«Αντικατεστάθη ο γενικός γραμματεύς της φιλοσοβιετικής ομάδος του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος, Κώστας Κολιγιάννης. Νέος γενικός γραμματεύς εξελέγη ο Χαρίλαος Φλωράκης»
Το Βήμα, 20/12/1972, σ. 1.
Bουδαπέστη, 11 Δεκεμβρίου του 1972. Η 17η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ βρίσκεται στην τρίτη ημέρα των εργασιών της, που ξεκίνησαν στις 9 και τέλειωσαν στις 13 του μήνα. Γύρω στις 7 το απόγευμα έχει ολοκληρωθεί στο μεγαλύτερο μέρος της η συζήτηση του πρώτου θέματος με τον γενικό τίτλο: «Θέμα πρώτου Γραμματέα της Κ.Ε. του ΚΚΕ».
Η απόφαση που έχει ληφθεί ομόφωνα, σε τρία μέρη, ύστερα από διεξοδική συζήτηση, είναι σύντομη και, σύμφωνα με τα επίσημα πρακτικά, συνοψίζεται στα παρακάτω:
Πρώτο μέρος: «Η 17η Ολομέλεια της Κ.Ε., αφού άκουσε και συζήτησε την εισήγηση που παρουσίασε εκ μέρους του Π.Γ. ο σ. Γκρόζος και άκουσε και το κλείσιμο πάνω στο πρώτο θέμα: “Ζήτημα Πρώτου Γραμματέα”, αποφασίζει: να απαλλάξει το σ. Κολιγιάννη απ' τα καθήκοντα του Πρώτου Γραμματέα της Κ.Ε. και μέλους του Π.Γ., καθώς και από κάθε δουλειά του μέλους της Κ.Ε. μέχρι το συνέδριο».
Δεύτερο μέρος: «Η απόφαση της 17ης Ολομέλειας πάνω στο πρώτο θέμα “Ζήτημα του Πρώτου Γραμματέα” να ανακοινωθεί και να συζητηθεί σε όλο το κόμμα με ειδικό εσωκομματικό γράμμα, που θα συνταχθεί με βάση την εισήγηση και το κλείσιμο. Η απόφαση να ανακοινωθεί και στα αδελφά κόμματα».
Τρίτο μέρος: «Η 17η Ολομέλεια συγκροτεί επιτροπή από τους συντρόφους Κώστα Λουλέ, Κώστα Γάτσο και Αλέκο Λιακόπουλο που θα ανακοινώσει την απόφαση στο σ. Κ. Κολιγιάννη, που τον άφορα, και θα διαβιβάσει την ομόφωνη γνώμη της ολομέλειας ότι προς το συμφέρον του κόμματος επιβάλλεται να δεχτεί η δημόσια ανακοίνωση για το ζήτημά του να εμφανιστεί σαν παραίτηση για λόγους υγείας. Η τέτοιου είδους δημόσια εμφάνιση του θέματος δεν του στερεί το δικαίωμα να υπερασπίσει τις απόψεις του στο συνέδριο» («Η 17η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Απόρρητο, μόνο για εσωκομματική χρήση», έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, 1974, σ. 246-7 και 461-3).
Ο Φλωράκης γραμματέας
Ωρα 19.07. Στο βήμα ανεβαίνει ο πρόεδρος της Κ.Ε. Απόστολος Γκρόζος και εισηγείται τα παρακάτω:
«Λοιπόν, σύντροφοι, ύστερα από την επιψήφιση και την έγκριση της απόφασης απ’ την ολομέλεια, τώρα μπαίνει το ζήτημα... ο Κολιγιάννης παραιτήθηκε. Είτε έτσι είτε αλλιώς, χηρεύει η θέση του γραμματέως, του πρώτου γραμματέως. Επειδή όμως δεν υπάρχει δεύτερος και τρίτος, μπαίνει το ζήτημα γραμματέως.
»Το Π.Γ. έχει τη γνώμη, αποφάσισε να προτείνει στην ολομέλεια να εκλεγεί ως γραμματέας της Κ.Ε. ο σ. Χαρίλαος Φλωράκης. Το Π.Γ. έχει τη γνώμη ότι δεν θα 'ναι σωστό να τον ονομάσουμε είτε αναπληρωματικό είτε προσωρινό κ.λπ., αλλά να βγει γραμματέας, όχι πρώτος, φυσικά, όπως ήτανε, αλλά γραμματέας του κόμματος από αυτή τη στιγμή να θεωρείται ο σ. Φλωράκης. Αυτή την πρόταση κάνει το Π.Γ. στην ολομέλεια και παρακαλώ το προεδρείο να την βάλει σε ψηφοφορία».
Στη συνέχεια τον λόγο ζητεί ο Χαρίλαος Φλωράκης. Η ώρα είναι 19.09. Η παρέμβασή του είναι σύντομη κι έχει ως εξής:
«Σύντροφοι, έχω συναίσθηση των δυνατοτήτων μου, δηλαδή το τι σηκώνουν οι πλάτες μου. Η συναίσθηση αυτή μου λέει ότι όχι μονάχα για γραμματέας, αλλά σας λέω, χωρίς -πώς να πω;- χωρίς να δείξω κάποια επίφαση μετριοφροσύνης ακόμα οι φιλοδοξίες μου δεν ήταν ούτε μέλος του Π.Γ.
»Σας διαβεβαιώνω ότι με πολύ δέος άκουσα και στο Π.Γ. και τώρα την πρόταση για τη δουλειά αυτή. Πολύ περισσότερο γιατί είναι σε στιγμές που..., δύσκολες για το κόμμα μας, πολλές είναι οι δυσκολίες, εδώ και από τη συζήτηση φάνηκε και πολλά είναι τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουμε. Βασανίστηκα πάρα πολύ αυτές τις μέρες, από τη μέρα εκείνη που είχε αποφασίσει το Π.Γ. για να κάνει αυτή την πρόταση.
»Εκείνο που βάρυνε, πώς το λένε, να μην προβάλω αντίρρηση, να θέσω δηλαδή πάλι με αυτή την έννοια στην κρίση εδώ της Ολομέλειας, είναι το γεγονός ότι πάμε για συνέδριο όπου θα βγει Κ.Ε. και θα αναδείξει την καθοδήγηση του κόμματος, και φυσικά η Κ.Ε. θα βγάλει και το γραμματέα της.
»Μ’ αυτή την έννοια δεν επιμένω κι εγώ στο..., πώς το λένε, στον τίτλο του προσωρινού ή αν θέλετε του αναπληρωτού γραμματέα, γιατί τον εαυτό μου θα τον θεωρώ, ανεξάρτητα απ’ αυτό που καθορίζεται απ’ το καταστατικό αλλά και μέσα μου, μέχρι το συνέδριο. Αυτά ήθελα να πω».
Ακολουθεί συζήτηση που θα κρατήσει ώς τις 19.50. Το αντικείμενο της συζήτησης δεν αφορά το πρόσωπο του Χαρίλαου Φλωράκη, αλλά αν θα εκλεγεί γενικά ως γραμματέας της Κ.Ε. ή ως Πρώτος Γραμματέας, με τον τίτλο δηλαδή που μέχρι την καθαίρεσή του κατείχε ο Κώστας Κολιγιάννης.
Τελικά, ομόφωνα η Κ.Ε. αποφασίζει να εκλέξει τον Χαρίλαο Φλωράκη στη θέση του Πρώτου Γραμματέα (όπ.π., σ. 250-8).
Πρόκειται για μια επιλογή που ήθελε να δείξει προς τα έξω πως η Κ.Ε. δεν είχε επιλέξει μια μεταβατική ή προσωρινή λύση, αλλά ότι στο κόμμα επήλθε πλήρης και ολοκληρωμένη αλλαγή ηγέτη.
Η στάση του Κολιγιάννη
Ο Κώστας Κολιγιάννης δεν παραβρέθηκε στη 17η Ολομέλεια της Κ.Ε. και ουσιαστικά είχε δηλώσει παραίτηση από τη θέση του Πρώτου Γραμματέα και του μέλους του Π.Γ. με σημείωμα που έστειλε στα μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ στις 7 Δεκεμβρίου 1972, δύο δηλαδή ημέρες πριν ξεκινήσει τις εργασίες της η Ολομέλεια.
Μετά την απόφαση της αντικατάστασής του, μια κομματική επιτροπή τον επισκέφθηκε και του ζήτησε η καθαίρεσή του να εμφανιστεί ως παραίτηση για λόγους υγείας.
Η αντίδρασή του αποτυπώνεται στη σύντομη έκθεση του Αλέκου Λιακόπουλου, που κατατέθηκε και συμπεριλήφθηκε στα πρακτικά της 17ης Ολομέλειας (όπ.π., σ. 480):
ΕΚΘΕΣΗ
Στις 8.00 της 12.XII. 1972, ύστέρα από απόφαση της 17ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ οι παρακάτω σύντροφοι: Κώστας Λουλές, μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, Γάτσος Κώστας και Λιακόπουλος Αλέκος, μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ επισκεφτήκαμε στο σπίτι του το σ. Κώστα Κολιγιάννη για να του ανακοινώσουμε την απόφαση της Κ.Ε. με την οποία απαλλάσσεται των καθηκόντων του Α' Γραμματέα της Κ.Ε. και του μέλους του Π.Γ.
Επίσης ότι Απαλλάσσεται από κάθε δουλειά του μέλους της Κ.Ε. και ότι αυτή η απόφαση θα ανακοινωθεί εσωκομματικά.
Σύμφωνα με υπόδειξη της ολομέλειας έγινε πρόταση στο σ. Κ. Κολιγιάννη να δεχτεί να διατυπωθεί η απόφαση της ολομέλειας που θα ανακοινωθεί δημόσια ως εξής: Η 17η Ολομέλεια απαλλάσσει τον σ. Κ. Κολιγιάννη από τα καθήκοντα του Α' Γραμματέα της Κ.Ε. και του μέλους του Π.Γ. λόγω υγείας.
Ο σ. Κ. Κολιγιάννης μάς είπε να περάσουμε το απόγευμα να μας απαντήσει. Στις 17.00 η ώρα της ίδιας μέρας οι σύντροφοι Κ. Γάτσος και Α. Λιακόπουλος (ο σ. Κ. Λουλές έφυγε εν τω μεταξύ για το Παρίσι) ξαναπήγαμε στο σπίτι τού σ. Κ. Κολιγιάννη, όπου μας ανακοίνωσε ότι δέχεται να διατυπωθεί η απόφαση που θα δημοσιευτεί σύμφωνα με την πρόταση της 17ης Ολομέλειας, δηλαδή ότι ο σ. Κ. Κολιγιάννης απαλλάσσεται των καθηκόντων του Α' Γραμματέα της Κ.Ε., του μέλους του Π.Γ. και του μέλους της Κ.Ε. του ΚΚΕ λόγω υγείας. (Λεπτομέρειες για τη συζήτηση που έγινε ανάμεσα στους τρεις συντρόφους και στο σ. Κ. Κολιγιάννη βρίσκονται στις μαγνητοφωνημένες ταινίες των υλικών της 17ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ).
12 Δεκέμβρη 1972
Λιακόπουλος Αλέκος.
Υστερα απ’ αυτή την εξέλιξη, στη δημοσιότητα δόθηκε η παρακάτω ανακοίνωση του προεδρείου της Ολομέλειας:
«Στις πρώτες μέρες του Δεκέμβρη συνήλθε η 17η Ολομέλεια της Κ.Ε. του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας. Η Ολομέλεια συζήτησε την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και ψήφισε σχετική απόφαση. Συζήτησε επίσης την αίτηση του συντρόφου Κώστα Κολιγιάννη Πρώτου Γραμματέα της Κ.Ε. να απαλλαγεί για λόγους υγείας από τα καθήκοντα του Πρώτου Γραμματέα και του μέλους του Πολιτικού Γραφείου. Η ολομέλεια έκανε δεχτή την αίτηση του σ. Κ. Κολιγιάννη. Η ολομέλεια εξέλεξε Πρώτο Γραμματέα της Κ.Ε. τον σύντροφο Χαρίλαο Φλωράκη-Γιώτη. Ολες οι αποφάσεις της ολομέλειας πάρθηκαν ομόφωνα» (όπ.π., σ. 460-1).
Πριν δούμε αναλυτικά πώς φτάσαμε στην αλλαγή ηγεσίας, υποσημειώνουμε ότι καμιά από τις παραπάνω αποφάσεις, ούτε καν η τελευταία που δόθηκε τότε στη δημοσιότητα, δεν έχει συμπεριληφθεί στον δέκατο τόμο των επίσημων κειμένων του ΚΚΕ που κυκλοφόρησε το 2009 από τον εκδοτικό οίκο του κόμματος («Σύγχρονη Εποχή»).
Το ΚΚΕ σε βαθιά κρίση
Για να μπορέσει ο αναγνώστης να κατανοήσει πώς το ΚΚΕ έφτασε στην 17η Ολομέλεια της Κ.Ε. και στην αντικατάσταση του Κ. Κολιγιάννη, απαραίτητη είναι μια σύντομη ιστορική αναδρομή στο (πρόσφατο, τότε) παρελθόν του.
Τον Μάρτιο του 1956, με επέμβαση του ΚΚΣΕ και πέντε ακόμη κομμουνιστικών κομμάτων (Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Πολωνίας, Ουγγαρίας και Τσεχοσλοβακίας), ο Νίκος Ζαχαριάδης καθαιρέθηκε από γ.γ. της Κ.Ε. και από μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ.
Ενα χρόνο αργότερα, στην 7η Ολομέλεια της Κ.Ε., διαγράφηκε από μέλος του ΚΚΕ και χαρακτηρίστηκε ύποπτος για συνεργασία με τον ταξικό εχθρό.
Στη συνέχεια οδηγήθηκε στην εξορία -αρχικά στο Μποροβιτσί της ΕΣΣΔ και κατόπιν, μετά το 1962, στο Σουργκούτ της Σιβηρίας.
Η μέθοδος της διαγραφής από το κόμμα και των διώξεων εφαρμόστηκε και σε βάρος των λεγόμενων οπαδών του, όσων δηλαδή αντιτάχθηκαν στην καθαίρεση και τη διαγραφή του.
Η υπόθεση Ζαχαριάδη ήταν η πρώτη μεγάλη διάσπαση του ΚΚΕ που, για ιστορικούς λόγους, δεν μορφοποιήθηκε οργανωτικά.
Στην πολιτική προσφυγιά, δηλαδή στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, ήταν φανερή. Στην Ελλάδα, λόγω του ότι το ΚΚΕ ήταν στην παρανομία, η διάσπαση ήταν περισσότερο σιωπηρή. Το ρήγμα που σημειώθηκε στο κόμμα ήταν βαθύ και δύσκολα μπορούσε να γεφυρωθεί.
Μετά τον Ζαχαριάδη, στην ηγεσία του ΚΚΕ κυριάρχησαν δύο ηγετικές φυσιογνωμίες: ο Κώστας Κολιγιάννης, από τη θέση του πρώτου γραμματέα της Κ.Ε., και ο Μήτσος Παρτσαλίδης, ως ο δεύτερος στην ηγεσία αλλά και ο κορυφαίος πολιτικός νους του κόμματος.
Μπροστά στον Παρτσαλίδη ο Κολιγιάννης πολιτικά υστερούσε κατά πολύ, κάτι που ήταν ιδιαίτερα εμφανές σε όλα τα επίπεδα.
Στην 8η Ολομέλεια της Κ.Ε. το 1958 πάρθηκε η απόφαση να διαλυθούν οι κομματικές οργανώσεις.
Οι παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ στην Ελλάδα διαλύθηκαν μέσα στις οργανώσεις της ΕΔΑ. Εκεί εντάχθηκαν τα μέλη του κόμματος που μπορούσαν να δουλέψουν νόμιμα.
Στην πολιτική προσφυγιά, τα κομματικά μέλη εντάχθηκαν στις οργανώσεις των αντίστοιχων αδελφών κομμάτων. Αραιά και πού συγκαλούνταν ορισμένα αχτίφ στελεχών, κυρίως στην Τασκένδη και στην Τσεχοσλοβακία.
Ετσι το ΚΚΕ, το πιο οργανωμένο κόμμα στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, μετατράπηκε σε κόμμα που είχε μόνο ηγεσία και οπαδούς. Δηλαδή ήταν ένα κόμμα υπό διάλυση.
Την κατάσταση αυτή επιχείρησε να διορθώσει ο Κολιγιάννης μετά το 1963, μ’ έναν ενδιάμεσο τρόπο. Ο τρόπος αυτός, που αρχικά ξεκίνησε ως προβληματισμός στο Π.Γ. και στη συνέχεια έγινε αντικείμενο οξύτατων συζητήσεων στην Κ.Ε., προέβλεπε τη δημιουργία οργανωτικών σχημάτων που δεν αποτελούσαν κομματικές οργανώσεις αλλά δεν ήταν και η προηγούμενη κατάσταση ανυπαρξίας οργανώσεων.
Συγκεκριμένα, αποφασίστηκε να ανασυγκροτηθεί παράνομο καθοδηγητικό κέντρο στην Ελλάδα από τα μέλη της Κ.Ε. που δούλευαν στην ΕΔΑ.
Ταυτόχρονα, στις συνοικίες και σε παραγωγικούς τομείς επιχειρήθηκε να δημιουργηθούν τα λεγόμενα «κομματικά στηρίγματα». Δηλαδή, ολιγομελείς ομάδες κομματικών μελών με στόχο την προώθηση της γραμμής του κόμματος και την καθοδήγηση του μαζικού κινήματος.
Η διάσπαση του 1968
Βουδαπέστη, Μάρτιος 1968. Ο Κώστας Κολιγιάννης (αριστερά) κι ο Γρηγόρης Φαράκος (δεξιά), κατά την προπαρασκευαστική συνάντηση για τη διεθνή διάσκεψη των φιλοσοβιετικών Κ.Κ., που πραγματοποιήθηκε την επόμενη χρονιά στη Μόσχα. Τον Νοέμβριο του 1972, ο πρώτος πρότεινε τον δεύτερο στους Σοβιετικούς ως διάδοχό του
Η επιλογή δημιουργίας κομματικών στηριγμάτων προκάλεσε ρήγμα στην Κ.Ε., που συχνά έφτανε ώς τα πρόθυρα της διάσπασης. Η τελευταία ήρθε τελικά στη 12η Ολομέλεια, τον Φεβρουάριο του 1968.
Δηλαδή, μέσα στην καρδιά της χούντας και όταν πια το κόμμα είχε λύσει το οργανωτικό του πρόβλημα, καθώς τον Ιούνιο του 1967 η 11η Ολομέλεια της Κ.Ε. του κόμματος είχε αποφασίσει την ανασύσταση των παράνομων κομματικών οργανώσεων.
Προφανώς, το ρήγμα μέσα στην Κ.Ε. ήταν πολύ βαθύτερο από τη διάσταση απόψεων πάνω στο οργανωτικό ζήτημα.
Από τη διάσπαση του 1968 το ΚΚΕ βγήκε τριχοτομημένο. Ενα τμήμα του, υπό τον Κ. Κολιγιάννη, παρέμεινε ως ΚΚΕ.
Ενα άλλο τμήμα του, με επικεφαλής τον Μήτσο Παρτσαλίδη και άλλα μέλη της Κ.Ε., δημιούργησε το ΚΚΕ Εσωτερικού.
Ενα τρίτο μέρος στελεχών, που δεν πήγε ούτε με τους μεν ούτε με τους δε (Μανώλης Γλέζος κ.ά.), αποκλήθηκαν το «χάος».
Κατ’ άλλους γιατί ήταν στη μέση (δηλαδή στον αέρα) και δεν πατούσαν πουθενά και κατά ορισμένες μαρτυρίες (π.χ. του Ηλία Ηλιού) γιατί θεωρούσαν ότι στο κόμμα επικρατεί το χάος και μέσα από το χάος θα έρθει η αναγέννησή του, κατά τον ίδιο τρόπο που ο Θεός από το χάος έφτιαξε τον κόσμο.
Η διάσπαση του ΚΚΕ φανέρωσε τις μεγάλες αδυναμίες του Κολιγιάννη και κυρίως την ανεπάρκειά του να λειτουργήσει ως ο ηγέτης που είχε ανάγκη το κόμμα.
Ο Κολιγιάννης, πέρα από τις περιορισμένες πολιτικές δυνατότητές του (και μια σειρά σοβαρά αρνητικά στοιχεία του χαρακτήρα του), είχε και το μειονέκτημα ότι δεν ήταν καθόλου δημοφιλής μέσα στις τάξεις των κομμουνιστών και των αριστερών γενικά και ειδικότερα στις τάξεις των ηγετικών στελεχών.
Επιπλέον, είχε πρωταγωνιστήσει σε όλες τις αμαρτωλές στιγμές του παρελθόντος, τις οποίες το κόμμα έπρεπε να αφήσει πίσω του.
Η παρουσία του στην ηγεσία ήταν σοβαρό εμπόδιο για όλους εκείνους που θα ήθελαν να πλησιάσουν το ΚΚΕ και κυρίως για τα παλιά και έμπειρα στελέχη που κατά καιρούς είχαν τεθεί στο περιθώριο.
Ο ίδιος φαίνεται πως είχε αντιληφθεί το πρόβλημα της μη αποδοχής του από τους απλούς κομμουνιστές και τα ηγετικά στελέχη, αλλά το ερμήνευε ως προσπάθεια υπονόμευσής του.
Επ’ ουδενί, βεβαίως, ήθελε να αποχωρήσει από τη θέση του Πρώτου Γραμματέα. Γι’ αυτό, από ένα σημείο και μετά άρχισε να ενεργεί όλο και πιο συγκεντρωτικά.
Οι ολομέλειες της Κ.Ε. μετά την 12η Ολομέλεια του 1968 συγκαλούνταν όλο και πιο σπάνια. Το χρονικό διάστημα που χώριζε τη μία από την άλλη έφτανε μέχρι και τους 16 μήνες.
Αρχικά η εξουσία συγκεντρώθηκε στο Π.Γ. και στη συνέχεια, όπως καταγγέλθηκε στη 17η Ολομέλεια, το Π.Γ. παρακάμφθηκε και τα κομματικά ζητήματα τα έλυνε, όπως νόμιζε, ο ίδιος ο Κολιγιάννης, συμβουλευόμενος έναν μικρό κύκλο στελεχών που εμπιστευόταν. Η κατάσταση αυτή τον έφερε σε ρήξη με το Π.Γ.
Αξίζει να σημειώσουμε πως η Κ.Ε. του ΚΚΕ, αμέσως μετά το 8ο Συνέδριο του 1961, είχε εκλέξει στο Π.Γ. τα παρακάτω μέλη της: Κ. Κολιγιάννης, Απόστολος Γκρόζος, Μήτσος Παρτσαλίδης, Ζήσης Ζωγράφος, Πάνος Δημητρίου, Λεωνίδας Στρίγκος, Παναγιώτης Μαυρομάτης. Αναπληρωματικό μέλος εξελέγη ο Τάκης Υφαντής.
Επίσης, στη Γραμματεία της Κ.Ε. εξελέγησαν οι Κ. Κολιγιάννης, Μ. Παρτσαλίδης και Π. Δημητρίου. Μετά τη 12η Ολομέλεια του 1968, οι Παρτσαλίδης, Δημητρίου και Ζωγράφος βρέθηκαν εκτός ΚΚΕ κι έτσι στη Γραμματεία ο Κολιγιάννης έμεινε εντελώς μόνος του. Δεν υπήρχε αναπληρωτής.
Το Π.Γ. της Κ.Ε. συμπληρώθηκε στη 12η Ολομέλεια με τον Τάκη Υφαντή, που έγινε τακτικό μέλος, τον Γρηγόρη Φαράκο και τον Νίκο Καλούδη, ενώ αναπληρωματικό μέλος του Π.Γ. εκλέχτηκε ο Γεράσιμος Στεφανάτος.
Στη 13η Ολομέλεια της Κ.Ε. (1969) ο Κώστας Τσολάκης εκλέχτηκε αναπληρωματικό μέλος του Π.Γ. και στη 16η (1972) τακτικό.
Στην ίδια Ολομέλεια (16η) στο Π.Γ. πέρασαν οι Χαρίλαος Φλωράκης, Κώστας Λουλές και Αντώνης Αμπατιέλος (βλ. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, τ. 10ος, Αθήνα 2009, σ. 106, 281 και 644).
Σε αναζήτηση ηγέτη
Οι πρωταγωνιστές της διαδοχής του Κώστα Κολιγιάννη. Κατά σειρά, από επάνω αριστερά προς τα δεξιά: Απόστολος Γκρόζος, πρόεδρος της Κ.Ε., και τα μέλη του Π.Γ. Λεωνίδας Στρίγκος, Κώστας Τσολάκης και Τάκης Υφαντής
Τα μέλη του Π.Γ., αναπληρωματικά και τακτικά, που βρίσκονταν στην έδρα της Κ.Ε. (Βουδαπέστη) από τη 12η μέχρι τη 17η Ολομέλεια και γνώριζαν τη λειτουργία της κομματικής ηγεσίας ήταν οι Κώστας Κολιγιάννης, Απόστολος Γκρόζος, Τάκης Υφαντής, Κώστας Τσολάκης, Παναγιώτης Μαυρομάτης και Γεράσιμος Στεφανάτος.
Οι υπόλοιποι βρίσκονταν είτε για παράνομη δουλειά στην Ελλάδα και τη Δυτική Ευρώπη είτε στις φυλακές και τις εξορίες. Ο Κολιγιάννης είχε καταφέρει να έρθει σε σύγκρουση με όλα τα μέλη του Π.Γ. που είχε δίπλα του. Σιγά σιγά, επίσης, αρνητικό κλίμα διαμορφωνόταν γι’ αυτόν και στην Κ.Ε., όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς αν διαβάσει τα πρακτικά των ολομελειών της. Ετσι φαίνεται πως άρχισαν οι συζητήσεις για την αντικατάστασή του από κάποιο άλλο στέλεχος.
Για τις σχετικές ζυμώσεις έχουν ειπωθεί πολλά και κυρίως ότι προς αυτήν την κατεύθυνση κινήθηκαν δραστήρια οι Σοβιετικοί, οι οποίοι τάχα πρότειναν κατά καιρούς στον Ηλία Ηλιού, στον Μανώλη Γλέζο ή στον Μίκη Θεοδωράκη να είναι οι αντικαταστάτες του Κολιγιάννη, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν.
Ο γράφων διατηρεί σοβαρές επιφυλάξεις ότι έγιναν ποτέ από τους Σοβιετικούς ευθείες προτάσεις στους προαναφερόμενους.
Το ΚΚΣΕ αναμφισβήτητα ενδιαφερόταν για την κατάσταση του ΚΚΕ και γενικότερα του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα, ύστερα όμως από το χάος που είχε προκαλέσει με την παρέμβασή του στην υπόθεση Ζαχαριάδη ουδέποτε -όπως δείχνουν τα γεγονότα- θα τολμούσε να πράξει κάτι ανάλογο. Πολύ περισσότερο μετά τη διάσπαση του 1968 και όσα επακολούθησαν.
Το σίγουρο είναι ότι το ΚΚΣΕ είχε πλήρη ενημέρωση της κατάστασης στο ΚΚΕ. Σίγουρα ενημερωνόταν από μέλη της ηγεσίας του και κυρίως από τα μέλη του Π.Γ. που είχαν έρθει σε ρήξη με τον Κολιγιάννη.
Αλλά δεν σταματούσε εκεί. Από τα σοβιετικά αρχεία που έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας φαίνεται καθαρά πως η σοβιετική πρεσβεία στην Αθήνα συγκέντρωνε πληροφορίες για την κατάσταση του κόμματος και της Αριστεράς γενικότερα συνομιλώντας τακτικά με τα ηγετικά στελέχη του κόμματος που ήταν ελεύθερα.
Το 1972, π.χ., ο Σοβιετικός πρεσβευτής στην Αθήνα Κ. Ντ. Λεβίτσκιν είχε συνομιλίες γι’ αυτά τα θέματα με τον Ηλία Ηλιού, τον Λεωνίδα Κύρκο, τον Μανώλη Γλέζο, τη Μίνα Γιάννου και άλλους.
Απ’ όλες αυτές τις συζητήσεις φαίνεται καθαρά πως ο Κολιγιάννης δεν έχει καμία απήχηση στον κόσμο του κόμματος και της Αριστεράς («Οι σχέσεις ΚΚΕ και Κ.Κ. Σοβιετικής Ενωσης στο διάστημα 1953-1977», εκδ. Παρατηρητής, Θεσ/νίκη 1999, σ. 233-253).
Η πληροφόρηση αυτή του ΚΚΣΕ προφανώς έφτανε και στους ηγέτες του ΚΚΕ. Κοντά στον νου κι η γνώση, ότι στην ηγεσία του κόμματος έπρεπε να επιλεγεί ένα στέλεχος με ηγετικές ικανότητες και δίχως παλιές αμαρτίες, δηλαδή συμμετοχή στις εσωκομματικές συγκρούσεις του παρελθόντος.
Υπ’ αυτές τις προϋποθέσεις, ο Χαρίλαος Φλωράκης ήταν μια ιδανική περίπτωση. Μαζί με τον Διαμαντή (που σκοτώθηκε στον εμφύλιο) θεωρούνταν ο πιο πετυχημένος στρατιωτικός ηγέτης του ΔΣΕ.
Μέλος της Κ.Ε. από το 1949, είχε έρθει παράνομα στην Ελλάδα το 1954, είχε συλληφθεί, δικαστεί, φυλακιστεί και εξοριστεί και δεν είχε λάβει μέρος σε καμία εσωκομματική σύγκρουση.
Επίσης, το 1966, που είχε απελευθερωθεί για ένα μικρό διάστημα, είχε διατελέσει Β' οργανωτικός γραμματέας της ΕΔΑ αφήνοντας τις καλύτερες εντυπώσεις και για τα ηγετικά του προσόντα και για τον ανθρώπινο χαρακτήρα του. Εξίσου ιδανική περίπτωση ήταν και ο Κώστας Λουλές, αν εξαιρέσει κανείς το προχωρημένο της ηλικίας του.
Από τις αρχές του 1972, Φλωράκης και Λουλές είχαν αφεθεί ελεύθεροι (μαζί με δεκάδες άλλους) από την εξορία της Λέρου και ζούσαν στην Αθήνα με περιοριστικούς όρους.
Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς διέφυγαν στο εξωτερικό. Η απόδρασή τους σηματοδοτεί χρονικά και την έναρξη των διεργασιών αντικατάστασης του Κολιγιάννη.
Η αλλαγή ηγεσίας του ΚΚΕ πέρασε στα ψιλά τόσο του χουντικού Τύπου (Ελεύθερος Κόσμος, 19 και 20/12/1972) όσο και του αντιπολιτευόμενου (Το Βήμα 20/12/1972)...
... σε αντίθεση όχι μόνο με τη διάσπαση του 1968, που έγινε πρωτοσέλιδο, αλλά ακόμη και με τις συλλήψεις ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ Εσωτερικού, όπως αυτή του Λεωνίδα Τζεφρόνη στα τέλη του ίδιου μήνα (30/12/1972)
Σύγκρουση Κολιγιάννη - ΚΚΣΕ και καθαίρεσή του
Στο διάστημα μεταξύ 30 Οκτωβρίου και 10 Νοεμβρίου 1972 πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα συνάντηση υψηλού επιπέδου ανάμεσα στο Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ και στην ηγεσία του ΚΚΣΕ.
Η συνάντηση αυτή είχε αποφασιστεί από το ΚΚΕ από τον Απρίλιο του 1972, με σκοπό την ανταλλαγή γνώμης με τους Σοβιετικούς για το προετοιμαζόμενο 9ο Συνέδριο του ελληνικού κόμματος. Εγινε όμως έξι μήνες αργότερα.
Σύμφωνα με δημοσιευμένη μαρτυρία του Χ. Φλωράκη, επικεφαλής της αντιπροσωπείας του σοβιετικού κόμματος ήταν ο Μιχαήλ Σουσλόφ, μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ και ο δεύτερος τη τάξει στην ηγεσία του.
Επίσης συμμετείχαν οι Πονομαριόφ και Ζαγκλάντιν, μέλη της Κ.Ε., και ο Κ. Σεμενκόφ από το τμήμα διεθνών σχέσεων. Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας ήταν ο Κολιγιάννης, συμμετείχαν δε τα μέλη του Π.Γ. Λ. Στρίγκος, Τ. Υφαντής, Κ. Τσολάκης και Χ. Φλωράκης (Αννα Παναγιωταρέα: «Κι σέν’ πώς σ’ λεν; Χαρίλαος Φλωράκης», Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2001, σ. 257-8).
Στη συνάντηση, συζητήθηκε η κατάσταση στην Ελλάδα και φυσικά τα ζητήματα που απασχολούσαν το ΚΚΕ.
Ο Χαρίλαος Φλωράκης στη δημοσιευμένη μαρτυρία του αναφέρει ως αντικείμενο συζήτησης μόνο τα ζητήματα που είχαν να κάνουν με την κατάσταση στην Ελλάδα και με κάποιες επιπτώσεις της διάσπασης του ’68.
Ομως τα προβλήματα του ΚΚΕ συζητήθηκαν εκτενώς, αν κρίνει κανείς απ’ όσα είπε στην εισήγησή του στη 17η Ολομέλεια ο Απόστολος Γκρόζος κι απ’ όσα αναφέρει ο Κολιγιάννης στο σημείωμα που ο ίδιος έστειλε στο ίδιο σώμα.
Απ’ αυτά τα ντοκουμέντα προκύπτει ότι τρία μέλη του Π.Γ., οι Κ. Τσολάκης, Τ. Υφαντής και Λ. Στρίγκος, έθεσαν ενώπιον των Σοβιετικών θέμα Κολιγιάννη, δίχως να ζητούν ρητά την αντικατάστασή του.
Ο ίδιος ο Κολιγιάννης χαρακτήρισε αυτή τη στάση φραξιονιστική κι απείλησε με αποχώρηση από τη συνάντηση.
Το γεγονός αυτό, σύμφωνα με τον Γκρόζο, προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Σουσλόφ που απάντησε έκπληκτος:
Ηρθατε εδώ σαν αντιπροσωπεία, και σαν τέτοια σας δεχτήκαμε. Καμιά φορά στην ιστορία των σχέσεών μας με τ’ άλλα κόμματα δεν συναντήσαμε τέτοια περίπτωση. Ενα μέλος της αντιπροσωπείας να σηκώνεται να φύγει από δω.
Επίσης, ο Κ. Κολιγιάννης απείλησε με κυρώσεις τα τρία μέλη του Π.Γ. που του άσκησαν κριτική στη συνάντηση.
Ο Χαρίλαος Φλωράκης, που ήταν παρών στις συναντήσεις αυτές, έχει πει στον γράφοντα πως ο Κολιγιάννης αναγνώρισε ενώπιον της αντιπροσωπείας του ΚΚΣΕ πως έπρεπε να αντικατασταθεί από τη θέση του Α' γραμματέα της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Κι όταν ρωτήθηκε από τον Σουσλόφ ποιον προτείνει για αντικαταστάτη του, απάντησε: «Τον Γρηγόρη Φαράκο».
Για να λάβει, βεβαίως, από τον Σοβιετικό ηγέτη την εξής απάντηση:
Εμείς δεν έχουμε αντίρρηση με την πρόταση αυτή. Δικό σας είναι το ζήτημα κι εσείς θα το λύσετε. Αλλά πού να τον βρούμε τον σ. Φαράκο. Είναι φυλακή.
Ηταν φανερό πως ο Κολιγιάννης πρότεινε τον Φαράκο για αντικαταστάτη του γνωρίζοντας πως κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν. Αν η πρότασή του γινόταν αποδεκτή, ο ίδιος θα παρέμενε επί της ουσίας στο τιμόνι του κόμματος.
Μετά τις συναντήσεις με το ΚΚΣΕ, στις 11 Νοεμβρίου του 1972, η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ επέστρεψε στη Βουδαπέστη. Μέχρι τη 17η Ολομέλεια της Κ.Ε. μεσολάβησε σχεδόν ένας μήνας.
Τη σύγκληση της Ολομέλειας αποφάσισε το Π.Γ. που συνεδρίασε στις 1-2 Δεκεμβρίου του 1972. Στη συνεδρίασή του, το Π.Γ. αποφάσισε να θέσει θέμα στην Κ.Ε. για απαλλαγή του Κολιγιάννη από τη θέση του Πρώτου Γραμματέα (ουσιαστικά για την καθαίρεσή του).
Ο ίδιος πάλι, διαπιστώνοντας ότι δεν υπήρχαν περιθώρια γι’ αυτόν, υπέβαλε την παραίτησή του. Ετσι η αντικατάστασή του στην Ολομέλεια προέκυψε εκ των πραγμάτων ως φυσική συνέπεια. Κανείς δεν τον ήθελε, κι εκείνος δεν μπορούσε πια να μείνει.
Μιλώντας στη 17η Ολομέλεια ο Χ. Φλωράκης -ανάμεσα σε άλλα- είχε πει τούτο:
Εγώ πιστεύω ότι πρέπει να υπάρχουν σοβαρά κενά στο ρόλο και στη λειτουργία της Κ.Ε. και του Π.Γ. Πρέπει να 'χει βάση… ότι υπάρχει κάποια αντίληψη ότι το Π.Γ. είναι το κόμμα. Αν αυτό είναι σωστό, σύντροφοι, και όπως φαίνεται λίγο-πολύ υπήρχε και η αντίληψη στο Π.Γ. ότι το Π.Γ. είναι ο γραμματέας, τότε η λογική λέει, πώς τους λένε αυτούς τους επαγωγικούς συλλογισμούς, κόμμα ίσον γραμματέας. Πρέπει, λέω, να υπάρχει αυτή η αντίληψη, γιατί αλλιώς πώς εξηγείται ότι όλα οφείλονται στον Κολιγιάννη και περνούσαν, πώς γίνονταν αυτές οι παραβιάσεις;.
Ανάρτηση από: http://www.efsyn.gr
