Ηταν τότε που ο
υπόλοιπος κόσμος γιόρταζε τη μεγάλη αντιφασιστική νίκη των λαών, καταδίκαζε την
φασιστική κτηνωδία, οργάνωνε δίκες για τους ναζί εγκληματίες πολέμου και
ξεκινούσε την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων πόλεων
Α.Β.Γ.
Μια και μάθαμε, σύντροφοι,
να πεθαίνουμε
Μάθαμε και να ζούμε, σύντροφοι.
Από
το «Πέτρινος Χρόνος» του Γιάννη Ρίτσου
Τόποι
εξορίας, τόποι φυλάκισης, ανάμεσα στον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο,
κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά και κυρίως μετά την απελευθέρωση, στη χώρα
μας, υπήρξαν πολλοί, κι ο καθένας έχει τη δική του ηρωική ιστορία. Ακροναυπλία,
Ωρωπός, Τρίκερι, θανατονήσια σαν τον Αϊ-Στράτη, τη Γυάρο, τη Λέρο και τόσα
άλλα, διηγούνται τις θυσίες, τα βασανιστήρια του λαού μας, των κομμουνιστών
αγωνιστών, των μαχητών της εθνικής μας Αντίστασης, ενάντια στη τριπλή κατοχή
των Γερμανών – Ιταλών – Βούλγαρων και των ντόπιων συνεργατών τους. Εξορίστηκαν
έντιμοι άνθρωποι και αξιοπρεπείς που διεκδίκησαν τα δίκια του κόσμου της
εργασίας και του μόχθου, ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους, μια άλλη
κοινωνία μακριά από την αδικία και την εκμετάλλευση, με δουλειά, υγεία, παιδεία
και ελευθερία για όλους.
Η Μακρόνησος όμως
ξεχωρίζει. Ηταν τότε που ο υπόλοιπος κόσμος γιόρταζε τη μεγάλη αντιφασιστική
νίκη των λαών, καταδίκαζε την φασιστική κτηνωδία, οργάνωνε δίκες για τους ναζί
εγκληματίες πολέμου και ξεκινούσε την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων πόλεων.
Τότε και σε αντίθεση με τις διακηρύξεις του νικητή «ελεύθερου» και
«δημοκρατικού» κόσμου, το κράτος των δωσίλογων, χρησιμοποιώντας τις ναζιστικές
πρακτικές και την πείρα του Αουσβιτς και του Νταχάου, με προτροπή και στήριξη
από τους Αγγλοαμερικάνους επικυρίαρχους, δημιούργησε το κολαστήρι της
Μακρονήσου.
Τον 12ο αιώνα η Μακρόνησος (τότε την αποκαλούσαν Μάκρι) αποτελούσε ορμητήριο πειρατών οι οποίοι λεηλατούσαν τα παράλια της Αττικής και αποτελούσαν «την μεγίστην της πόλεως συμφοράν». Μετά τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, οι πειρατές ανέλαβαν την κεντρική εξουσία σε όλη την Ελλάδα.
Από τα μέσα του 1946 συγκροτούνται Πειθαρχικά Τάγματα – στρατόπεδα «επικίνδυνων» φαντάρων στο Λιόπεσι, Λάρισα, Ντουντουλάρ Θεσσαλονίκης. Κι ήταν επικίνδυνοι τούτοι οι φαντάροι γιατί είχαν πάρει μέρος στην Εθνική Αντίσταση 1940 – 44 μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Τα πειθαρχικά αυτά Τάγματα είναι τα Τάγματα Σκαπανέων Α’, Β’ και Γ’ που συγκροτήθηκαν στις περιοχές αρμοδιότητας των Α’, Β’, και Γ’ Σωμάτων Στρατού αντίστοιχα.Στις
19 Φλεβάρη 1947, το ΓΕΣ εισηγείται στο υπουργείο Στρατιωτικών τη συγκρότηση
μιας Διεύθυνσης του ΓΕΣ η οποία θα ασχοληθεί με τα εξής θέματα:
«α)
Συγκέντρωσις και οργάνωσις Ταγμάτων Σκαπανέων, διάθεσις των ανδρών αυτών εις
διαφόρους επωφελείς απασχολήσεις και προσπάθεια επαναφοράς αυτών εις τους
κόλπους της φιλτάτης Πατρίδος.
β)
Συνεννόησις μετά των αρμοδίων πολιτικών φυλακών επί της σκοπιμότητος
αποσυμφορήσεως των πολιτικών φυλακών, ιδία των ζωνών επιχειρήσεων».[1]
Στις 3
Απρίλη η εισήγηση εγκρίθηκε και το σχέδιο αρχίζει να υλοποιείται. Ένα
τρίδυμο τέρας, πιο ισχυρό φόβητρο από τα έκτακτα στρατοδικεία, τις δολοφονίες,
τις συλλήψεις, τις φυλακίσεις, τις εκτοπίσεις και τις εκτελέσεις, ένα τρίδυμο
τέρας πιο αποτελεσματικό από το θάνατο είχε γεννηθεί: Μακρόνησος για
τους στρατιώτες, Γιούρα για τους φυλακισμένους, Τρίκερι για
τους ύποπτους των περιοχών όπου διεξάγονται επιχειρήσεις, άντρες και γυναίκες.
Εκείνη
τη μέρα του Απρίλη ο τότε αρχηγός του ΓΕΣ και γενικός Επιθεωρητής του Στρατού,
στρατηγός Βεντήρης κάλεσε στο γραφείο του τον συνταγματάρχη του
πυροβολικού Γεώργιο Μπαϊρακτάρη και του ανέθεσε την συγκρότηση της
Διεύθυνσης ΒΧΙ/ΓΕΣ, στην ουσία να βρει το κατάλληλο τόπο και να δημιουργήσει το
σημαντικότερο κολαστήρι από την ίδρυση του ελληνικού κράτους.
Η
εφημερίδα «Μάχη» στις 20.6 1950 καταγράφει την μαρτυρία του ξένου υμνητή της
Μακρονήσου, Εντουαρτ Χάουελ, για την επιλογή του νησιού που έγινε το πιο
κακόφημο νησί του κόσμου:
«Ο
Μπαϊρακτάρης ηρεύνησε την Ελλάδα προς εξεύρεσιν καταλλήλου νήσου. Τελικώς επροτίμησε
την Μακρόνησον, μίαν νήσον άγονον, ακατοίκητον και άνυδρον. Οτε ανέλαβε την
εκτέλεσιν του έργου του, ευρέθη εις την ανάγκην να μεταφέρη το ύδωρ δια
πλοιαρίων εντός βαρελίων και ότε ήτο τρικυμία δεν υπήρχε ύδωρ.»
Στις 26 – 28 Μάη του 1947 το Β’ Τάγμα Σκαπανέων (Β.Ε.Τ.Ο. – Β’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών) μεταφέρθηκε από το Πόρτο Ράφτη στην Μακρόνησο. Η κόλαση είχε ανοίξει τις πύλες της. Ο στόχος διακηρυγμένος η «Αναμόρφωση» των παραπλανημένων και παραστρατημένων νεολαίων που είχαν προσβληθεί από το μικρόβιο του κομμουνισμού και συμμετείχαν στον μεγαλειώδη αγώνα της Εθνικής Αντίστασης μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ή είχαν αδέλφια, γονείς, θείους, αγωνιστές, απροσκύνητοι και αμετανόητοι αρνούνταν να τους αποκηρύξουν, με «δηλώσεις μετανοίας», αποκηρύσσοντας μετά βδελυγμίας και καταδικάζοντας «το ΚΚΕ και τις παραφυάδες του, ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ…».
Επίσημη
επίσκεψη του υπουργού Στρατιωτικών Γεώργιου Στράτου (αριστερά) με τον
συνταγματάρχη Γ. Μπαϊρακτάρη, στις 26 Μάη 1948, στο Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων Μακρονήσου
(Φωτογραφικό Αρχείο Νίκου Μάργαρη)
Ο
τότε υπουργός Δημόσιας Τάξης ο «γέρος της δημοκρατίας»(!!!) Γεώργιος
Παπανδρέου, ζητώντας να υπογραφούν τέτοιες δηλώσεις τόνιζε σε σχετική εγκύκλιό
του:
«Πας
αφιέμενος ελεύθερος εξαιτίας υποβολής τοιούτων δηλώσεων έδει να περιβάλληται
μετά στοργής και εμπιστοσύνης υπό των Αρχών Ασφαλείας, προτρεπόμενος επιδεξίως
εις πράξεις εκδήλως προς το Κομμουνιστικόν Κόμμα εχθρικάς, ώστε να εκτίθεται
ανεπανορθώτως εις την συνείδησιν των πρώην ομοϊδεατών του».
Καθαρές
κουβέντες!
Για να το πετύχουν προσπάθησαν να αφανίσουν το λαϊκό κίνημα. Οι δολοφονικές δραστηριότητας των παρακρατικών συμμοριών, οι τρομοκρατικές συλλήψεις και τα εκτελεστικά αποσπάσματα, δεν ήταν όσο χρειάζονταν αποτελεσματικά. Χρειαζόταν και ένας πολύ συγκεκριμένος τόπος μαζικού εκβιασμού των συνειδήσεων. Και ως τέτοιος δημιουργήθηκε η Μακρόνησος. Στην αρχή σαν στρατόπεδο οπλιτών, οι οποίοι δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη στο αστικό καθεστώς, και στη συνέχεια κολαστήριο για εκατό και πλέον χιλιάδες κομμουνιστές και άλλους ΕΑΜίτες.
Μακελειό στη
Χαράδρα. Χαρακτικο του Φαρσακίδη, σχέδιο 1949
Ο «Οργανισμός
Αναμορφώσεως Μακρονήσου» δεν ήταν έργο κάποιων ακραίων αντιδραστικών. Ολος
ο Αστικός πολιτικός κόσμος, αρκετοί παράγοντες του πολιτισμού και σύσσωμη η
ηγεσία της επίσημης Εκκλησίας στήριξαν και χειροκρότησαν το εγχείρημα. Από τον
«δεξιό» Παναγιώτη Κανελλόπουλο για τον οποίο «ο οργανισμός
της Μακρονήσου υπήρξε μια από τας λαμπροτέρας ηθικάς νίκας κατά το διάστημα των
τελευταίων ετών»,«τιμημένος τόπος» και «Παρθενώνας του νέου
ελληνισμού», ως τον «κεντρώο» Κωνσταντίνο Ρεντή για τον
οποίο η Μακρόνησος αποτέλεσε «νήσον ελευθερίας, προόδου και ηθικής και
πολιτιστικής αναπλάσεως». Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο
μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1975 – 1980), έβρισκε σ’ αυτόν τον τόπο
εξορίας, ένα «αναρρωτήριο ψυχών», μια «συνέχιση του αρχαίου
ελληνικού πολιτισμού», μια «νέα Εδεμ στα μάτια της ελληνικής
Ιστορίας».
Το
εγχείρημα όμως απέτυχε. Στο επίπεδο των ιδεών οι αγωνιστές της Μακρονήσου, παρά
τα απίστευτα βασανιστήρια, τις δολοφονίες και τις εκτελέσεις, του εκβιασμούς,
βγήκαν νικητές, στάθηκαν όρθιοι και έγραψαν μια αθάνατη σελίδα στην ιστορία των
αγώνων του λαού μας.
«Καμιά ωστόσο, άλλη χώρα δεν αποφάσισε τότε να κατασκευάσει μια δική της Μακρόνησο – με εξαίρεση ίσως ένα αμερικανικό στην πραγματικότητα προτεκτοράτο στη Νοτιοανατολική Ασία. Επρόκειτο για τη Μαλαισία, η οποία είχε ιδρύσει στο έδαφός της την «Ακαδημία της ειρήνης και της ησυχίας» — ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης αιχμαλώτων κομμουνιστών ανταρτών, τους οποίους ειδικοί «εκπαιδευτές» επιχειρούσαν να οδηγήσουν στην «ανάνηψη». Οι έγκλειστοι όμως στο εν λόγω στρατόπεδο δεν ξεπέρασαν ποτέ τους εξακόσιους – και φαίνεται ότι το σχετικό «αναμορφωτικό πείραμα» εγκαταλείφτηκε τελικά από τους οργανωτές τους ως εντελώς ατελέσφορο»[2].
Μια ξεχωριστή
στιγμή. Ο αείμνηστος Μακρονησιώτης, Αντιπρόεδρος της ΠΕΚΑΜ, Λάζαρος Κυρίτσης,
καταθέτει στεφάνι στο μνημείο προς τιμήν των αγωνιστών
της Μακρονήσου, τον Σεπτέμβρη του 2020
Οι
κατηγορίες κρατουμένων που πέρασαν από την Μακρόνησο ήταν: Στρατεύσιμοι που
κρίθηκαν ύποπτοι και επικίνδυνοι για το στράτευμα λόγω των πολιτικών τους
πεποιθήσεων και της συμμετοχής τους στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις
οργανώσεις του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, του Αγροτικού
Κόμματος, αξιωματικοί και αντάρτες του ΕΛΑΣ, ανήλικοι πολιτικοί κατάδικοι,
εξόριστες γυναίκες από το Τρίκερι και, μια ειδική κατηγορία, Μάρτυρες
του Ιεχωβά.
Στη
Μακρόνησο, όπως και σε άλλα νησιά και φυλακές, εξορίστηκαν, μετά την ένωση της
Δωδεκανήσου με την Ελλάδα και κάποιοι αγωνιστές του ΕΜΠΑ (Εθνικό Μέτωπο
Πανδωδεκανησιακής Απελευθέρωσης) , οργάνωση που δημιούργησαν το 1945 οι
Μεσανατολίτες κομμουνιστές που επέστρεψαν στην αγγλοκρατούμενη Δωδεκάνησο και
πάλεψαν για την Ενωση.
Στην
περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων (1912 – 1913) είχαν μεταφερθεί στο νησί αρκετοί
Τούρκοι αιχμάλωτοι που έμειναν μέχρι την υπογραφή ειρήνης και επέστρεψαν στην
Τουρκία.
Δέκα χρόνια αργότερα (1922 – 1923) δεκαπέντε χιλιάδες Πόντιοι πρόσφυγες «φιλοξενήθηκαν» στην Μακρόνησο, η οποία λειτούργησε ως λοιμοκαθαρτήριο. Από αυτούς δώδεκα χιλιάδες εξοντώθηκαν από αρρώστιες όπως τον τύφο και την χολέρα. Μαζί τους δεν άντεξαν και έχασαν τη ζωή τους δεκατρείς από τους δεκαπέντε συνολικά γιατρούς που τους νοσήλευαν.
Σύντομα ιστορικά στοιχεία για τα στρατόπεδα της Μακρονήσου[3]
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ
ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΥ
ΒΕΤΟ: Β’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (Μάης 1947)
ΓΕΤΟ: Γ’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (Ιούλης 1947)
ΑΕΤΟ: Α’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (Ιούλης 1947)
ΣΦΑ: Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (Αύγουστος 1947)
Ανάμεσα στο ΑΕΤΟ και το ΚΕΝΤΡΟ ήταν το ΕΣΑΓ Ειδικό Σχολείο Αναμόρφωσης
Γυναικών (Γενάρης 1950), και το ΕΣΑΙ: Ειδικό Σχολείο Αναμόρφωσης Ιδιωτών
(Καλοκαίρι 1949)
Το ΓΚΠΑ: Γ’ Κέντρο Παρουσιάσεως Αξιωματικών (Σεπτέμβρης 1947) βρισκόταν
ανάμεσα στο ΑΕΤΟ και το ΓΕΤΟ , αργότερα μεταφέρθηκαν στο Βόρειο μέρος του νησιού
στην Πειθαρχημένη Διαβίωση Πολιτικών Εξόριστων και δίπλα του το ΣΠΕ: Στρατόπεδο
Πολιτικών Εξόριστων (Νοέμβρης 1948)
1946: Δημιουργούνται
Πειθαρχικά Τάγματα – Στρατόπεδα «επικίνδυνων» δημοκρατικών φαντάρων στο
Λιόπεσι, Λάρισα, Ντουντουλάρ Θεσσαλονίκης.
1947: Μεταφέρονται
αυτά τα Τάγματα διαδοχικά στο Μακρονήσι, προς αναμόρφωσιν. Ετσι δημιουργείται
το ΑΕΤΟ (Α’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών), το ΒΕΤΟ, το ΓΕΤΟ. Ταυτόχρονα δημιουργείται
και το Γ’ Κέντρο Παρουσιάσεως Αξιωματικών.
1948: Στις
29 Φλεβάρη και 1η Μάρτη γίνεται η μεγάλη σφαγή στο ΑΕΤΟ. Εκατοντάδες
οι νεκροί (πάνω από 300) και οι τραυματίες. Μετά τη σφαγή των στρατιωτών ο
Βασιλικός Επίτροπος παραπέμπει 116 στρατιώτες – κρατούμενους του ΑΕΤΟ στο
Εκτακτο Στρατοδικείο για… σύσταση μαχητικής ένοπλης ομάδας, κατάληψη της
στρατιωτικής εξουσίας, βιαιοπραγίες εις βάρος αξιωματικών κλπ. Επιβλήθηκαν
βαριές ποινές. Σχετικά με τη Σφαγή στο ΑΕΤΟ έχουμε δημοσιεύει εδώ και ένα βίντεο με τη διήγηση του αλησμόνητου τότε
Αντιπροέδρου της ΠΕΚΑΜ, Μακρονησιώτη Λάζαρου Κυρίτση, που έζησε
τα γεγονότα εδώ.
Τον
Μάρτη δημιουργείται η ΣΦΑ (Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών) για τα Εκτακτα
Στρατοδικεία. Επίσης δημιουργείται το Στρατόπεδο Πολιτικών Εξορίστων. Τον
Νοέμβρη αρχίζει το μεγάλο όργιο βασανισμών στη ΣΦΑ που συνεχίστηκε μέχρι τον
Γενάρη του 1950 οπότε δολοφόνησαν εν ψυχρώ τον ήρωα Δημήτρη Τατάκη, συνδικαλιστικό στέλεχος των ναυτεργατών.
1949: Μεταφέρονται
προς αναμόρφωσιν ομαδικά οι χιλιάδες εξόριστοι από Ικαρία, Λήμνο, Αη Στράτη, με
βάση το ΟΓ Ψήφισμα που πρόβλεπε τη βαθμιαία μεταφορά στο θανατονήσι όλων των
κρατουμένων από όλες τις φυλακές της χώρας. Από τους πρώτους μεταφέρονται στη ΣΦΑ
οι ανήλικοι κρατούμενοι από τη Γιούρα.
Τον
Οκτώβρη αρχίζει το πογκρόμ εναντίον των πολιτικών εξόριστων.
1950: Τον
Γενάρη μεταφέρονται και οι γυναίκες εξόριστες από το Τρίκερι (περίπου 1200 γυναίκες. Ανάμεσά τους
μωρομάνες, ηλικιωμένες, βαριά άρρωστες).
1954: Ουσιαστική κατάργηση του Μακρονησιού, το οποίο όμως με ελάχιστους στρατιώτες διατηρείται ως το 1958.
*
Στη φωτογραφία που συνοδεύει το θέμα, το άγαλμα του «Δεσμώτη Μακρονησιώτη»,
έργο του γλύπτη και αρχιτέκτονα Γρηγόρη Ριζόπουλου, Προέδρου της ΠΕΚΑΜ, που
πέθανε στις 10 Νοέμβρη του 2018
** Σχετικά έχουμε δημοσιεύσει και στο άρθρο «Μακρόνησος. Το θανατονήσι των θυσιών και των αγώνων». όπου υπάρχουν δημοσιευμένες και Μικρές Ιστορίες από τη ζωή στη Μακρόνησο
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ημερησία Διαταγή Δ/του ΓΕΣ/ΒΧΙ της
3/4/49 του συνταγματάρχη Πυροβολικού Γ. Μπαϊρακτάρη «προς τας υπ’ αυτόν
μονάδας» — Μακρόνησος – Ιστορικός Τόπος, τόμος Α’, εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ.
[2] Στον Α’ τόμο «ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ – ιστορικός
τόπος» (Εκδοσεις Σύγχρονης Εποχής) σελ 27
[3] Από Ενημερωτικό φυλλάδιο της ΠΕΚΑΜ.
Ανάρτηση από: https://www.imerodromos.gr/
Ευχαριστώ τον φίλο Κώστα Μ.
