Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου
Αναπλ. Καθηγητής της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδηµίας Αθήνας,
Διευθυντής του περιοδικού «Σύναξη»
Για
ποιον λόγο επιμένω ότι η πληρέστερη ευχή για τα Χριστούγεννα είναι
"Χριστός γεννάται - Καλή Ανάσταση", το ψηλαφώ στο κείμενό μου που
ακολουθεί, με τίτλο: «Χριστούγεννα. Ανάσα από το μέλλον». Σε όσα λέω εκεί, ας
προσημειώσω τα εξής:
Η ευχή "Χριστός γεννάται - Καλή Ανάσταση" είναι βεβαίως ευχή που αποτυπώνει την χριστιανική πίστη (και γι’ αυτό είναι ακαταλαβίστικο άκουσμα, ακόμα και για… θρησκευόμενους). Συνεπώς δεν την θεωρώ ευχή καθολικής "χρήσης". Όμως θεωρώ καθολική πραγματικότητα το ότι στις 25 Δεκεμβρίου έχουμε τη γιορτή των Χριστουγέννων. Ούτε τη γιορτή του Ρούντολφ, ούτε του Συναχωμένου από τους επτά νάνους, ούτε του magic της ξεκαπίστρωτης αγοράς. Τα Χριστούγεννα τα λέμε όλοι Χριστούγεννα, είτε τα δεχόμαστε μεταφυσικά είτε όχι. Γιατί; Για να είναι κοινωνία η κοινωνία. Ναι, κοινωνία! Κοινωνία και πιστευόντων και μη πιστευόντων και αλλοπίστων και αγνωστικιστών - πάντως κοινωνία, και όχι περίκλειστες ατομικότητες σαν σωρός αρακά (όπως την Πρωτομαγιά την λένε όλοι Πρωτομαγιά -ακόμα κι αν τη νοηματοδοτούν διαφορετικά, και τον Ιούλιο τον λένε όλοι Ιούλιο - είτε σιχαινόμαστε τον Ιούλιο Καίσαρα είτε όχι). Δεν ξέρω τι θα γίνει αύριο, μεθαύριο, σε διακόσια χρόνια κλπ. Μιλώ για το σήμερα και για την κοινωνία την χειροπιαστή: αυτήν που την λιανίζουν όσοι προορίζουν τον αρακά για την αδηφάγα χύτρα τους. Καλά Χριστούγεννα σε όλους, λοιπόν!
Χριστούγεννα. Ανάσα από το μέλλον.
Η καρδιά μας λαχταρά την
ελπίδα. Φαίνεται κοινότοπο, μα πρόκειται για τη μεγαλύτερη παραδοξότητα. Γιατί;
Διότι η ελπίδα είναι το μόνο που όταν το έχουμε δεν το κατέχουμε! Η ελπίδα είναι από τη φύση της ου-τοπική. Είναι η λαχτάρα για το μη πραγματοποιημένο, για κάτι που δεν βρίσκεται ούτε
εδώ, ούτε τώρα. Παρούσα εδώ και τώρα είναι η λαχτάρα μου. Όχι η
πραγματοποίησή της. Αυτή ανήκει στο μέλλον. «Η ελπίδα», είχε πει ο Έρνστ Μπλοχ,
«είναι το αντίθετο της ασφάλειας. Είναι το αντίθετο της αφελούς αισιοδοξίας. Η
έννοια της διακινδύνευσης ενυπάρχει πάντα μέσα της». Άρα, πώς βιώνω αυτό που μοιάζει αβέβαιο και φευγαλέο; Με την πίστη!
Πώς να το κάνουμε; Η πίστη δεν είναι μόνο των θρησκευόμενων. Πίστη, ελπίδα και όραμα είναι
όψεις μιας θεμελιώδους δυνατότητας, η οποία κάνει άνθρωπο τον άνθρωπο.
Είναι η συγκλονιστική δυνατότητα να μην υπάρχεις σαν αντικείμενο ριγμένο στον
κόσμο όπως λάχει, αλλά ως ανήσυχη ύπαρξη, διψασμένη για κάτι που ξεπερνά το
παρόν και την τωρινή μορφή του κόσμου. Είναι η δυνατότητα να μην καταπιείς τη
ζωή αμάσητη, αλλά να της βάλεις ερωτηματικά και να λαχταρήσεις κάτι πέρα κι από
σένα τον ίδιο. Έτσι, και η αφοσίωση ενός άθεου ανθρωπιστή στο όραμά του είναι
περίπτωση πίστης. Να το πω αλλιώς: Παρόλο που το όραμά σου, το περιεχόμενο της
ελπίδας σου είναι ολοζώντανο και σπαρταριστό για σένα, αποκλείεται να αναλυθεί
χημικά ώστε να γίνει αναμφισβήτητο από όλους και –συνεπώς– υποχρεωτικό για
όλους! Ελπίδα, πίστη, όραμα, όλα είναι συντεταγμένες του
τανύσματος προς την ελευθερία, προς κάτι που θα συναρπάσει την
ύπαρξή μου, κι όχι κάτι που μου έχει φορτωθεί θέλω-δεν-θέλω, όπως τα στοιχεία
του DNA μου.
Το κάνω πιο προσωπικό. Τι
σημαίνει για μένα, ως Χριστιανό, η ελπίδα, και πώς σχετίζεται με τα
Χριστούγεννα;
Πρώτα απ’ όλα, τα Χριστούγεννα δεν είναι επετειακός εορτασμός. Δεν είναι
δηλαδή απλώς ανάμνηση ενός γεγονότος περίκλειστου στο παρελθόν, από το οποίο
όλο και απομακρυνόμαστε μοιραία. Στη χριστιανική οπτική ο
εορτασμός των Χριστουγέννων είναι το πανηγύρι χαράς για ένα ανατρεπτικό
ξεκίνημα, το οποίο θα ολοκληρωθεί στο μέλλον. Τι εννοώ;
Στη Βηθλεέμ ο Θεός
αυτοπροσώπως έκανε τον άνθρωπο εαυτό του και πρόσφερε στον άνθρωπο τον εαυτό
του. Χριστούγεννα είναι η άφιξη του κορυφαίου
αλληλέγγυου, ο οποίος δεν κάνει απλώς μια περαντζάδα από τις ζωές των
κακουχουμένων, αλλά γίνεται αυτοπροσώπως συγ-κακουχούμενος.
Ανατρεπτικό! Όσοι σήμερα στολίζουν τη φάτνη σαν ονειρεμένο μπαγκαλόου, αλλά και
όσοι αρνούνται ιδεολογικά να τη στολίσουν, αμφότεροι προσπερνούν ότι η φάτνη
σημαίνει ρυπαρό στάβλο και ότι όσοι την πλησίασαν ήταν… outsiders: τρεις
αλλοδαποί (οι μάγοι) και κάμποσοι παρακατιανοί (οι τσοπάνηδες).
Η γέννηση του Χριστού δεν ολοκληρώθηκε με το κόψιμο
του ομφάλιου λώρου του. Ολοκληρώθηκε… το Πάσχα.
Παλαβό; Πείτε το κι έτσι. Είπαμε! Ποια πίστη θα πάρει χημική πιστοποίηση; Στον
Γολγοθά λοιπόν ο Χριστός προσέλαβε και τα έσχατα σημεία της ανθρώπινης
συνθήκης: την αδικία, τον παραλογισμό, την εγκατάλειψη. Αν θα είχε ζήσει χρόνια
πολλά κι ανέφελα, το πολύ-πολύ να είχε προσλάβει τη ζωή μιας φαντασιακής ελίτ.
Όχι της πραγματικής ανθρωπότητας.
Αυτή η παράδοξη διαδρομή της θυσιαστικής αγάπης
(φάτνη – Γολγοθάς) καταλήγει στην Ανάσταση.
Χάριν της Ανάστασης έγινε η Χριστού-Γέννα, και χάριν του φτασίματος του
ανθρώπου στην Ανάσταση, ώστε τελικά να κατορθωθεί το αδιανόητο: η συντριβή κάθε
θανάτου, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Δεν είναι μήπως η μισαλλοδοξία και η
περιθωριοποίηση μορφές θανάτωσης; Το φως των Χριστουγέννων λοιπόν δεν
μεταφέρεται με τους γλόμπους, μεταφέρεται με τη στάση ζωής και με την πράξη.
Έχει γίνει του συρμού η
φράση «η ελπίδα πεθαίνει τελευταία». Μα, δεν την βρίσκω ελπιδοφόρα φράση!
Αντιθέτως, τη βρίσκω φριχτή! Τι να την κάνω μια ελπίδα που τελικά θα πεθάνει κι
αυτή; Θα προτιμήσω λοιπόν την ελπίδα την οποία δεν ματαιώνει ούτε ο θάνατος. Θα εμπιστευτώ την χριστουγεννιάτικη ελπίδα της Ανάστασης, την ελπίδα για
έναν ριζικά διαφορετικό κόσμο, την ελπίδα που θα συνεχίσει να φωτίζει, ακόμα κι
όταν κλείσει η παρένθεση των εορταστικών φωτισμών.
(Το κείμενο «Χριστούγεννα. Ανάσα από το μέλλον» είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Δήμος και Πολιτεία», 24-12-2020).
