«Αν δεν καώ εγώ, αν δεν καείς εσύ, αν δεν καούμε εμείς, πως θα γενούνε τα σκοτάδια λάμψη;» (Ναζίμ Χικμέτ, ‘Όπως ο Κερέμ’).
Το βιβλίο του υποδιοικητή Μάρκος, που φέρει τον εύγλωττο τίτλο ‘Οι άλλες ιστορίες’ μας προσφέρει την δυνατότητα συμβολής στη θεωρητική συζήτηση περί Αριστεράς. Και υπάρχει μία νοητή γραμμή που συνδέει την Αριστερά με το βιβλίο του Μάρκος: αυτή η νοητή γραμμή αφορά την «αναζήτηση» του ανθρώπου, του ανθρώπου που μέσα από ρήξεις και υπερβάσεις δημιουργεί την ιστορία του κοινωνικού όλου. Τι σημαίνει αριστερή πολιτική πράξη σήμερα; Ποια είναι η Αριστερά του 21ου αιώνα; Πως προσδιορίζεται; Οι μικρές και έξοχες ιστορίες του εμβληματικού και ταυτόχρονα «πολλαπλού» ηγέτη των Ζαπατίστας επιδιώκουν να απαντήσουν στα συγκεκριμένα ερωτήματα. Και είναι ακριβώς αυτή η προσπάθεια απάντησης που υπερβαίνει τις θεωρητικές αναζητήσεις των «ταγών» της Αριστεράς.
Στην περίπτωση των Ζαπατίστας, η Αριστερά συγκροτείται και ανασυγκροτείται καθημερινά. Εκκινώντας από την αφετηριακή πράξη της ζωής και της κοινωνίας «οικοδομεί» ένα στέρεο αξιακό υπόβαθρο, στην «κορυφή» του οποίου στέκει ο άνθρωπος-παραγωγός. Και είναι η Αριστερά ως αξιακή και κανονιστική κατεύθυνση που προσδίδει έναν θετικό και ταυτόχρονα «επιθετικό» προσδιορισμό στον άνθρωπο. Έτσι, ο άνθρωπος μετατρέπεται σε άμεσο παραγωγό, σε άμεσο διαμορφωτή κοινωνικής συνείδησης, σε λυδία λίθο της πράξης και της κοινωνικής αλλαγής.
Οι πολλές «ατομικότητες» συγκροτούν την ενιαία συλλογικότητα της πράξης. Αν η Γαλλική Επανάσταση προσδιόρισε τον άνθρωπο ως πολίτη, η πολιτική αριστερά τον προσδιορίζει ως παραγωγό της νέας κοινωνικής συνείδησης. Στο γίγνεσθαι των Ζαπατίστας και των ιθαγενών της Τσιάπας, η Αριστερά συγκροτείται ως καθημερινή πράξη διαμόρφωσης ενός κοινωνικά διαφορετικού κόσμου. Αυτή η αξιακή αριστερά λειτουργεί ανάγοντας την «μοναδικότητα» και την διαφορετικά σε εργαλεία κατανόησης του ανθρώπου και του κόσμου που μας περιβάλλει. Πρωτίστως όμως, εκκινεί από την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Και η ανθρώπινη φύση, σε πείσμα διάφορων απόψεων και αντιλήψεων, περιλαμβάνει την ετερότητα και την διαφορετικότητα. Η Αριστερά των Ζαπατίστας προωθεί την λαϊκή αυτενέργεια και αυτοδιαχείριση.
Ας θυμηθούμε τα λόγια του επίκαιρα λόγια του Τερέντιου: ‘’Άνθρωπος είμαι, και τίποτα το ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο’’ (στα Λατινικά: ‘Homo sum: human nil a me alienuum puto’). Αυτή η μικρή φράση του Τερέντιου αποτελεί τον θεμέλιο λίθο συγκρότησης της «άλλης» Αριστεράς των Ζαπατίστας, της Αριστεράς που ενσωματώνει οργανικά τις πολλαπλές πτυχές της ανθρώπινης ζωής. Στις ‘άλλες ιστορίες’ του υποδιοικητή Μάρκος, οι λέξεις χαράζονται σαν μικρά «κρύσταλλα», που μέσα από την διαφάνεια της επιφάνειας τους διαβλέπεις την ζωή να κυλάει, τον άνθρωπο να δρα και την Αριστερά να ενυπάρχει μέσα σε αυτές τις μικρές και απλές ιστορίες. Και κάποιος καλόπιστος δύναται να αναρωτηθεί: είναι δυνατόν να συγκροτείται η Αριστερά ως όραμα, ως αναγέννηση και ως πράξη σε αυτή την μακρινή γωνιά του κόσμου; Η απάντηση μας είναι καταφατική. Η Aριστερά των ιθαγενών της επαρχίας Τσιάπας του Μεξικού δεν μας δίνει έτοιμες κατευθύνσεις, αντιθέτως, μέσα από το εύρος των ιστοριών του Μάρκος (που μπορεί να είναι ο γερο-Αντόνιο, ή η προβαλλόμενη «ταυτότητα» των ιθαγενών), διακρίνεται η Αριστερά της πολλαπλότητας, η Αριστερά που «αναγεννιέται» σαν το νερό. Τα πάντα από κάπου εκκινούν: στην περίπτωση των Ζαπατίστας εκκινούν από την «ολική» θεώρηση του ανθρώπου που εντάσσεται αρμονικά στο ευρύτερο φυσικό του περιβάλλον.
«Ο Πρώτος Πατέρας των Γκουαρανί αναδύθηκε από τα σκοτάδια, φωτισμένος από τη λάμψη της ίδιας του της καρδιάς. Δημιούργησε τις φλόγες και την ομίχλη. Τον έρωτα, αλλά δεν είχε που να τον δώσει. Τη γλώσσα, αλλά δεν υπήρχε κανείς να την ακούσει. Τότε συμβούλεψε τους θεούς να δημιουργήσουν τον κόσμο, και να φτιάξουν τη φωτιά, την ομίχλη, τη βροχή και τον άνεμο. Τους πρόσφερε τη μουσική και τα λόγια του ιερού ύμνου, ώστε να πάρουν ζωή οι γυναίκες και οι άντρες. Έτσι ο έρωτας έγινε μυστήριο, η γλώσσα ζωντάνεψε και ο Πρώτος Πατέρας απαλλάχτηκε από τη μοναξιά. Τώρα συνοδεύει τους άντρες και τις γυναίκες που περπατούν και τραγουδούν: Τώρα πατάμε στη γη, σε τούτη τη γη που λάμπει»[1].
Στο παραπάνω έξοχο απόσπασμα που παραθέτει ο Ουρουγουανός συγγραφέας Eduardo Galeano, διαφαίνεται η ευρύτερη κοσμοαντίληψη των ιθαγενών. Και δεν μπορούμε να μην εντοπίσουμε τις ομοιότητες με τις ‘άλλες ιστορίες’ του Subcomandante Μάρκος, εκεί όπου η φωτιά, και η ομίχλη, ο άνεμος και το νερό, συντροφεύουν τον άνθρωπο σε κάθε βήμα της δικής του ζωής. Όπως ο Μάρκος, έτσι και ο Eduardo Galeano αντλούν «εικόνες» και λέξεις από την ανεξάντλητη λαϊκή παράδοση αυτών των περιοχών, εκεί όπου οι «πρώτοι» θεοί αποκτούν «ανθρώπινα» χαρακτηριστικά. Και έτσι προχωρά και η Αριστερά μέσα στις ιστορίες του. Προχωρά μέσα από τις εικόνες και τα δέντρα, μέσα από τις λέξεις και τα μεγάλα και άγρια λιοντάρια, μέσα από το φόβο και το νερό για να επιστρέψει στο πρωταρχικό σημείο: στον άνθρωπο ως σημείο κλειδί για την ερμηνεία και την «αναπαραγωγή» του κόσμου, στον άνθρωπο ως παραγωγό του νέου κοινωνικά, κόσμου.
Θα ονομάζαμε αυτή την «ρηξιακή» Αριστερά ως διαρκώς ανανεούμενη, όχι τόσο ως αξιακό υπόβαθρο αλλά κύρια ως νόημα και ως πρωταρχική λέξη του κόσμου. Από πού εκκινεί η Αριστερά αν όχι από τον Άνθρωπο-παραγωγό; Από πού εκκινεί αν όχι από την καθημερινή επιδίωξη σύνδεσης με το μπλοκ των λαϊκών-κυριαρχούμενων τάξεων; Από πού εκκινεί αν όχι από την θέαση του κόσμου ως μία μεγάλη εικόνα; Από πού εκκινεί αν όχι από την συνύφανση με την πολλαπλότητα και την διαφορετικότητα; Από πού εκκινεί αν όχι από την μεγάλη ιδέα της μεταβολής του κόσμου; Αυτές τις αφετηριακές αρχές της Αριστεράς έρχεται να μας τις υπενθυμίσει το μικρό βιβλίο του υποδιοικητή Μάρκος.
«Όπως το σπαθί του παραμυθιού του γερο-Αντόνιο, η κυβερνητική επίθεση του Φεβρουαρίου εισχώρησε χωρίς καμιά δυσκολία στις περιοχές των Ζαπατίστας. Ισχυρό, εκθαμβωτικό, με όμορφη λαβή, το σπαθί της Εξουσίας χτύπησε τη Ζαπατίστικη Ζώνη. Όπως το σπαθί της ιστορίας του γερο-Αντόνιο, έκανε μεγάλο θόρυβο και φασαρία, όπως αυτό, τρόμαξε μερικά ψάρια. Όπως στο παραμύθι του γερο-Αντόνιο, το χτύπημα του ήταν μεγάλο, δυνατό… και άχρηστο. Όπως το σπαθί της ιστορίας του γερο-Αντόνιο, εξακολουθεί να είναι μέσα στο νερό, να σκουριάζει και να παλιώνει. Το νερό; Συνεχίζει το δρόμο του, τυλίγει το σπαθί και, χωρίς να του δίνει σημασία, φτάνει μέχρι το ποτάμι, που θα πρέπει να το πάει μέχρι το μεγάλο νερό, όπου γιατρεύουν τη δίψα οι πρώτοι θεοί, οι μεγάλοι, αυτοί που γέννησαν τον κόσμο…»[2]
Αυτή είναι η Αριστερά, η δική μας Αριστερά που σαν το «μεγάλο» νερό, παρασέρνει το παλιό για να οικοδομήσει το νέο, «χτυπώντας» ταυτόχρονα το μεγάλο και «όμορφο» σπαθί της εξουσίας. Η Αριστερά που αναλύει επιστημονικά το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Η Αριστερά του όλου που στηρίζεται στη λογοτεχνία και στην ποίηση, στην εικόνα και στις λέξεις. Η «κρισιακή» πολιτική έχει «απολυτοποιήσει» έννοιες και αριθμούς. Η Αριστερά οφείλει να «απολυτοποιήσει» τον άνθρωπο-εργαζόμενο. Οι μοναδικές και πολλαπλές εκφάνσεις του κοινωνικού ενυπάρχουν σε αυτό το μικρό βιβλίο, οι ιστορίες του οποίου, ανασυγκροτούν τον άνθρωπο ως κατεξοχήν πολιτικό «ζώον».
Και η κατηγορική προσταγή της Αριστεράς, της Αριστερής πολιτικής πράξης και των αριστερών πολιτικών κομμάτων οφείλει να είναι η ακόλουθη: «Resist much, obey little», όπως έγραψε ο σπουδαίος Αμερικανός ποιητής Walt Whitman. «Αντισταθείτε πολύ, υπακούστε λίγο». Η πολιτική «επιστήμη» της Αριστεράς είναι διαρκής και στοχαστική, αναδεικνύοντας τους δικούς της οργανικούς διανοούμενους. Και ένας τέτοιος οργανικός διανοούμενος της Αριστεράς είναι και ο υποδιοικητής Μάρκος. Η αριστερή πολιτική «επιστήμη» παράγει στοχασμό, γνώση και έμπρακτη αμφισβήτηση.
«Για τον Γκράμσι, αντίθετα, ο πραγματικός οργανικός διανοούμενος μιας ανεπτυγμένης καπιταλιστικής κοινωνίας είναι το πολιτικό στέλεχος, το νέο είδος, ο κοινωνικά και ανθρωπολογικά νέος τύπος ανθρώπου που παρήγαγε το εργατικό κίνημα στην πορεία της συγκρότησης του: μέσα από τα συνδικάτα, τις κοινωνικές οργανώσεις, τις πολιτιστικές ενώσεις, τα πολιτικά κόμματα, με τις εφημερίδες τους και τα οργανωτικά τους μέσα. Αυτοί είναι οι οργανικοί διανοούμενοι του εργατικού κινήματος στην εποχή των μαζών και των κομμάτων τους»[3]
Η Αριστερά ανοίγεται στο όλον, κάθε ώρα και κάθε στιγμή, «παράγοντας» τους δικούς της οργανικούς διανοούμενους. Και η «ρηξιακή» Αριστερά στοχεύει στον δομικό μετασχηματισμό της κοινωνικής ολότητας. Και χαρακτηριστικό του εύρους της Αριστεράς που μπαίνει στη μάχη, είναι το κάτωθι απόσπασμα από το διήγημα ‘Το ΛΟΤΤΟ’ του Αλέκου Χατζηκώστα: «Δεν βαριέσαι, έτσι και έτσι χαΐρι δεν έχουμε. Τουλάχιστον, ας αλλάξουμε τα γούρια μας και ποιος ξέρει, μπορεί να φτιάξουμε μόνοι μας την τύχη μας. Μετά έκλεισε την πόρτα και ενώθηκε με τους συμφοιτητές του…»[4]. Η Αριστερά είναι η διαρκής ερώτηση, και όχι η απάντηση. Και αυτή η Αριστερά της ερώτησης και όχι της άμεσης κατάφασης οφείλει να μαθαίνει από τα λάθη της.
[1] Βλ. σχετικά, Galeano Eduardo, ‘Μνήμη της φωτιάς. Η Αρχή’, Μετάφραση: Κανσή Ισμήνη, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 2009, 16.Ανάρτηση από: http://eagainst.com
