μπορεί να κατανοήσει τον τόπο μας, την ιστορική του διαδρομή και εξέλιξη, αλλά και να συμβάλει δημιουργικά και απελευθερωτικά στην πορεία του. Αυτό που ο Χαραλαμπίδης χαρακτήριζε ως ανάγκη για «αυτόχθονη παραγωγή πολιτικής σκέψης».
Επόμενα και πολύ σημαντικά σημεία είναι τα στοιχεία της πολιτικής πρακτικής του Μιχάλη, στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον λόγο του. Πρόκειται για έναν λόγο με έμφαση στο στοιχείο της μνήμης και των συμβολισμών. Ο ελληνικός πολιτισμός είναι συμβολικός και μνημονικός. Είναι όμως και μια πολιτική παρέμβαση όπου ο λόγος συνδέεται με την πράξη, με το παράδειγμα. Γι’ αυτό και το ηθικό κύρος του Μιχάλη Χαραλαμπίδη. Σε μια εποχή υποχώρησης της πολιτικής και των ανθρώπων της, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης διακρινόταν για το ήθος, όχι επειδή το διακήρυσσε. Δεν ήταν ηθικολόγος. Αλλά επειδή το έκανε πράξη, παράδειγμα. Και η πολιτική είναι υπόθεση πράξης, παραδείγματος. Ειδικά σε σχέση με τις νεότερες γενιές.
Με την έννοια αυτή μπορεί να λεχθεί ότι αν θέλουμε να αναφέρουμε τέσσερις λέξεις που αντιπροσωπεύουν τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη, αυτές είναι : Η Μνήμη- το Ήθος- το Παράδειγμα- ο Λόγος.
Το Ποντιακό ζήτημα ο Μιχάλης το έβλεπε ως εθνικό, αλλά και ως διεθνές, ευρωπαϊκό, οικουμενικό και ανθρωπιστικό ζήτημα. Στοιχεία, μνήμες και βιώματα που τα είχε από την οικογένειά του και τον τόπο καταγωγής , την Σάντα στον ιστορικό Πόντο, στο προσφυγικό Αετοχώρι στον Έβρο, την Αλεξανδρούπολη, την Θράκη, τα συγκροτεί σ’ ένα επίπεδο αρχικά πολιτικό και στη συνέχεια θεωρητικό, στην Ιταλία, στα χρόνια των σπουδών στη Ρώμη και του αγώνα τη δεκαετία 1971-1981. Ειδικότερα στο πλαίσιο της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, μιας διεθνούς ΜΚΟ που ιδρύθηκε το 1976, με Πρόεδρο τον Λέλιο Μπάσσο, μια πολύ σημαντική φιγούρα της ιταλικής σοσιαλιστικής αριστεράς και στη συνέχεια τον Γάλλο νομικό Λεό Ματαρασώ, πρόσωπα που αποτελούσαν πηγή έμπνευσης για τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Ο Χαραλαμπίδης δραστηριοποιείται ιδιαίτερα ενεργά στο πλαίσιο της συγκεκριμένης Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Σε μια εποχή που οι ΜΚΟ ήταν ακτιβιστικού-κινηματικού χαρακτήρα, δεν είχαν τα χαρακτηριστικά που απέκτησαν στη συνέχεια και που η συγκεκριμένη Ένωση δεν τα απέκτησε ποτέ μέχρι που ολοκλήρωσε την πορεία της το 2008. Κεντρική ιδέα της Διεθνούς Ένωσης είναι ότι το υποκείμενο που κινεί την ιστορία είναι οι λαοί και τα δικαιώματά τους απέναντι στις δομές ιμπεριαλιστικής εξάρτησης και καταπίεσης, όχι τα κράτη. Ο Μιχάλης θα κινηθεί στο πλευρό των κινημάτων στην Νότια Αμερική, την Αφρική, την Ασία. Αυτό αποτελεί ταυτοτικό, δομικό στοιχείο στον Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Να σας πω χαρακτηριστικά, κάνοντας μια παρένθεση, ότι εκείνη που έμελλε να ήταν η τελευταία μας συνάντηση, λίγες μέρες πριν φύγει, Μάρτιος 2024, αφορούσε την διοργάνωση στη Ναμίμπια της Αφρικής τον επόμενο μήνα, του 1ου συνεδρίου του Ιδρύματος για την Γενοκτονία των Χερέρο, που συντελέστηκε από τους Γερμανούς αποικιοκράτες το 1904-1907, το ενδεχόμενο παρουσία μας εκεί για να θέσουμε τα ζητήματα της Γενοκτονίας των λαών της Μικράς Ασίας, αλλά και να συμμετάσχουμε στη συγκρότηση Διεθνούς Δικτύου Δικαιοσύνης για τα Εγκλήματα κατά των Λαών. Όταν έβλεπε τις ενστάσεις μου για να ταξιδέψω στη Ναμίμπια, που αφορούσαν πρακτικής φύσεως ζητήματα, μου τόνισε τη σημασία των θεμάτων αυτών, ότι αυτή είναι η ουσία της πολιτικής. Μου είπε ακόμα ότι ένα από τα πρώτα του κείμενα στον Αγωνιστή, περιοδικό της Επιτροπής Νεολαίας ΠΑΣΟΚ, το 1975, αφορούσε το εθνικο-απελευθερωτικό κίνημα της Ναμίμπια που τότε βρισκόταν σε μια κρίσιμη καμπή.
Τελικά καταθέσαμε γραπτή παρέμβαση και χαιρετισμό, μέσω του Γρηγόρη Ζαρωτιάδη Καθηγητή του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, ο οποίος δραστηριοποιείται στο Διεθνές Δίκτυο Δικαιοσύνης για τα Εγκλήματα κατά των Λαών, από κοινού με την βουλευτή του Ελληνικού Κοινοβουλίου και μέλος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, Νίνα Κασιμάτη, που είναι εδώ μαζί μας σήμερα, αφιερώνοντας την παρέμβασή μας στη μνήμη του Μιχάλη Χαραλαμπίδη και προσφέροντας στους διοργανωτές την έκδοση στην αγγλική γλώσσα του βιβλίου του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, “The Pontian Question in the United Nations”.
Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης πρωτοστατεί στην ίδρυση του Ελληνικού Τμήματος της Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, το 1983, και επικεντρώνεται στην Ανατολική Μεσόγειο.
Εκείνα τα χρόνια διαμορφώνει τη θεωρία του για τον «Περιφερειακό Διεθνισμό». Συμμετέχει ενεργά στις πρωτοβουλίες για τη διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων, όπως το Διαρκές Δικαστήριο των Λαών στο Παρίσι το 1984, σε αίθουσα του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, τα πρακτικά του οποίου εκδόθηκαν στα ελληνικά με τίτλο «Το Έγκλημα της Σιωπής. Η Γενοκτονία των Αρμενίων» (Ηρόδοτος, 1988), σε πρόλογο του ανένταχτου αγωνιστή και διανοούμενου της αριστεράς, Περικλή Ροδάκη, ένα πρόσωπο στενά συνδεδεμένο συντροφικά και ανθρώπινα με τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη. Παράλληλα ο Μιχάλης είναι ενεργά αλληλέγγυος, είναι πολύ γνωστό αυτό, στο κουρδικό εθνικο-απελευθερωτικό κίνημα που εκδηλώνεται από τα μέσα της δεκαετίας του ’80.
Έχοντας μια επιστημονική θεωρία για το εθνικό φαινόμενο - η οποία διαφοροποιείται τόσο από εκείνη του «σοβιετικού/σταλινικού μαρξισμού» που προβάλει μόνον τα «αντικειμενικά στοιχεία» και ιδίως το οικονομικό, όσο και τη θεωρία του μοντερνισμού, των αγγλο-σαξονικών πανεπιστημίων που θεωρεί το έθνος αποκλειστικά ως δημιούργημα του καπιταλισμού, του νεωτερικού κράτους και της εθνικιστικής ιδεολογίας, ας σημειωθεί ότι ο Μιχάλης έχει διαρκές μέτωπο απέναντι στον θεωρητικό μεταπρατισμό, τις «εισαγωγές», εκείνο που χαρακτήριζε ως «ιδεολογικό επαρχιωτισμό» - αλλά και έχοντας μια θεωρία για τον διεθνισμό, ιδίως στην περιφερειακή του διάσταση, -βαθιά επηρεασμένος από την Ποντιακή του ταυτότητα, αλλά και την πολιτική επιβολή της αφωνίας, της απαγόρευσης ουσιαστικά της μνήμης και της μη χρήσης του όρου «γενοκτονία» από την επίσημη δεξιά και την επίσημη αριστερά για λόγους που θ’ αναφερθούν στη συνέχεια, τα «Άουσβιτς εν ροή» όπως τα χαρακτήριζε ένας από τους αγαπημένους του Μιχάλη Πόντιους διανοούμενους της προηγούμενης γενιάς, ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης,- καθώς επίσης και σε μια περίοδο έντονης κριτικής του στον Ανδρέα Παπανδρέου και την ηγετική γραφειοκρατία του ΠΑΣΟΚ, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης θα εισηγηθεί στο Β΄ Παγκόσμιο Συνέδριο των Ποντίων στη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του 1988, την καθιέρωση της 19ης Μαϊου ως ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Είχε προηγηθεί η έκδοση του βιβλίου Πόντιοι Δικαίωμα στη μνήμη (εκδ. Ηρόδοτος), το 1987, με τον συναγωνιστή του και συνομιλητή μαζί μας σήμερα Κωνσταντίνο Φωτιάδη. Θα σας πρότεινα να διαβάσετε το εξαιρετικό άρθρο του Κωνσταντίνου Φωτιάδη, με τίτλο Η συμβολή των Ελλήνων του Πόντου στην Επανάσταση του 1821, που δημοσιεύθηκε στον αφιερωματικό τόμο για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, του περιοδικού Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου Έρευνας και Κριτικής (τχ 76-78) το 2021. Ο υπεύθυνος έκδοσης του περιοδικού Λουκάς Αξελός είναι εδώ μαζί μας σήμερα. Στο συγκεκριμένο άρθρο ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης μεταξύ άλλων πραγματεύεται το θέμα των «κρυπτοχριστιανών». Σας το αναφέρω αυτό για να διαπιστώσετε την αναλυτική διαφορά για το εθνικό φαινόμενο σε σχέση με τα σχήματα της θεωρίας του μοντερνισμού.
Η εισήγηση του Μιχάλη Χαραλαμπίδη στο Β΄ Παγκόσμιο Συνέδριο των Ποντίων, το 1988, θα συμπεριληφθεί σε επόμενα βιβλία του. Αναφέρω χαρακτηριστικά την πολύ σημαντική έκδοση του Ιδρύματος Μεσογειακών Μελετών, Το Ποντιακό Ζήτημα Σήμερα, το 1990, καθώς και στο πλέον πρόσφατο βιβλίο του για το θέμα με τίτλο Το Ποντιακό Ζήτημα Σήμερα. Αγώνες και Νίκες σε Δύο Μέτωπα (Στράβων, 2014). Ένα επίσης πολύ σημαντικό κείμενο εκείνης της περιόδου το οποίο συμπεριλαμβάνεται στις ανωτέρω εκδόσεις είναι η ομιλία του Μιχάλη Χαραλαμπίδη στο Χαϊδάρι στις 19 Μαϊου 1990 και το οποίο έχει τίτλο Η σημασία της 19ης Μαϊου ως ημέρα μνήμης της Ποντιακής γενοκτονίας.
Τα κείμενα αυτά καλόν είναι να διαβάζονται συνδυαστικά με το κείμενο-ομιλία του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, της ίδιας περιόδου, τον Φεβρουάριο 1988, στην 3η ειδική σύνοδο της ΚΕ του ΠΑΣΟΚ, που αποτέλεσε την κριτική του προς τον Πρωθυπουργό τότε και Πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου για την συνάντησή του με τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας Τουργκούτ Οζάλ και το κοινό ανακοινωθέν στο Νταβός της Ελβετίας (Ιανουάριος 1988). Το κείμενο του Μιχάλη στην ΚΕ του ΠΑΣΟΚ, περιλαμβάνεται και στο βιβλίο του Το Νέο Ανατολικό Ζήτημα. Το Τουρκικό Πρόβλημα. Η Ανθρωπιστική Ελλάδα, (Στράβων, 2021).
Εκεί κάποιος διακρίνει αφενός την ολοκληρωμένη στρατηγική θεώρηση του Χαραλαμπίδη, αφετέρου γίνεται αντιληπτό ότι ο Μιχάλης διαβλέπει τη σημασία της πολιτικής όχι μόνον στην κρατική της διάσταση, αλλά στην διάσταση των κινημάτων, των θεσμών, σε μια πολυεπίπεδη δηλαδή διάσταση. Ένα ζήτημα κεντρικό για τον τρόπο άσκησης της πολιτικής, ως αντιπροσώπευσης και ως διακυβέρνησης στις συνθήκες παγκοσμιοποίησης, δηλαδή την περίοδο που ανοίγει από το 1989-1990 με την πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού μέχρι τις ημέρες μας. Η διάσταση αυτή έχει κατά τη γνώμη μου πολύ μεγάλη σημασία και αφορά και τον τίτλο της ημερίδας που συμπυκνώνει η λέξη «στρατηγική». Διατύπωση στόχων, ιεράρχησή τους και τρόπος επίτευξης αυτών.
Η έννοια της «στρατηγικής» στις σύγχρονες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, σε συνδυασμό με τη θεώρηση του Ποντιακού ως Ευρωπαϊκού Ζητήματος, τον οδήγησε στα χρόνια από το 2004 και μετά στην ανάδειξη της προσωπικότητας του Καρδινάλιου Βησσαρίωνα του Τραπεζούντιου, του 15ου αιώνα, ως έναν από τους πρώτους πατέρες της Ευρώπης, αντλώντας στοιχεία από έρευνα που πραγματοποίησε στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας με τη βοήθεια της Διευθύντριας του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας Χρύσας Μαλτέζου, αλλά και από σχετική βιβλιογραφία, όπως το έργο του Αχιλλέως Κύρου, Βησσαρίων ο Έλλην (Αετός, 1947). «Γιατί Έρασμος και όχι Βησσαρίων ; » αναρωτιόταν ο Μιχάλης.
Στα κείμενά του που αναφέρθηκαν προηγουμένως, τα οποία συνοδεύονται από μια περαιτέρω διανοητική παραγωγή και μια κινηματική δραστηριότητα στο πλαίσιο των συγκροτούμενων εκείνη την περίοδο Κέντρων Ποντιακών Μελετών, με τον συναγωνιστή του Κωνσταντίνο Φωτιάδη και άλλους, αλλά και τις δραστηριότητες του Ελληνικού Τμήματος της Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, στον κύκλο σεμιναρίων της οποίας μετέχει πολύ ενεργά ο Περικλής Ροδάκης, τα έργα του οποίου, μεταξύ των οποίων και τα αναφερόμενα στο Ποντιακό, θα κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις Γόρδιος, τον οίκο που εκδίδει τα βιβλία του Μιχάλη για μια περίοδο 25 ετών και την ευθύνη του οποίου είχε ο συναγωνιστής του Μιχάλη από τα χρόνια της Ιταλίας, Θόδωρος Σωσάνολγου, με τον δημόσιο αυτό λόγο του, λοιπόν και την πολυεπίπεδη δραστηριοποίησή του, ο Μιχάλης εισάγει την έννοια της γενοκτονίας ως πολιτικό ζήτημα.
Βγάζει το Ποντιακό από το επίπεδο της μονοδιάστατης λαογραφίας που ήταν κατά βάση μέχρι εκείνη την περίοδο και την θέτει σ’ ένα επίπεδο πολιτικό, επιστημονικό, διαμορφώνοντας σταδιακά τους όρους για το πέρασμα από το εθνικό στο διεθνές. Στα κείμενα αυτά ο Μιχάλης ερμηνεύει τους τρεις κυρίαρχους πολικούς λόγους της διαμορφούμενης επιχείρησης λήθης.
1). Το ελληνο-τουρκικό σύμφωνο φιλίας Βενιζέλου-Ινονού το 1930, που συνεπαγόταν παραίτηση από τις αποζημιώσεις για τις περιουσίες των προσφύγων, καθώς επίσης και παραίτηση από την ιστορική τους μνήμη και ταυτότητα. Ο Βενιζέλος και ο Ελληνισμός πλήρωσαν αυτή την επιλογή, πέραν του ότι αποδείχθηκε ιστορικά λανθασμένη. Έχασε τις εκλογές του 1932, λόγω της σχετικής εκλογικής υποχώρησης του Κόμματος των Φιλελευθέρων στο προσφυγικό στοιχείο, με ό,τι αυτό σήμανε για την πολιτική εξέλιξη της χώρας. Ας σημειωθεί ότι ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης είναι υποστηρικτής της πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου ιδίως της περιόδου 1910-1920. Στο σημείο όμως αυτό, του ελληνο-τουρκικού συμφώνου ασκεί έντονη κριτική. Προϊόν της συγκεκριμένης θεώρησης, του πνεύματος του «ελληνο-τουρκικού συμφώνου» είναι το εξαιρετικά εγκωμιαστικό τηλεγράφημα που στέλνει ο Ιωάννης Μεταξάς ως Πρωθυπουργός της Ελλάδας, όπως δημοσιεύεται στις εφημερίδες της εποχής καθώς ήταν περίοδος της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, τον Νοέμβριο του 1938 προς τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας Τζελάλ Μπαγιάρ, για τον Μουσταφά Κεμάλ στην είδηση του θανάτου του τελευταίου.
2). Για την κομμουνιστική Αριστερά τα αίτια της λήθης ανάγονται στο σύμφωνο των μπολσεβίκων-κεμαλικών τον Μάρτιο 1921. Μια τακτική – και ανήθικη όπως την χαρακτήριζε ο Μιχάλης - κίνηση του Λένιν, απολυτοποιήθηκε από το εγχώριο κομμουνιστικό κίνημα. Η κομμουνιστική αριστερά δεν έβλεπε το κεμαλικό κίνημα ως αυτό που ήταν, μια ρατσιστική ιδεολογία, της οποίας η πρακτική είναι η γενοκτονική βία και μια συμμαχία στο κοινωνικό επίπεδο τμημάτων της καταρρέουσας οθωμανικής-τουρκικής γραφειοκρατίας με πληβειακά στοιχεία των τουρκικών μαζών. Δεν κατανοούσε η εγχώρια κομμουνιστική αριστερά το Ανατολικό Ζήτημα στην ταξική του διάσταση, όπου προοδευτικοί φορείς αστικού μετασχηματισμού ήταν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι. Το κεμαλικό κίνημα δεν ήταν αντι-αποικιακό εκσυγχρονιστικό κίνημα φορέας προοδευτικών μεταρρυθμίσεων, όπως το αντιμετώπιζε η εγχώρια κομμουνιστική αριστερά, αλλά γενοκτονικό-ρατσιστικό κίνημα, εξολόθρευσης του εθνικά άλλου, φορέας ανασυγκρότησης των ιμπεριαλιστικών δομών στην περιοχή της Μικράς Ασίας, που οικοδόμησε ένα ολοκληρωτικό-αυταρχικό κράτος, κληρονόμος και συνεχιστής του οθωμανικού δεσποτισμού.
3) Για την εγχώρια μετεμφυλιακή δεξιά η Τουρκία ήταν φίλη και σύμμαχος στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Αυτή την αντίληψη του ελλαδικού κράτους την πλήρωσαν οι Έλληνες της Κων/πολης, της Ίμβρου και της Τενέδου. Αυτό πλήρωσε η Κύπρος. Ο σκληρός πυρήνας της μετεμφυλιακής εθνικοφροσύνης, ήταν «αμερικανοσύνη», όπως έλεγε ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης, δηλαδή η υποκατάσταση ενός δόγματος εθνικής ασφάλειας από το αμερικάνικο δόγμα. Η πλέον έξαλλη εκδοχή αυτής της γραμμής της μετεμφυλιακής εθνικοφροσύνης ήταν η δικτατορία των συνταγματαρχών την περίοδο 1967-1974. Κατά τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη οι ελληνο-τουρκικές συναντήσεις σε επίπεδο κορυφής στα χρόνια της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, δηλαδή από τη Μεταπολίτευση του 1974 και μετά, έχουν την αφετηρία τους στις ελληνο-τουρκικές συναντήσεις την περίοδο της Χούντας. Είναι χουντο-νατοϊκής προέλευσης συναντήσεις της εποχής του «Ψυχρού Πολέμου», που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Η απόφαση της Βουλής για την 19η Μαϊου
Η αναγνώριση της 19ης Μαϊου ως ημέρας μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου θα γίνει πράξη με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων, υιοθετώντας την πρόταση του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, στις 24-2-1994, ν. 2193/1994 - συντάκτης της εισηγητικής έκθεσης του νόμου είναι ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης - με κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ και Πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου, καθώς το ΠΑΣΟΚ είχε επικρατήσει λίγους μήνες πριν στις εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993 και είχε επανέλθει στην κυβέρνηση της χώρας. Η ημερομηνία, 24 Φεβρουαρίου που ψηφίζεται από την Βουλή το σχετικό νομοσχέδιο, είναι ιδιαίτερη όπως γνωρίζετε. Στις 24 Φεβρουαρίου του 1821, ο Πόντιος Αλέξανδρος Υψηλάντης, υψώνει το λάβαρο της Ελληνικής Επανάστασης στη Μολδοβλαχία, εκδίδοντας την περίφημη προκήρυξη «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Είχε διαβεί τον ποταμό Προύθο δύο ημέρες πριν.
Επιστρέφοντας στο 1994, αν δεν ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου εκείνη την περίοδο Πρωθυπουργός, δεν θα ψηφιζόταν ο νόμος. Αυτή είναι η θέση του Χαραλαμπίδη. Κατά την εκτίμηση του Μιχάλη, ο Παπανδρέου από το 1989 και μετά βρισκόταν σε έναν αναστοχασμό με την ιστορία του, ήθελε να κάνει πράγματα, ν’ αφήσει μια πολιτική και θεσμική κληρονομιά στις επόμενες γενιές, καθώς ήταν ο ίδιος αυτοκριτικός για βασικά κυβερνητικά πεπραγμένα, λάθη, παραλείψεις, αστοχίες, της περιόδου 1981-1989.
Θυμίζω αλλά δύο στοιχεία που αποδεικνύουν τα ανωτέρω. Τελευταία πράξη του Ανδρέα Παπανδρέου ως Πρωθυπουργού ήταν η επανεκκίνηση του θέματος της διεκδίκησης των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα από την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 14-11-1995.
Το ζήτημα της αναγνώρισης της 19ης Μαϊου ως ημέρας μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου είχε τεθεί από την ΚΟ του ΠΑΣΟΚ για πρώτη φορά τον Απρίλιο 1991. Τότε το ΠΑΣΟΚ ήταν αξιωματική αντιπολίτευση, πλην όμως με ευθύνη της τότε κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας της ΝΔ δεν προχώρησε. Αυτά για την ιστορία.
Η σημασία της 19ης Μαϊου
Για τη σημασία της 19ης Μαϊου όπως το διατυπώνει ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης στην εισαγωγή του βιβλίου του το Ποντιακό Ζήτημα σήμερα- Αγώνας και Νίκες σε Δύο Μέτωπα το 2014 : «Μετά από δεκαετίες εγκλωβισμών και ελέγχων πετύχαμε αυτό που θεωρούνταν αδύνατο ή άθλος αν πραγματοποιούνταν. Να στήσουμε ένα ΣΗΜΑ, έναν τάφο για τους νεκρούς μας. Συμβολικό όχι εδαφικό. Ένα ξημέρωμα, τότε συνήθως έρχονται οι Μεγάλες, οι Ιερές Ιδέες σκέφτηκα ότι έπρεπε να είναι η 19η Μαϊου. Μετά επέλεξα το Χαϊδάρι που γνώρισε το Ναζισμό να μιλήσω για τη σημασία της. Ήταν η 19η Μαϊου 1990».
Ο Χαραλαμπίδης θεωρεί την 19η Μαϊου ως τη σημαντικότερη διανοητικά και ηθικά θεσμική στιγμή της μεταπολίτευσης. Η καθιέρωσή της αποτελεί εκκίνηση για το «σύστημα χώρα», πολιτική κοινωνία και κοινωνία πολιτών, να «σκεφτόμαστε με το δικό μας μυαλό», «να βρούμε τη φωνή μας».
Ο Χαραλαμπίδης ανέλυε τον κεμαλισμό ως γεννήτορα-προπομπό του ναζισμού. Κατανοούσε ότι το ελληνικό έθνος υπέστη τη γενοκτονία του Ανατολικού Ελληνισμού την περίοδο 1914-1923 και το ολοκαύτωμα την περίοδο της γερμανικο-ιταλο-βουλγαρικής κατοχής 1941-1944. Ο τραγικός 20ος αιώνας για τον Ελληνισμό, όπως γράφει στην αρχή της Διακήρυξης της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης το 2000. Μαζί τα έβλεπε και τα ανέλυε. Στο πλαίσιο αυτό είναι χαρακτηριστικό το κείμενο-διακήρυξη Μεσόβουνου-Πύργων Εορδαίας, που συνέταξε το 2007, για την 19η Μαϊου ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Κεμαλισμού.
Ασφαλώς όλοι οι παριστάμενοι και οι παριστάμενες θα έχετε δει την ταινία του Παντελή Βούλγαρη, Το Τελευταίο Σημείωμα, το 2017, για τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη, πρόσφυγα από την Προύσα και τους 200 κομμουνιστές, πατριώτες της Καισαριανής. Την σκηνή του τελευταίου γλεντιού, με το ποντιακό τραγούδι και χορό.
Αλλά και την κλασική ταινία Θίασος του Θόδωρου Αγγελόπουλου το 1975. Θυμηθείτε τη σκηνή όπου ο «Αγαμέμνονας», φτωχός επικεφαλής του πλανόδιου Θιάσου στέκεται απέναντι στο γερμανικό εκτελεστικό απόσπασμα λέγοντάς τους το εκπληκτικό : «Εγώ ήρθα από την θάλασσα, από την Ιωνία, εσείς από πού ήρθατε ; ».
Οι κυβερνήσεις από το 1996 και μετά, αλλά και τα κόμματα ήταν από αδιάφορα έως εχθρικά απέναντι στην 19η Μαϊου, για διάφορους λόγους, θεωρητικούς, πολιτικούς, αλλά και νωθρότητας. Η 19η Μαϊου, συνιστούσε μια ακύρωση της θεωρίας που είχαν για το εθνικό φαινόμενο. Την κατανοούσαν ως «αχρείαστο αγκάθι» στην «ελληνο-τουρκική φιλία». Την αγνοούσαν στο πλαίσιο της κρατικής υπαλληλικής ραθυμίας. Διαφορετικά ειπωμένο η εσφαλμένη θεωρία, συναντούσε το δορυφορικό-εξαρτημένο ελλαδικό κράτος και τη νωθρή πρακτική του. Το κράτος που είναι ενάντια στο έθνος όπως το κωδικοποιεί ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης στις δημόσιες παρεμβάσεις του, ορισμένες από τις οποίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Το Μικρά Ασία ενώνει. Το Τουρκία εκβαρβαρίζει. Πόντος : Η επιστροφή μιας πανάρχαιας ταυτότητας (Στράβων, 2011), το οποίο ο Μιχάλης θεωρεί ως συμπληρωματικό του βιβλίου Το Ποντιακό Ζήτημα σήμερα.
Οι κρατικο-κομματικές προσπάθειες υποβάθμισης και λαθραίας υπονόμευσης της 19ης Μαϊου από το 1996 και μετά έπεσαν στο κενό. Σήμερα πλέον έχουν σχεδόν αποσυρθεί από το προσκήνιο. Δεν διατυπώνονται δημόσια, ενώ οι εκφραστές τους πολιτικά αγνοούνται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός της υπεράσπισης της 19ης Μαϊου αφενός από τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη και τους συναγωνιστές-συναθλητές του όπως έλεγε, αλλά και ευρύτερα από την κοινωνία πολιτών. Πλέον η 19η Μαϊου έχει εγγραφεί στη συνείδηση των Ελλήνων πολιτών. Και δεν αναιρείται. Θα το δείτε και φέτος στις Πλατείες της χώρας στις 19 Μαϊου. Και αυτό συνιστά μια πολύ μεγάλη συμβολή του Μιχάλη Χαραλαμπίδη στην εθνική μας αυτογνωσία, στη συλλογική εθνική και θεσμική μας μνήμη.
Μπορεί να μη κατάφεραν ν’ ακυρώσουν την 19η Μαϊου στο εσωτερικό της χώρας οι «επίσημοι», όμως ζημιά έκαναν. Την υποβάθμισαν στο εξωτερικό, αναστέλλοντας – προσωρινά - τη διεθνή δυναμική που έχει η 19η Μαϊου, καθώς δεν υπήρξε στην ημερήσια διάταξη, στην πολιτική ατζέντα της ελληνικής πλευράς στις διεθνείς σχέσεις της χώρας από το 1996 και μετά. Το κενό αυτό αποτυπώθηκε τον Απρίλιο 2021 κατά την επίσημη διεθνή αναγνώριση από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν της 24ης Απριλίου ως ημέρας μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Ήταν η στιγμή και για την αναγνώριση και της γενοκτονίας του Ανατολικού Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Το γεγονός ότι αυτό δεν συνέβη είναι το αποτέλεσμα της πολιτικής των ελληνικών κυβερνήσεων και των εκπροσωπήσεων της χώρας γενικότερα σε διεθνές επίπεδο, από το 1996 και μετά. Αυτή είναι η αλήθεια και πρέπει να λέγεται.
Ύστερα από την καθιέρωσή της, το 1994 και μαζί με την υποχρέωση υπεράσπισής της από τις προσπάθειες υπονόμευσης που δέχθηκε, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης άρχισε έναν αγώνα αφενός για τη διεθνοποίηση της 19ης Μαϊου, αφετέρου την οικοδόμηση μιας νέας πόλης στη Θράκη, της Ρωμανίας, δεδομένου του νέου κύματος Ποντίων προσφύγων που κατέφθαναν στην Ελλάδα από την πρώην Σοβιετική Ένωση, από το 1989-1990 και μετά. Η Ρωμανία ήταν μια στρατηγική για τη συλλογική μνήμη και ταυτότητα, μια πολιτική για τις πόλεις, για την αισθητική, για την περιφερειακή ανάπτυξη, μια πολιτική σε σχέση με τις νέες γεωπολιτικές-γεωοικονομικές συνθήκες, την επανασύνδεση με τα Βαλκάνια και τον Εύξεινο, όπως χαρακτηριστικά το διατύπωνε. Η πρόταση παρ’ όλο που ψηφίστηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο το 1997, εντούτοις οι νέοι προσανατολισμοί της από το 1996 νέας διοίκησης του ΠΑΣΟΚ δεν επέτρεψαν την ψηφισμένη από την Βουλή πρόταση να υλοποιηθεί.
Αντί για την στρατηγική της Ρωμανίας, οι τότε κυβερνώντες «τσιμεντοποιήσαν το Φάληρο, την Αττική και καταχρέωσαν τη χώρα φορώντας της για λίγες Αυγουστιάτικες μέρες ‘τα Αρχαία της τα Λούσα’ όπως λέει ο Νίκος Γκάτσος», (αναφέρεται ο Μιχάλης στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004), όπως λέει, ο Χαραλαμπίδης, σε μια ομιλία του στην Κοζάνη το 2011.
Στην υπόθεση της διεθνοποίησης, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης κινήθηκε ιδιαίτερα δραστήρια. Ενεργοποίησε στην κατεύθυνση αυτή την Διεθνή Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, η οποία κινήθηκε στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, αλλά και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) το 1998, το 2002, το 2003, υπερασπίζοντας την Ποντιακή Υπόθεση, ιδίως για το ζήτημα της ελευθερίας έκφρασης των εξισλαμισμένων Ποντίων στον ιστορικό Πόντο στη σημερινή εποχή. Όπως τόνιζε ο Μιχάλης, πρόσωπα, σημαντικοί διανοούμενοι και αγωνιστές των δικαιωμάτων των λαών όπως η Ελβετίδα Βερένα Γκραφ, ο Αρμένιος Βαρουχιάν Ατταριάν, ο Βέλγος Φρανσουά Χουτάρ, μέλη της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών ανέδειξαν και υπερασπίστηκαν την Ποντιακή Υπόθεση. Είχα την καλή τύχη να γνωρίσω τα πρόσωπα αυτά από κοντά όταν μαζί με τον Μιχάλη και άλλους δύο συντρόφους είχαμε πάει στο συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών το 1999 στο Σαν Σεμπαστιάν της Χώρας των Βάσκων, στην Ισπανία, κάνοντας μια επίσκεψη στη γειτονική μαρτυρική Γκουέρνικα.
Στο πλαίσιο του αγώνα για τη διεθνοποίηση της 19ης Μαϊου, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης προχώρησε σε ξενόγλωσσες εκδόσεις του Ποντιακού Ζητήματος, στα αγγλικά και στα τουρκικά. Την περίοδο αυτή, από το 1998 και μετά πλήθυναν οι διεθνείς αναγνωρίσεις και παρεμβάσεις υπέρ της ποντιακής υπόθεσης. Σχετικό- αναλυτικό κατάλογο παραθέτει ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης στο βιβλίο του Το Μικρά Ασία ενώνει. Το Τουρκία εκβαρβαρίζει. Είναι μια ένδειξη σαφέστατη των δυνατότητων που υπήρχαν αν οι επίσημες-θεσμικές εκπροσωπήσεις της χώρας ήταν θετικές προς την Ποντιακή υπόθεση. Δεν ήταν όμως.
Τόσο η αναγνώριση, όσο και η διεθνοποίηση της 19ης Μαϊου, πέραν του σκοπού καθ’ εαυτού, στην προσέγγιση του Μιχάλη Χαραλαμπίδη συνδέονται με τον αγώνα για την ειρήνη, τον εκδημοκρατισμό της Μικράς Ασίας, της «άνοιξης των λαών της Μικράς Ασίας» όπως το διατυπώνει, την επίλυση του Νέου Ανατολικού Ζητήματος, του τουρκικού προβλήματος στη βάση των αρχών που αποτέλεσαν τα θεμέλια των ευρωπαϊκών δημοκρατιών, της ελευθερίας, της ισότητας, της αδελφοσύνης, της δικαιοσύνης.
Η 19η Μαϊου σύμβολο του δικαιώματος στη μνήμη, του ανθρωπισμού, της ζωής επί του θανάτου, μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στη συλλογική αυτογνωσία και την πρόοδο των λαών της Ανατολικής Μεσογείου, ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων. Μπορεί να γίνει το 1ο κεφάλαιο μιας διαδικασίας πολιτισμικής και διανοητικής απελευθέρωσης της τουρκικής κοινωνίας από τις κυρίαρχες κρατικές ρατσιστικές ιδεολογίες του θανάτου, είτε του κεμαλισμού, είτε του νεοθωμανισμού, ή όπως έλεγε ο Μιχάλης του ισλαμο-κεμαλισμού, εκφράσεις του δημοκρατικού αδιεξόδου της Τουρκίας, που εκδηλώνεται με καταπίεση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό και εξαγωγή της πολεμικής βίας και του αναθεωρητισμού στο εξωτερικό. Όσο η τουρκική κοινωνία εκδημοκρατίζεται, τόσο θα αναδεικνύονται ειλικρινείς φίλοι, συνομιλητές και αγωνιστές που θα ζητούν την αναγνώριση της 19ης Μαϊου στην Τουρκία. Αυτό έλεγε ο Μιχάλης.
Όταν η γενοκτονική βία και η ληστρική συσσώρευση του παρελθόντος δεν καταγγέλλονται, δεν αναγνωρίζονται, αλλά δια της ανοχής και λήθης νομιμοποιούνται, δηλαδή όταν η ιστορία παραχαράσσεται, τότε η μηχανή που γέννησε τη γενοκτόνα βία στην περιοχή, θα το επαναλάβει. Το έπραξε στην Κων/πολη το 1955, στην Κύπρο το 1974, το επαναλαμβάνει τις τελευταίες δεκαετίες στις κουρδικές περιοχές, τις «3.000 Γκουέρνικες της Ανατολίας» όπως έλεγε, κάνοντάς το και αφίσα-εικόνα, ο Μιχάλης, το επαναλαμβάνει στη Συρία σήμερα, ενώ απειλεί στο Αιγαίο και στη Θράκη.
Οι διεθνείς αντιπροσωπεύσεις και εκπροσωπήσεις της χώρας μας ιδίως στους ευρωπαϊκούς θεσμούς που συμμετέχουν, διαμορφώνοντας τις κατάλληλες συμμαχίες, θα πρέπει να ζητήσουν την καθιέρωση της 19ης Μαϊου ως διεθνούς ημέρας μνήμης των θυμάτων του κεμαλικού ολοκαυτώματος των λαών της Μικράς Ασίας. Μια ευρωπαϊκή πολιτική για την περιοχή. Και στη βάση αυτή να κρίνονται από τους πολίτες σε σχέση με την ποντιακή υπόθεση. Και όχι μόνο με λόγους που εκφωνούνται, αναρτήσεις και φωτογραφίες στα ΜΜΕ και στο διαδίκτυο στις πλείστες περιπτώσεις για εσωτερική κατανάλωση κάθε 19 Μαϊου. Σε αντίστοιχη κατεύθυνση πρέπει να κινηθούν ενώσεις, σύλλογοι, κινήσεις στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών.
Η Πρόταση
Κλείνοντας θα ήθελα να επαναφέρω την πρόταση που είχε κάνει ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης δεκαετίες πριν. Τον Μάιο του 1992 σε ημερίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών, εδώ που είμαστε σήμερα ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης, παρόντος του Ανδρέα Παπανδρέου - που ήταν για τον Μιχάλη πάντα ένας δάσκαλος, «ο άνθρωπος που μου έδωσε τα πρώτα κλειδιά της πολιτικής ανάλυσης», όπως γράφει ο Μιχάλης στο κείμενο αποχαιρετισμού του προς το τότε ΠΑΣΟΚ, το 1999 - έκανε την ακόλουθη πρόταση, η οποία υπάρχει στο κείμενό του με τίτλο «Νέο Εθνικό Σχέδιο» που δημοσιεύθηκε αρχικά στο περιοδικό Μηνιαία Επιθεώρηση (τχ 56/1992) και στη συνέχεια το συμπεριέλαβε στο βιβλίο του Εθνικά Ζητήματα-Τραγική απροθυμία, ανεπάρκεια και ολιγωρία του αθηναϊκού κράτους (Γόρδιος 1994), αλλά και στον πρόλογο που συγγράφει της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του Βαρουχιάν Ατταριάν, Η Γενοκτονία των Αρμενίων στον ΟΗΕ από τις εκδόσεις Γόρδιος, το 2001. Αναφέρει ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης :
« Η Ελλάδα για λόγους ιστορικούς, οφείλει και μπορεί να είναι Παγκόσμιο Κέντρο Έρευνας για την πρόληψη του εγκλήματος της γενοκτονίας. Του εγκλήματος ενάντια στην ανθρωπότητα, όπως αυτό θεωρήθηκε. Από την αρχή του ηθικού, διανοητικού πολιτικού αγώνα μας ενάντια στη βία και το ρατσισμό στην περιοχή μας προτείναμε την ίδρυση στη Χίο ενός Διεθνούς πανεπιστημιακού τμήματος Σπουδών για την πρόληψη του εγκλήματος της γενοκτονίας. Στο Στενό της Ερυθραίας κάθε εκατό χρόνια έχουμε πολιτικές βίας. Τη σφαγή της Χίου το 1822 και την πυρπόληση της Σμύρνης το 1922. Ακόμη, όμως και σήμερα, δεν υπήρξαν ελεύθεροι και έντιμοι επιστήμονες και διανοούμενοι – δεν μιλούμε για τους κρατικούς προπαγανδιστές- που να αποκαλύψουν και να καταγγείλουν τις δομές που προκαλούν, παράγουν και αναπαράγουν κυκλικά τη βία. Το διεθνές αυτό τμήμα σπουδών μπορεί να αποτελεί δομή του ίδιου του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Μια χώρα που διεκδικεί το όνομα της Ελλάδας, που θέλει να λέγεται Ελλάδα πρέπει να αποτελεί μια ηθική και όχι μια ανήθικη δύναμη στην περιοχή».
Την πρόταση αυτή την επαναφέραμε με τον Μιχάλη, τον Μάιο 2021 και εν όψει της συμπλήρωσης 200 χρόνων από την σφαγή της Χίου και 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή την επόμενη χρονιά, καλώντας την πολιτική κοινωνία και την κοινωνία πολιτών να προχωρήσουν ή να διεκδικήσουν την ίδρυση ενός σχετικού Πανεπιστημιακού Τμήματος ή Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στη Χίο, να δούμε ευρύτερα, να φανταστούμε και να σχεδιάσουμε την Ελλάδα ως διεθνές κέντρο ανθρωπιστικών σπουδών. Δεν υπήρξε μέχρι σήμερα καμία ανταπόκριση. Εμείς όμως επιμένουμε. Και καλούμε και σήμερα από αυτή την ημερίδα να ληφθούν σχετικές πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή σε κυβερνητικό επίπεδο, σε επίπεδο κοινοβουλίου, όσο και κοινωνίας πολιτών. Κάτι ανάλογο διατυπώθηκε στα συμπεράσματα του διημέρου που διοργανώθηκε στη μνήμη του Μιχάλη Χαραλαμπίδη στις 28 και 29 Μαρτίου 2025, με γενικό τίτλο «Εἶσαι τοῦ Ρήγα Φερραίου παιδί ! »
Η πρότασή μου προς τον Σύλλογο που διοργανώνει την αποψινή εκδήλωση εδώ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μας τιμά με την πρόσκληση είναι αυτή. Να διεκδικήσετε εσείς ως Σύλλογος φοιτητών την ίδρυση ενός τμήματος, προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού. Διοργανώστε εκδήλωση με αυτήν την θεματική. Κάντε καμπάνια. Θα είμαστε όλοι μαζί σας.
Είναι έκφραση μιας πολυεπίπεδης – πολυκεντρικής πολιτικής για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, μια πολιτική της μνήμης, της παιδείας, του σχεδίου, του ανθρωπισμού. Ένα πρόγραμμα σπουδών διεθνοποιημένο με διεπιστημονική προσέγγιση (νομική, ιστορία, κοινωνιολογία, πολιτική επιστήμη, ψυχολογία, διεθνείς σχέσεις κ.α.). Θα μπορούσε να αρχίσει και από ένα διατμηματικό επίπεδο μεταπτυχιακών σπουδών, με διεθνείς συνεργασίες. Θα μελετά τόσο τις Γενοκτονίες που έχει υποστεί το ελληνικό έθνος, αλλά και τις Γενοκτονίες, Ολοκαυτώματα και Εθνοκαθάρσεις που έχουν υποστεί όλα τα έθνη-λαοί, με μια πανανθρώπινη-οικουμενική οπτική.
Αντίστοιχα τμήματα για τη μελέτη των Γενοκτονιών από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και μετά, διαθέτουν μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα διεθνώς, που εδρεύουν σε χώρες με βρώμικο παρελθόν, με ρόλο θύτη στα εγκλήματα. Ο Ελληνισμός δεν υπήρξε θύτης, αλλά τραγικό θύμα.
Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης, ο δημιουργικός δάσκαλος, ο μάστορας, ο φίλος και σύντροφος δεν έφυγε από κοντά μας. Είναι πάντα εδώ, παρών, ζωντανός, δραστήριος, στην καρδιά και στη σκέψη μας, καλώντας μας να στοχαστούμε ελεύθερα και να πράξουμε για το κοινό καλό.
Σας ευχαριστώ
[1] Δικηγόρος-Πολιτικός Επιστήμονας, διδάσκων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Το κείμενο αποτέλεσε σχεδόν στο σύνολό του το περιεχόμενο της ομιλίας.
την Δευτέρα 5 Μαΐου 2025
στο αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος» στην Πρυτανεία του ΕΚΠΑ / Προπύλαια στην ημερίδα που διοργανώνει με τίτλο
Η ημερίδα αποτελείται από τέσσερις ομιλίες οι οποίες στοχεύουν στην ανάδειξη του ιστορικού πλαισίου της Γενοκτονίας, από την απαρχή της μέχρι και σήμερα, βασισμένες σε τεκμηριωμένα ιστορικά δεδομένα, αντίθετα στο πνεύμα του εξευμενισμού του θύτη όπου φαίνεται πως χαρακτηρίζει πολλούς φορείς της χώρας μας.
Τίτλοι των ομιλιών και εισηγητές:
• « Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου »
Κωσταντίνος Φωτιάδης, Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
• « O Raphael Lemkin, ο Gregory Stanton και τα δικαιώματα της ανθρωπότητας » Αντώνιος Παυλίδης , Ιστορικός, Πρόεδρος του Πανελληνίου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών.
• « Στρατηγική Διεθνούς Αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου » Νίκος Λυγερός , Στρατηγικός Αναλυτής
• « Μιχάλης Χαραλαμπίδης: Το Ποντιακό ως πολιτικό και επιστημονικό ζήτημα. Η σημασία της 19ης Μαϊου »
Βασίλης Ασημακόπουλος , Δικηγόρος-Πολιτικός Επιστήμονας, Διδάσκων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
Στόχος ακόμα θα αποτελέσει η ανάδειξη της διεθνούς πολλαπλής αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου ως ένα στρατηγικό μείγμα που συνδυάζει θεμελιακά τα στοιχεία της διαδικασίας διόρθωσης, τη γεωπολιτική και την πολιτική των κρατών που γνωρίζουν, για να δημιουργηθεί ο αναγκαίος πυρήνας που θα αποτελέσει κρίσιμη μάζα για την μνήμη της Ανθρωπότητας ενάντια στη λήθη της βαρβαρότητας.
Η εκδήλωση αυτή είναι αφιερωμένη στη μνήμη του μεγάλου ιδεολόγου Μιχάλη Χαραλαμπίδη και στην ανάδειξη της διανοητικής και αγωνιστικής συμβολής του τόσο στην καθιέρωση της 19ης Μαϊου ως ημέρα μνήμης από το ελληνικό κοινοβούλιο το 1994, όσο και στη θεώρηση του Ποντιακού ως σύγχρονου πολιτικού ζητήματος.
