Η τελευταία σύνοδος των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης (Eurogroup) για τα μέτρα αντιμετώπισης του κορονοϊού τελείωσε με τα τυπικά χειροκροτήματα, αλλά τα πραγματικά ερωτήματα έμειναν ανοικτά. Ως γνωστόν, η απόφαση περιλαμβάνει πακέτο 540 δις ευρώ, το οποίο αφορά 3 ενότητες.
Πρώτον, τη δυνατότητα χρηματοδότησης 240 δισ. μέσω του ESM για άμεσες δαπάνες υγείας (π.χ. νοσοκομειακά, κτλ.), ενώ για έμμεσες δαπάνες προβλέπονται δεσμεύσεις, κοινώς “χαλαρά μνημόνια” για όσες χώρες κάνουν χρήση.
Δεύτερον, δάνεια 200 δισ. ευρώ προς τις επιχειρήσεις μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, δηλαδή κρατικές εγγυήσεις προς τις τράπεζες για να χορηγήσουν δάνεια στις εταιρείες. Ένα μέρος των δανείων θα τονώσει την οικονομία, επίσης όμως ένα σημαντικό μέρος από το ανωτέρω ποσό θα καταλήξει σε επισφαλή δάνεια με κρατικές εγγυήσεις, δηλαδή θα ωφεληθούν κυρίως οι τράπεζες και θα πληρώσει η κοινωνία.
Τρίτον, δάνεια 100 δισ. ευρώ μέσω της Κομισιόν με το πρόγραμμα SURE που αφορά κάλυψη δαπανών που “συνδέονται με την δημιουργία η επέκταση εθνικών συστημάτων μειωμένου ωραρίου και παρόμοιων μέτρων για την αντιμετώπιση του κορονοϊού”. Δηλαδή επί της ουσίας επιδοτείται η προώθηση των θέσεων ελαστικής εργασίας.
Τέλος, υπήρξε μια γενικόλογη αναφορά σε μελλοντικό καινοτόμο πρόγραμμα χρηματοδότησης για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις του αδειάσματος των εννέα χωρών που ζητούσαν ‘κορονο-ομόλογο’.
Οι εθνικές στρατηγικές
Η επίσημη κριτική που ασκήθηκε στην απόφαση ήταν ότι το ποσό αποδεικνύεται κατώτερο των περιστάσεων, όπως και ότι δεν επιδείχθηκε αλληλεγγύη για τα μέλη της ευρωζώνης με τα μεγαλύτερα προβλήματα.
Εξετάζοντας το πρώτο σκέλος της επίσημης κριτικής, το ποσό των 540 δισ. ευρώ είναι μόλις το 4,2% του ΑΕΠ των χωρών της ευρωζώνης, πραγματικό μικρό για το μέγεθος της κρίσης, όταν οι προβλέψεις κάνουν λόγω για μείωση του ΑΕΠ το 2020 από -4% έως -10%. Οι χώρες της ευρωζώνης όμως έχουν ήδη επιλέξει σε εθνικό επίπεδο πολλαπλάσια πακέτα στήριξης.
Χαρακτηριστικά, η Γερμανία έχει ανακοινώσει πακέτο στήριξης έως 750 δισ. ευρώ, ήτοι 18% του ΑΕΠ. Το πακέτο αποτελείται από άμεση επιβάρυνση του προϋπολογισμού με 156 δισ., δάνεια στην κρατική αναπτυξιακή τράπεζα KFW ύψους 200 δισ. εκ των οποίων τα 100 δις για να αποτραπούν εξαγορές γερμανικών επιχειρήσεων από ξένους(!) και εγγυήσεις εταιρικών δανείων ύψους 400 δις.
Στο ίδιο πλαίσιο η ιταλική κυβέρνηση ανακοίνωσε δέσμη μέτρων ύψους επίσης 750 δισ. ευρώ, ήτοι 37,5% του ΑΕΠ. Από αυτό, ποσό 350 δισ. αφορά δαπάνες για στήριξη εργαζομένων και επιχειρήσεων, ενώ εγκρίθηκαν επιπλέον εγγυήσεις δανείων 400 δις(!) προς τις εταιρίες.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι όλες οι χώρες κινήθηκαν σε εθνικό επίπεδο για να προστατεύσουν τα ζωτικά τους συμφέροντα – και μάλιστα παραβίασαν όσες συνθήκες της ευρωζώνης βόλευαν. Μόλις απειλήθηκαν τα συμφέροντα των ηγετικών αστικών τάξεων οι κανόνες για τα δημοσιονομικά ελλείμματα, τη μη κρατική ενίσχυση επιχειρήσεων και τον ελεύθερο ανταγωνισμό πήγαν στα αζήτητα και, εν αντιθέσει με την Ελλάδα όπου επιβλήθηκε γενικό ξεπούλημα, βλέπουμε τους Γερμανούς (και άλλους) να αποτρέπουν εξαγορές δικών τους επιχειρήσεων.
Τα όρια της ‘αμοιβαιοποίησης’
Παρατηρούμε λοιπόν ότι όλες οι κυβερνήσεις συμφωνούν σε δημοσιονομική επέκταση και κρατικοποίηση ιδιωτικών εταιρικών χρεών. Εκεί που διαφωνούν είναι στην δυνατότητα ορισμένων χωρών, όπως η Γερμανία να χρησιμοποιήσουν την κρίση για να ενισχύουν με καλύτερους όρους τις δικές τους εταιρίες σε βάρος ανταγωνιστών τους εντός της ίδιας της Ε.Ε.
| ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ | ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΧΡΕΟΣ | ΧΡΕΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ | ΧΡΕΟΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ | ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΧΡΕΟΣ | |
| (% του ΑΕΠ) | |||||
| ΕΛΛΑΔΑ | 181 | 107 | 53 | 54 | 288 |
| ΙΤΑΛΙΑ | 138 | 108 | 66 | 42 | 246 |
| ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ | 121 | 152 | 87 | 65 | 273 |
| ΒΕΛΓΙΟ | 103 | 181 | 119 | 62 | 284 |
| ΓΑΛΛΙΑ | 102 | 154 | 93 | 61 | 256 |
| ΙΣΠΑΝΙΑ | 100 | 136 | 78 | 58 | 236 |
| Μ.Ο. Ευρωζώνης | 86,1 | ||||
| ΑΥΣΤΡΙΑ | 75 | 120 | 70 | 50 | 195 |
| ΙΡΛΑΝΔΙΑ | 69 | 210 | 170 | 40 | 279 |
| ΓΕΡΜΑΝΙΑ | 62 | 107 | 52 | 55 | 169 |
| ΟΛΛΑΝΔΙΑ | 60 | 237 | 136 | 101 | 297 |
| ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ | 61 | 146 | 80 | 66 | 207 |
| ΣΛΟΒΑΚΙΑ | 49 | 92 | 49 | 43 | 141 |
| (Ιδιωτικό χρέος = Χρέος εταιρειών + Χρέος Νοικοκυριών) |
Το δεύτερο σημείο τριβής εντός της ευρωζώνης αποτέλεσε το ‘κορονομόλογο’, δηλαδή η κοινή έκδοση χρέους. Προκειμένου να γίνει πιο ευκρινής η αντιπαράθεση, παρατίθεται ο πίνακας που απεικονίζει τη σχέση δημόσιου και ιδιωτικού Χρέους ως προς το ΑΕΠ των 12 μεγαλύτερων χωρών της ευρωζώνης.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι οι περισσότερες χώρες έχουν πολύ υψηλό συνολικό χρέος, αλλά οι χώρες με μικρό δημόσιο χρέος ήταν αρνητικές στην έκδοση κοινού ομολόγου (η Ιρλανδία έχει τυπικά χαμηλό χρέος, αλλά πολύ μεγαλύτερο, αν υπολογισθεί η bad bank). Η στάση αυτή δεν προέρχεται μόνο από την υπαρκτή έλλειψη αλληλεγγύης ή από μια συντηρητική προσέγγιση δημοσιονομικής πειθαρχίας απέναντι σε ‘άσωτους’ λαούς. Η κρίση έχει αναδείξει μιαν αντιπαράθεση, η οποία διατρέχει κάθετα κάθε χώρα στο εσωτερικό της και η ‘αμοιβαιοποίηση’ του δημόσιου χρέους είναι μόνο μια διάσταση. Γι’ αυτό και βλέπουμε διαφορετικές απόψεις εντός της Γερμανίας, που ζητούν εφάπαξ δημιουργία ευρωομόλογων και στην Ιταλία, αντίθετα, ρήξη με την ευρωζώνη.
Είναι προφανές ότι η τρέχουσα κρίση και τα πακέτα που εγκρίνονται για την αντιμετώπισή της θα επιβαρύνουν το δημόσιο χρέος όλων των κρατών της ευρωζώνης (σύμφωνα με εκτιμήσεις, από 15% έως και 30% του ΑΕΠ τα επόμενα δύο έτη), ενώ συγχρόνως θα αυξηθεί και το ιδιωτικό εταιρικό χρέος. Αυτή η εξέλιξη αποτελεί απειλή για δύο βασικές παραμέτρους της Ευρωζώνης: τις τράπεζες και το νόμισμα. Η άνοδος των χρεωκοπιών θα κτυπήσει τις τράπεζες και η συσσώρευση από την ΕΚΤ ομολόγων που απειλούνται με στάση πληρωμών θα θέσει υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία του ευρώ.
Ο συστημικός κίνδυνος αυξάνεται όταν η Γαλλία και η Ισπανία θα έχουν σε δύο χρόνια δημόσιο χρέος άνω του 120% του ΑΕΠ και η Ιταλία άνω του 160%. Όσο δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική ανάκαμψη της οικονομίας, τόσο περισσότερο θα τρίζουν τα θεμέλια της ευρωζώνης και της Ε.Ε. Θα απαιτείται μεγαλύτερο ποσό να συνεισφέρουν οι χώρες με μικρότερο χρέος και καλύτερη οικονομική κατάσταση, ενώ συγχρόνως μεγαλύτερες θυσίες θα ζητούνται από τους λαούς και τις αστικές τάξεις των υπερχρεωμένων χωρών. Στο τέλος, ενδέχεται κανείς να μην θέλει να καταβάλλει τον λογαριασμό.
Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η επίσημη κριτική για τις αποφάσεις του πρόσφατου Eurogroup έχει βάση για όσους εθελοτυφλούν σχετικά με τι είναι και πως λειτουργεί η Ε.Ε., καθώς και για όσους αγνοούν την οικονομική συγκυρία. Είναι όσοι διακινούν την προσέγγιση της “Ευρώπης των λαών”, ενώ συγχρόνως αγνοούν ότι δεν αντιμετωπίζουμε απλώς μια παροδική οικονομική κρίση λόγω κορονοϊού. Η Ευρωζώνη εμφάνιζε μια οικονομική στασιμότητα τα τελευταία χρόνια, που μεταφράστηκε σε σχεδόν μηδενική ανάπτυξη το 2019, παρά τα τεράστια ποσά χρήματος που εκδόθηκαν για να στηριχθούν κυρίως οι ευρωπαϊκές εταιρίες και τράπεζες από την κρίση του 2009-2009, όπως φαίνεται και από τα υψηλά ποσοστά συνολικού χρέους σε όλες τις χώρες-μέλη.
Η Ε.Ε. είναι ένας συνασπισμός που χρησιμοποιούν οι ισχυρότερες ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου να ικανοποιήσουν τα οικονομικά συμφέροντα των αστικών τους τάξεων τόσο στον διεθνή ανταγωνισμό όσο και εντός της ίδιας της Ένωσης. Σε αυτή την διαδικασία η προστασία του νομίσματος, των τραπεζών και των συμφερόντων των εταιρειών έχει πρωτεύουσα σημασία. Και είναι ακριβώς αυτά που ωθούν τις αστικές τάξεις των χωρών του Νότου, ώστε να συμπλέουν με πολιτικές που υπαγορεύουν οι μεγάλες χώρες εντός της Ε.Ε. Όσο αυτά τα συμφέροντα δεν αμφισβητούνται ευθέως, η φιλολογία για “Ευρωπαϊκή Γερμανία ή γερμανική Ευρώπη” έχουν σχετική σημασία, όπως δείχνει η κατάληξη όλων των κρίσιμων αντιπαραθέσεων στην ευρωζώνη.
Ο συνδυασμός όμως της προϋπάρχουσας δομικής κρίσης με τα αποτελέσματα του κορονοϊού, δημιουργεί μια νέα κατάσταση στην οποία θα καλείται ο λαός να πληρώσει δυσθεώρητο λογαριασμό, ενώ η ύπαρξη της ευρωζώνης δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Όταν η Ε.Ε κινδυνεύει να γίνει “ο μεγάλος ασθενής του 21ου αιώνα”, η συνολική αμφισβήτηση του ίδιου του οικοδομήματος είναι επίκαιρη.
*Ο Γιώργος Π. Παυλόπουλος σπούδασε οικονομικά στην Αθήνα και στο Έσεξ. Εργάζεται και δραστηριοποιείται συνδικαλιστικά στον τραπεζικό κλάδο.
Ανάρτηση από: https://kosmodromio.gr/
Ευχαριστώ τον φίλο Κοσμά Τ.
