Τηλεκπαίδευση και διδασκαλία οι αβεβαιότητες του αύριο

Του Γιώργου Ηλ. Τσιτσιμπή

Έχουν γραφτεί (και γράφονται) πάρα πολλά για τα θετικά και αρνητικά της τηλεκπαίδευσης. Οφείλουμε να αποσαφηνίσουμε ότι το συνθετικό τηλε- δεν έχει την ίδια βαρύτητα, ούτε την ίδια ποιοτική αξία σε κάθε σύνθετη λέξη που φτιάχνει. Έτσι, άλλη «αξία» έχει στο τηλέ-φωνο, τηλε-όραση, τηλε-κοντρόλ και άλλη στο τηλ-εκπαίδευση και τηλε-διδασκαλία. 

Αναμφισβήτητα, το να μπορεί κάποιος από απόσταση να ελέγχει την λειτουργία κάποιου μηχανήματος ή το να παίρνει πληροφορίες, είναι πάρα πολύ σημαντικό και διευκολυντικό εργαλείο. Εργαλείο όμως, που δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πληρότητα της προσωπικής επαφής. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να δαιμονοποιείται, αλλά να αξιολογείται κάθε φορά για την προσφορά του.

Ως εργαλείο, έχει ρόλο και στα της εκπαίδευσης. Πάρα πολλοί εκπαιδευτικοί το χρησιμοποιούσαν και το χρησιμοποιούν για να εμπλουτίσουν την διδασκαλία τους, να δείξουν με ασφάλεια ένα πείραμα, να ζωντανέψουν και με εικόνα τον αφηγηματικό ή επεξηγηματικό τους λόγο, να παραπέμψουν σε κάτι ιδιαίτερο ή να επικοινωνήσουν με κάποιους από απόσταση. Στις μεγαλύτερες ηλικίες, ακόμα και να συντονίσουν την μάθηση, όπως για παράδειγμα στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Συνεπώς, διαφοροποιείται ανάλογα με τον χώρο και τον χρόνο, την ηλικία του εκπαιδευόμενου.

Το ερώτημα, για τον δικό μας προβληματισμό, είναι αν από εργαλείο θα το μετατρέψουμε μελλοντικά (στο άμεσο μέλλον) σε στόχο. Αν θα το κάνουμε κυρίαρχο μέσο διδασκαλίας αντικαθιστώντας τα έως τώρα παραδεχτά. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι δεν έχει επικρατήσει ο όρος τηλεδιδασκαλία αλλά ο όρος τηλεκπαίδευση, δηλώνοντας κάτι πιο γενικό και πιο αόριστο. Σωστά, επειδή διδασκαλία είναι άλλο πράγμα. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, εκεί που ο σπουδαστής έχει διαμορφωμένο πλέον το μαθησιακό του προφίλ, δεν χρειάζεται την διδασκαλία, με την στενή έννοια του όρου, αλλά περισσότερο έναν καθοδηγητή, έναν συντονιστή, έναν μέντορα κατά κάποιο τρόπο, για να διεκπεραιώσει το ακαδημαϊκό του έργο. Στις μικρότερες όμως ηλικίες; κυρίως στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό, μπορεί να γίνει αυτό;

Οι φόβοι μας, και όχι οι φοβίες, εντείνονται απ’ όλα όσα διαβλέπουμε ως τάση ότι μπορούν να επικρατήσουν αύριο κιόλας. Όταν το έκτακτο μπορεί να πάρει μια πιο μόνιμη θέση στη ζωή μας, όταν τα chatrooms πάρουν την θέση των αιθουσών διδασκαλίας, όταν στο όνομα της δήθεν ισότητας αλλά και της οικονομίας, της ψευδοδημιουργούμενης αναγκαιότητας στρώνονται ήδη οι δρόμοι των αλλαγών.

Ίσως δεν είναι τόσο γνωστό ότι ήδη μεγάλες εταιρείες, ψηφιακοί γίγαντες, οι bigtech, αλλιώς γνωστές και ως GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft),αποτελούν το μονοπώλιο ενός τεράστιου όγκο πληροφοριών για τους χρήστες των υπηρεσιών τους. Ήταν ήδη έτοιμες από καιρό για την «εξ αποστάσεως μάθηση». «Ψηφιακές τάξεις» αντί για συμβατικές, «πόροι» αντί για τα διδακτικά αντικείμενα, «ασώματες κεφαλές» αντί για την ζωντάνια των μαθητών. Όπως καταλαβαίνετε δεν μιλάμε για παραδοσιακή διδασκαλία. Τα πράγματα αλλάζουν άρδην. Προβλέπουν τι είναι χρήσιμο ή ενδιαφέρον για τον καθένα μας χωρίς να συνειδητοποιούμε την χειραγώγησή μας στις κατευθυνόμενες επιλογές που μας επιβάλλουν, στην κατ’ επίφαση ελευθερία μας (Για παράδειγμα, δείτε τι γίνεται με τους αποκλεισμούς στο Facebook. Ό,τι δεν τους αρέσει το αποκλείουν. Επιλεκτικότητα στο έπακρο!).

Αν κάποιος τώρα πει ότι πίσω απ’ όλα αυτά είναι ο περίφημος  BillGates, μην πείτε για συνωμοσιολογία. Είναι πραγματικότητα. Είναι αυτός που αναρωτήθηκε το 2015 «γιατί  έχουμε (ακόμα) δημόσιο σχολείο στις ΗΠΑ;».Φαίνεται πως έχουν ήδη τροχοδρομήσει ένα σχολικό μοντέλο χαμηλών προδιαγραφών αλλά ανοιχτό σε όλους, χωρίς αποκλεισμούς και με χαμηλό κόστος. Το EuropeanSchoolnetNetworkείναι η ευρωπαϊκή αντίστοιχη προσπάθεια. Ήρθε και στη γειτονιά μας, γιατί όχι και σε μας. Ίσως όχι σήμερα αλλά αύριο;

Το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα κανείς δεν ξέρει. Μπορεί όμως να το υποπτευθεί. Μήπως η εξοικονόμηση χρημάτων από τους μισθούς των εκπαιδευτικών, των λιγότερων θέσεων εργασίας και τα λιγότερα λειτουργικά κόστη, σε συνεργασία με το φθηνό πληροφοριακό διαδικτυακό υλικό, θα επιτρέπουν την εξατομικευμένη «παρακολούθηση» προόδου του κάθε μαθητή αλλά όχι τη διδασκαλία του; Τίθενται και άλλα ερωτήματα στα οποία καλούμαστε να απαντήσουμε ως κοινωνία, για την προοπτική που διαφαίνεται. Ο μελλοντικός αναγνώστης, προϊόν της μελλοντικής τηλεκπαίδευσης, θα διαθέτει την κριτική ματιά να σταχυολογεί  το όποιο θετικό ή αρνητικό του προσφέρει αυτός ο νέος τρόπος προσέγγισης της εκπαιδευτικής διαδικασίας; Προφανώς, θα είναι ένας καλός χρήστης των τηλεμέσων.Θα είναι όμως και ένας κριτικός και διακριτικός ερμηνευτής του περιεχομένου; Τα λάθη θα διορθώνονται αυτόματα αλλά μόνο τα κυριολεκτικά. Γιατί, πώς να αντιληφθεί το μηχάνημα τα μεταφορικά νοήματα, τις εκφράσεις ή τις χειρονομίες, όπως σε μια δια ζώσης διδασκαλία; Οι μη λεκτικές πληροφορίες που παίρνεις από τον συνομιλητή σου δεν είναι ασήμαντες αλλά συχνά καίριες  και συμπληρωματικές για την κατανόηση. Η ενσυναίσθηση τις χρειάζεται για να είναι λειτουργική. Πολλές φορές αυτά τα μηνύματα είναι καθοριστικά για να καταλάβεις πώς αισθάνεται ο άλλος. Πότε δυσφορεί, πότε αγανακτεί, πότε αισθάνεται άβολα και ένα σωρό άλλα, χωρίς να λεκτικοποιεί τίποτα απ’ όλα αυτά. Η χαρά των αυτιστικών δηλαδή. Δεν είναι ειρωνεία για τους αυτιστικούς αλλά κριτική για το «αυτιστικό» σχολείο του μέλλοντος. Μήπως οι ελίτ και οι έχοντες, θα προτιμούν το «κανονικό» ως τώρα σχολείο και η πλέμπα θα έχει το «εικονικό»; Πολλά τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί.

Όσο μικρότερος είναι ο χρήστης – καταναλωτής, τόσο χειρότερο γι’ αυτόν. Υπάρχει ένα εξαιρετικό βιβλίο, όχι για τα της επικαιρότητας αλλά για τα της εκπαίδευσης, που αξίζει να διαβαστεί. Το: «Μυαλά που κινδυνεύουν, γιατί τα παιδιά μας δεν σκέφτονται», της JaneM. Healy, εκδόσεις ΛΥΧΝΟΣ.

Αγωνίες και προβληματισμούς  καταθέτουμε, χωρίς να έχουμε τις απαντήσεις. Άλλωστε, μέχρι τώρα ξέραμε τις απαντήσεις, αλλά, δυστυχώς, μας άλλαξαν τις ερωτήσεις, όπως λέει ένα γνωστό ευφυολόγημα. Φαίνεται όμως πως τα πράγματα διολισθαίνουν συνεχώς. Η ζωντανή αναμετάδοση του μαθήματος είναι η εξέλιξη της φθίνουσας πορείας. Θα χαθεί εντελώς η μαγεία της τάξης, η άνεση του λόγου (μαθητή και δασκάλου). Ακόμα και η ενδυμασία του καθενός θα γίνει θέμα και θέαμα συνάμα. Θα έχει και συνέχεια άραγε;

«Όταν  θα έρθουν οι συνέπειες του αυτοματισμού και της ρομποτοποίησης, πιστεύω πως οι δάσκαλοι που σήμερα καυχιούνται για το «εικονικό σχολείο» θα καταλάβουν πως ήταν οι χρήσιμοι ηλίθιοι που εργάστηκαν για την δική τους απαξίωση», έγραψε ο συγγραφέας Κώστας Χατζηαντωνίου, σε ένα σημείωμά του στο διαδίκτυο.

Πολύ σκληρό σχόλιο. Εύχομαι να μην βγει αληθινό.

Υ.Γ. Οι παραπάνω σκέψεις είναι βασισμένες σταάρθρα: 1) «πώς δολοφονείται η δημόσια εκπαίδευση» του VincentHeld , 2) «το υποκατάστατο του σχολείου και πως πριονίζουμε το κλαδί πάνω στο οποίο καθόμαστε (με υπερηφάνεια)» του Κρίτωνα Ηλιόπουλου.