Θεοφάνης Τάσης: Θα υποδουλωθούμε τελικά στους αλγορίθμους;

Συνέντευξη

• Ποια χρονική στιγμή, ποια συνθήκη κοινωνική σάς κινητοποίησε να γράψετε τον Ψηφιακό ανθρωπισμό;

Δεν υπήρξε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το βιβλίο κατά κάποιον τρόπο γράφτηκε από μόνο του, διότι σε αυτό συγκεντρώνονται γραπτά και συνεντεύξεις των τελευταίων χρόνων με θέμα την παρούσα μορφή της εικονιστικής κοινωνίας. Σκέφτηκα ότι, περιλαμβάνοντας δοκιμιακά και ακαδημαϊκά κείμενα σ’ έναν τόμο, θα καταστούν –πιθανώς– ευκολότερα προσβάσιμα για τις/τους αναγνώστριες/ες. Επιπλέον, θα ήταν δυνατόν να διαπιστώσουν σε συγκεκριμένα ζητήματα την εφαρμογή των θεωρητικών εννοιών που αναπτύσσω στις Πολιτικές του Βίου ώστε, ενδεχομένως, κατ’ αυτόν τον τρόπο ν’ αποκαλυφθούν απροσδόκητες διασυνδέσεις μεταξύ τους και καινούργιες απορίες.

Ποια η διαφορά ανάμεσα στην εικονική και εικονιστική κοινωνία;

Εικονική πραγματικότητα (virtual reality) ονομάζουμε την ψηφιακή προσομοίωση της πραγματικότητας από έναν υπολογιστή. Ο χρήστης μπορεί να περιηγηθεί στο ψηφιακό περιβάλλον και ν’ αλληλεπιδράσει με αυτό χρησιμοποιώντας ειδικό εξοπλισμό όπως ειδικά γυαλιά, ακουστικά και αισθητήρες. Κατά την αλληλεπίδραση ο χρήστης δεν «βλέπει/ακούει/αισθάνεται» το φυσικό περιβάλλον. Με τον όρο εικονιστική κοινωνία περιγράφω τη σύγχρονη υβριδική, δηλαδή ταυτόχρονα φυσική και ψηφιακή πραγματικότητα. Η εικονιστική κοινωνία συνιστά την παρούσα μορφή της νεωτερικότητας, η οποία έχει ως κεντρικό γνώρισμα την κυριαρχία της εικόνας σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τη βαθμιαία εξεικόνιση του βίου. Η εικονιστική κοινωνία χαρακτηρίζεται από την ανάδυση ενός καινοφανούς τρόπου παραγωγής και διακίνησης εικόνων, μέσω της ψηφιοποίησης, ο οποίος τείνει στην εξαΰλωση των αγαθών (π.χ. εξουσία, πλούτος, πληροφορία) και των σχέσεων (διαπροσωπικών, οικονομικών και πολιτικών), η αρχιτεκτονική, το περιεχόμενο και η εγγύτητα των οποίων προσδιορίζονται ολοένα περισσότερο από αλγορίθμους.

Θεοφάνης Τάσης: «Η ανθρώπινη αναβάθμιση μέσω της τεχνικής θέτει σε κίνδυνο την ανθρωπινότητα»

Συνέντευξη με τον Θεοφάνη Τάση με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο του «Φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Μιλώντας με τον Θεοφάνη Τάση αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε αχαρτογράφητα νερά. Τα ζητήματα που πραγματεύεται στα βιβλία του έρχονται τρόπον τινά από το μέλλον, μόνο που το μέλλον αυτό βρίσκεται ήδη προ των πυλών. Οι τίτλοι ορισμένων από τα βιβλία του είναι ενδεικτικοί: «Πολιτικές του Βίου ΙΙ: Η Επιμέλεια Εαυτού στην Εικονιστική Κοινωνία» (Εκδόσεις Αρμός, 2017), «Ψηφιακός Ανθρωπισμός: Εικονιστικό Υποκείμενο και Τεχνητή Νοημοσύνη» (Εκδόσεις Αρμός, 2019), «Φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης», το τελευταίο, που υπήρξε και η αφορμή αυτής της κουβέντας. Ο πυρήνας της έρευνάς του έχει να κάνει με τα μεγάλα ηθικά και φιλοσοφικά ζητήματα που προκύπτουν από τις ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία και γενικότερα στις θετικές επιστήμες, κατά τρόπο που επιτρέπουν στον άνθρωπο να επέμβει στην ίδια του τη φύση, σε βάθος και σε έκταση πρωτόγνωρες μέχρι σήμερα.

Τα ζητήματα που πραγματεύεστε σε αυτό το βιβλίο είναι για τους περισσότερους από εμάς ιδιαίτερα τολμηρά, περισσότερο για ταινία επιστημονικής φαντασίας. Ήδη ο όρος «ανθρώπινη αναβάθμιση» που έχετε στον τίτλο σας αντανακλά τη γλώσσα των υπολογιστών. Δεν ξεκινάμε ήδη, από την επιλογή των λέξεων, με μια πολύ τολμηρή παραδοχή;

Όχι μόνο τολμηρή, αλλά επίσης ενδεικτική της αντιανθρωπιστικής αντίληψης για τον άνθρωπο που χαρακτηρίζει όσους την προασπίζουν. Στο πλαίσιο της κριτικής που αναπτύσσω ενάντια στον υπερανθρωπισμό και στον τεχνικό μετανθρωπισμό επέλεξα ν’ αποδώσω τον αγγλικό όρο human enhancement ως ανθρώπινη αναβάθμιση ακριβώς για να καταδείξω πως οι προασπιστές της με βάση μια αναγωγιστική θεώρηση της ανθρώπινης φύσης και εμφορούμενοι από μια βλέψη πλήρους ελέγχου της και κυριαρχίας καταλήγουν όχι στην απελευθέρωση του ανθρώπου, όπως ευαγγελίζονται, αλλά στην πραγμοποίησή του. Ο μεν υπερανθρωπισμός, αποβλέποντας στην θέωση του ανθρώπου, ο δε τεχνικός μετανθρωπισμός, στοχεύοντας στη δημιουργία ενός μεταβιολογικού είδους που θα τον διαδεχθεί.

Τεχνολογία και Ανθρωπολογία. Μία κρίσιμη σχέση

Παρουσίαση του τεύχους 147 του περιοδικού Σύναξη, με θέμα Τεχνολογία και Ανθρωπολογία Μία κρίσιμη σχέση

Θεοφάνης Τάσης: ποιός θέλει να ζήσει για πάντα;

Ο καθηγητής Φιλοσοφίας Θεοφάνης Τάσης για τη σχέση εξέλιξης και καρκίνου 

H απειλή της τεχνητής νοημοσύνης είναι μπροστά μας

Ο  καθηγητής Φιλοσοφίας Θεοφάνης Τάσης μιλάει στο Liberal για τις πολιτικές αντιφάσεις της εποχής μας, την μελλοντική απειλή της τεχνητής νοημοσύνης, την «εικονιστική κοινωνία» και τον ειδικό ρόλο του φιλοσόφου στις σύγχρονες κοινωνίες.

Συνέντευξη στον Ανδρέα Ζαμπούκα

- Ζούμε σε μια εποχή διπόλων. Αριστερή-δεξιά αφήγηση της Ιστορίας, ηθικο-οικονομική σύγκρουση Βορρά-Νότου, αποδόμηση-νοσταλγία. Οι πνευματικές ηγεσίες και η λογική του best seller δείχνουν να θέλουν σ'αυτή τη μάχη να υπάρξει μια οριστική επικράτηση. Οφείλει πράγματι ο πολιτικά σκεπτόμενος άνθρωπος να διαλέξει στρατόπεδο; Η πλήρης απόρριψη ενός συστήματος ιδεών ή αξιών του βίου δεν είναι ένα είδος αυτο-ακρωτηριασμού; Μήπως τελικά πολεμώντας τις αντιφάσεις μας, οδηγούμαστε όλο και βαθύτερα στο τέλμα και στην κρίση;

- Ίσως τα δίπολα να μην είναι τόσο πολωμένα όσο μοιάζουν. Για παράδειγμα η αριστερά αντιτίθεται σε αυτό που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση, επειδή την αντιλαμβάνεται κυρίως ως επέκταση και επικράτηση του κεφαλαίου, ενώ η δεξιά αντιτίθεται στην παγκοσμιοποίηση υπερασπιζόμενη την εθνική ταυτότητα και την παράδοση. Αμφότερες καταλήγουν να υπερασπίζονται με διαφορετικό τρόπο μια συγκεκριμένη μορφή του έθνους- κράτους. Αλλά και αντιστρόφως ένα μέρος της αριστεράς υπερασπίζεται την παγκοσμιοποίηση όταν διακηρύσσει την αλληλεγγύη προς τους απανταχού αδυνάτους, ενώ ένα μέρος της δεξιάς όταν αγωνίζεται για την οικονομική ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανεκτικότητα. 

Ευπρέπεια, ο νέος ριζοσπαστισμός

Του Θεοφάνη Τάση

Η​​ ευπρέπεια δεν πρέπει να συγχέεται με τον κομφορμισμό και την άκριτη υπακοή σε άγραφους κανόνες συμπεριφοράς εντός ενός συγκεκριμένου πολιτισμικού ορίζοντα. Μπορεί να είναι κανείς ευπρεπής σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια ή αμφισβητώντας την υπάρχουσα κοινωνική θέσμιση. Η ευπρέπεια δεν συνιστά γνώρισμα μιας ορισμένης κοινωνικής τάξης, ενώ χωρίς πνευματικότητα είναι δυνατόν να συνιστά συστατικό ενός ατομικιστικού ωφελιμισμού, ενός προσεγμένου κομφορμισμού ή μιας εύσχημης μορφής ξένωσης. Η ευπρέπεια δεν ορίζεται με βάση το δίκαιο και το άδικο, καθώς απρεπείς συμπεριφορές δεν ρυθμίζονται νομικά και δεν επιφέρουν δικαστικές ποινές. Επιπροσθέτως, δεν ορίζεται ούτε με βάση το καλό ή το κακό, διότι μια απρέπεια δεν συνιστά ανήθικη πράξη. Η ευπρέπεια δεν ανάγεται σε καμία από αυτές τις κατηγορίες και ενώ ορίζεται δύσκολα αναγνωρίζεται εύκολα. Οπως και η πνευματικότητα δεν διέπεται από τα κίνητρα της εξουσίας, της δόξας και του χρήματος. Αμφότερες κατοικούν στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ του ηθικού και του πολιτικού, δίχως να εξαγοράζονται ή να εξουσιάζουν άλλα αγαθά. Η ευπρέπεια ως έκφραση πνευματικότητας αναφέρεται στην αισθητική του βίου, δηλαδή, στην καλαισθησία της πράξης και της συμπεριφοράς κατά τη συμβίωση. Εν ολίγοις, αφορά το αρμόζον όπως αυτό κρίνεται κάθε φορά με φρόνηση στον εκάστοτε νοηματικό ορίζοντα.

Ορθογραφώντας τη βία

Του Θεοφάνη Τάση

Στον τελευταίο εθνικό διαγωνισμό ορθογραφίας για μαθητές στις ΗΠΑ η λέξη που έκρινε τον νικητή πυροδότησε μια ζωηρή αντιπαράθεση στη δημόσια σφαίρα. Η επιτροπή αποφάσισε, με βάση το λεξικό Webster, ότι η ορθή απόδοση της γερμανοεβραϊκής λέξης κνέντελ (παραδοσιακό έδεσμα) στα Αγγλικά είναι «knaidel». Το Ινστιτούτο Eβραϊκών Eρευνών (Ι.Ε.Ε.) όμως διαφώνησε, υποστηρίζοντας ότι η σωστή γραφή είναι «kneydel». Τις εβδομάδες μετά τον διαγωνισμό δημοσιεύεται πληθώρα άρθρων για το θέμα, ενώ αρκετοί ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι και πολίτες των ΗΠΑ και του Ισραήλ συμμετέχουν ενεργά στον δημόσιο διάλογο. Γιατί όμως το Ι.Ε.Ε. ασχολήθηκε με αυτή τη φαινομενικά ήσσονος σημασία υπόθεση; Το Ι.Ε.Ε. ιδρύθηκε το 1925 για την ορθή γραφή των Γερμανοεβραϊκών (yiddish) στο εβραϊκό αλφάβητο και τη μελέτη της ιστορίας του εβραϊκού πολιτισμού στην Ανατολική Ευρώπη, τη Ρωσία και τη Γερμανία. Οι ιδρυτές του αντιλαμβάνονται την εβραϊκότητα όχι με κέντρο τη θρησκεία, αλλά με βάση τη γλώσσα, προάγοντας τα Γερμανοεβραϊκά ως ομιλούμενη γλώσσα.

Θεοφάνης Τάσης: Καστοριάδης, Αυτονομία, κριτική στον Μαρξ.

Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής και η δημοκρατία

Υπό τη σκιά του Σωκράτη, στην αυγουστιάτικη Αθήνα, το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο

Του Θεοφανη Τάση*

Το παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας λαμβάνει χώρα κάθε πέντε χρόνια και φιλοξενείται φέτος στην Ελλάδα (4 - 10 Αυγούστου, Αθήνα) με τίτλο: «Η φιλοσοφία ως έρευνα και τρόπος ζωής». Είναι αξιέπαινη η ελληνική οργανωτική επιτροπή που ανέλαβε την πρόκληση της διοργάνωσης σε χαλεπούς καιρούς, αποδεικνύοντας ότι η πατρίδα μας είναι σε θέση ν’ ανταποκριθεί στις υψηλές απαιτήσεις ενός παγκόσμιου συνεδρίου ακόμη και υπό αντίξοες συνθήκες.

Ωστόσο, δύναται ν’ αναρωτηθεί κανείς αν η ενασχόληση με τη φιλοσοφία δεν συνιστά πολυτέλεια κατά την παρούσα περίοδο. Αραγε δεν υφίστανται επιτακτικότερα ζητήματα και πλέον επείγουσες ανάγκες για να διοχετεύσουμε την ενεργητικότητα και τον χρόνο μας; Εκ πρώτης όψεως μια τέτοια απορία μοιάζει ίσως εύλογη. Είναι όμως όντως έτσι ή μήπως η εικόνα μας για τη φιλοσοφία εξαντλείται στον τρόπο με τον οποίο αυτή ασκείται στα πανεπιστήμια;

Ο Θεοφάνης Τάσης για την πολυδιάστατη κρίση