Του Σπύρου Μαστροδήμου
Με αφορμή το πάντα ‘επίκαιρο’ ζήτημα των κόκκινων δανείων
–αποτέλεσμα προδοτικών πολιτικών επιλογών των ελληνικών κυβερνήσεων- θα
σχολιάσω την τραπεζική πρακτική. Γενικότερα, κατά την άποψή μου ο τραπεζικός
τομέας αποτελεί την ισχυρότερη τροχοπέδη στην προοπτική κοινωνικής ευημερίας.
Ανάμεσα στο πλήθος των αποδείξεων του ισχυρισμού αυτού χαρακτηριστική είναι η
περίπτωση των στεγαστικών (και λοιπών) δανείων στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες
χώρες που ήρθαν αντιμέτωπες με τον εφιάλτη της οικονομικής εξυγίανσης από
φορείς παγκοσμίου κύρους (και παγκοσμίου ‘μίσους’). Αξίζει πιστεύω μια
συνοπτική αναφορά στον τρόπο λειτουργίας των εμπορικών τραπεζών περιγράφοντας
το κλασσικό αριθμητικό παράδειγμα του ‘τραπεζικού παραδόξου’ δημιουργίας
χρήματος από το ‘τίποτα’.*
Η αρχική υπόθεση αφορά σε κατάθεση χρηματικού ποσού ύψους
100 € σε μια τράπεζα Α καθώς και την υποχρέωση διακράτησης ποσοστού 20% (ως
ρευστά διαθέσιμα προς εξυπηρέτηση της ρευστότητας των καθημερινών συναλλαγών
κλπ) των εμπορικών τραπεζών στα πλαίσια άσκησης νομισματικής πολιτικής από την
Κεντρική Τράπεζα. Πρακτικά δηλ. κάθε μια από τις παρακάτω τράπεζες του
παραδείγματος στον πίνακα, για κάθε κατάθεση 100 χρηματικών μονάδων θα
κερδοσκοπίσει δανείζοντας τις 80, λόγος βεβαίως που θα οδηγούσε και σε αυτόματη
κατάρρευση του συστήματος αν οι καταθέτες απαιτούσαν μαζικά την επιστροφή των
καταθέσεών τους σε μετρητά. (bank run)**
Ας παρατηρήσουμε τα στοιχεία του παρακάτω Πίνακα (η λογική
του οποίου υποστηρίζεται καθολικά από την καπιταλιστική οικονομική σκέψη):
|
|
ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ
|
ΔΑΝΕΙΑ
|
ΡΕΥΣΤΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ Α
|
100
|
80
|
20
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ Β
|
80
|
64
|
16
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ C
|
64
|
51,2
|
12,8
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ D
|
51,2
|
41
|
10,2
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ E
|
41
|
32,8
|
8,2
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ F
|
32,8
|
26,2
|
6,5
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ G
|
26,2
|
21
|
5,2
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ Η
|
21
|
16,8
|
4,2
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ Ι
|
16,8
|
13,4
|
3,4
|
|
ΤΡΑΠΕΖΑ G
|
13,4
|
10,7
|
2,7
|
|
ΣΥΝΟΛΟ ΤΡΑΠΕΖΩΝ (MEΧΡΙ G)
|
446
|
357
|
89
|
|
ΣΥΝΟΛΟ ΛΟΙΠΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ
|
54
|
43
|
11
|
|
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ
|
500
|
400
|
100
|
Διαπιστώνουμε ότι
γενικότερα κάθε εμπορική τράπεζα δανείζει χρήμα που ΔΕΝ κατέχει, εφόσον με 100
χρηματικές μονάδες αρχικής κατάθεσης, μπορεί να χορηγεί 400 χρηματικές μονάδες
‘αέρα κοπανιστού’ ως δάνεια. Τα δάνεια
ωστόσο που έχουμε λάβει, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δεν αποπληρώνονται με κάποιο
‘πολλαπλασιαστικό τρικ’, αλλά με χειροπιαστό ρευστό (ανταλλάσσοντας οι
περισσότεροι από εμάς, προσωπική εργασία με χρήμα) και μάλιστα πολύ συχνά με
την επιβάρυνση ‘εξοντωτικών τόκων’. Κι αν η προσωπική μας εργασία δεν υπάρχει,
ή δεν επαρκεί για την αποπληρωμή των ‘πέτσινων’ δανείων, τότε αναλαμβάνουν δράση
οι ενυπόθηκες εγγυήσεις κι οι πλειστηριασμοί –κι αναφέρομαι φυσικά στην ακίνητη
περιουσία κι ιδιαίτερα στη κατοικία που αποτελεί πρωτεύουσα ανάγκη κάθε
ανθρώπου, άρα και υποχρέωση κάθε κοινωνίας να την προσφέρει στους πολίτες της
ως αγαθό επιβίωσης, ανεξάρτητα από την αγοραστική τους δύναμη-. Με απλά λόγια
οι συνολικά 400 <<υποθετικές>> χρηματικές μονάδες που φαίνονται ως
τελικό άθροισμα της στήλης των δανείων στον πίνακα, -αν υποθέσουμε ότι αφορούν
σε στεγαστικά δάνεια- έγιναν δανειακές πραγματικές υποχρεώσεις, δημιούργησαν
πραγματικό πλούτο και μάλιστα ιδιαίτερης σημασίας για τον καπιταλισμό εφόσον οι
επενδύσεις σε κατοικία θεωρούνται παραγωγικό κεφάλαιο***. Μετατρέπονται λοιπόν
τα λογιστικά ποσά σε πραγματικά περιουσιακά στοιχεία είτε αποπληρωθεί το δάνειο
με ρευστό μετρητό, ή ακόμα κι αν η αδυναμία του δανειζόμενου για χρηματική
επιστροφή καταλήξει σε αλλαγή ιδιοκτησίας της ακίνητης περιουσίας υπερ της
τράπεζας. Στη χώρα μας μάλιστα οι μέχρι σήμερα κυβερνήσεις ήταν τόσο λαοφιλείς
και προστατευτικές για τον ανίσχυρο μπροστά στη τράπεζα δανειζόμενο, ώστε
νομοθέτησαν το δικαίωμα στη τράπεζα, σε περίπτωση αδυναμίας επιστροφής
ολόκληρου του ποσού από τον δανειζόμενο στην τράπεζα, να μη σταματά η τελευταία
τον οικονομικό διωγμό του δανειζόμενου στο όριο της αρχικά συμφωνημένης υποθήκης, αλλά να συνεχίζει στο σύνολο των
περιουσιακών στοιχείων του μέχρι την πλήρη αποπληρωμή του αρχικού δανείου και
των κερδοσκοπικών τόκων. Αν κάποιος για παράδειγμα δανείστηκε 100.000€ υποθηκεύοντας
την κατοικία του εμπορικής αξίας 150.000 το έτος 2005 και σήμερα αδυνατεί να
πληρώσει, τότε η τράπεζα δε σταματά στο χρηματικό ποσό απόδοσης πλειστηριασμού
του υποθηκευμένου περιουσιακού στοιχείου (αν το χρήμα που εισέπραξε από τον
πλειστηριασμό δεν καλύπτει το κεφάλαιο δανεισμού και των ανάλογων τόκων). Όμως
με την υποθήκη ως προϋπόθεση λήψης του στεγαστικού δανείου ΜΟΝΟ τούτο
συμφωνήθηκε ανάμεσα σε τράπεζα και δανειζόμενο ως εγγύηση επιστροφής χρημάτων.
Αυτονόητα όπως κάθε καπιταλιστής-επιχειρηματίας φροντίζει να εξασφαλίσει με
διαφόρους τρόπους τις απαιτήσεις του -αναλαμβάνοντας ωστόσο ταυτόχρονα και το
ρίσκο ζημίας αν οι εξασφαλίσεις αποδειχθούν ανεπαρκείς-, έτσι κι η τράπεζα
καλύπτει το ενδεχόμενο ζημιάς από τυχόν μη αποπληρωμή της απαίτησής της, μέσω
της υποθήκευσης περιουσιακού στοιχείου αρκετά υψηλότερης αξίας συνήθως από το
καταβληθέν ποσό του δανείου. Μάλιστα εξ’ αιτίας αυτού του εν λόγω ρίσκου στην
καπιταλιστική οικονομία της αγοράς εφευρέθηκε η δικαιολογία απόκτησης του
επιχειρηματικού κέρδους.**** Στην
ελληνική πραγματικότητα όμως, αν η εξόφληση της δανειακής απαίτησης της
τράπεζας δεν επιτευχθεί με την απόδοση μετρητών μέσω του πλειστηριασμού (στο
παράδειγμά μας, της κατοικίας με αξία 150.000 €), η τράπεζα νομιμοποιείται να
προχωρά στην εκποίηση οποιουδήποτε άλλου περιουσιακού στοιχείου κατέχει ο
δανειολήπτης (δηλ. το εξοχικό του, το αυτοκίνητό του κλπ, κι ανεξάρτητα από το
δεδομένα ότι κάτι τέτοιο ουδέποτε είχε συμπεριληφθεί σε οποιαδήποτε αμοιβαία κι
ενυπόγραφη συμφωνία). Κι αν η υλική περιουσία του δανειζόμενου δεν είναι αρκετή
για την ολοσχερή αποπληρωμή του δανειακού χρέους, τότε ο δανειολήπτης συνεχίζει
να χρωστά ως φυσικό πρόσωπο ‘παντοτινά’! Σας προκαλώ τώρα να φανταστείτε την
εξάπλωση των δανείων (κι επιπλέον την έκθεση των τραπεζών σε κάθε είδους
‘τοξικά προϊόντα’, αλλά και των ενδογενών αδικιών που αναπτύχθηκαν σύμφωνα με
το παραπάνω σχόλιο-σκεπτικό) ιδιαίτερα μετά το 2001, στη περίπτωση που κάποιος
άπληστος τραπεζίτης εκμεταλλευόμενος την κρατική ανοχή-ενοχή στον απαιτούμενο
έλεγχο των τραπεζών, αντί να ‘δανείζει’ 0,8 έχοντας κατάθεση 1, ‘δανείζει’ 0,8
έχοντας κατάθεση 0,2! (και στις 2 περιπτώσεις το άθροισμα είναι το 100%!). Έχει
μεγάλο ενδιαφέρον να διερευνήσουμε τι έχει γίνει στη πράξη, (από την ένταξη της
χώρας στη ζώνη του ευρώ και την ‘ακρίβεια’ συνάφειας κι εφαρμογής από τις
ελληνικές τράπεζες, του ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των εμπορικών
τραπεζών –Βασιλεία I, II, III- κι ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον να
διαπιστώσουμε στο μέλλον αν υπάρχει επαρκής <<σκληρός πολιτικός
ανδρισμός>> να αποδώσει προσωπικές ευθύνες σε υπηρέτες ενός τραπεζικού
μετακαπιταλιστικού συστήματος καζίνο, που εξαθλιώνει και οδηγεί σε μαζική
αυτοκτονία-εξαφάνιση τους ‘πελάτες’ του, δηλ. τους περισσοτέρους από εμάς.
Βεβαίως οι παραπάνω παρατηρήσεις θα μπορούσαν να λάβουν
πολύτιμο κοινωνικό νόημα εφόσον στην επερχόμενη αριστερή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ
αποτελούσαν θέσεις ‘διαφοροποίησης’ της σχετικής πολιτικής. Ειδικότερα:
- Επειδή τίποτα δεν αλλάζει αυτόματα και χωρίς τόσο μεγαλύτερο κόστος όσο μεγαλύτερο το επιχειρούμενο μέγεθος της Αλλαγής, η πρακτική διαφοροποίηση της αριστερής πολιτικής, οφείλει να ξεκινήσει με την προσπάθεια μεταστροφής της Ευρωπαϊκής πολιτικής. Τούτο σημαίνει την ανάγκη ανάπτυξης τέτοιας επιχειρηματολογίας ώστε ο Βορράς με πρωταγωνιστή τη Γερμανία, να υποχρεωθεί να παραδεχθεί την ευθύνη του απέναντι στην ανισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ των χωρών-μελών ιδιαίτερα μετά την εισαγωγή του Ευρώ στην πραγματική οικονομία. Η εν λόγω επιχειρηματολογία είναι εύκολο να δομηθεί τόσο μέσα από στατιστικά στοιχεία, από την ανάλυση των διατραπεζικών πρακτικών, κι εν γένει από δείκτες ‘‘απόδειξης’’ της αντίθεσης πλούτου-φτώχειας των βορρά-νότου, όσο κι από την εξήγηση της οικονομικής πορείας της καθημερινότητας των πολιτών στη χώρα μας μετά την εισαγωγή του Ευρωπαϊκού νομίσματος, και την καταιγίδα τραπεζικής ρευστότητας και δανεισμού που ουσιαστικά επέβαλλε στις συναλλαγές κάθε επιπέδου, με στόχο (πλέον σήμερα κατανοητό και ξεκάθαρο το πώς από ποιόν και γιατί) τη δημιουργία οικονομικών τσιχλόφουσκων με ημερομηνία λήξης ανάλογη των συγκεκριμένων συμφερόντων που εξυπηρετούν την κορυφή της καπιταλιστικής πολυεθνικής πυραμίδας. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της υποκριτικής προσπάθειας οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, η δημιουργική λογιστική της 10ετίας του ’90, η επακόλουθη χρηματιστηριακή κούρσα, η ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων, η κούρσα των τιμών των ακινήτων, η εφευρετική χάλκευση στατιστικών μακροοικονομικών στοιχείων ως βάση στήριξης ΔΝΤ, τρόικας, και λοιπών μηχανισμών οικονομικής υποδούλωσης της χώρας, φτωχοποίησης και εξαθλίωσης του πληθυσμού, κλπ.
- Μια επερχόμενη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να αναδείξει μέσα από τις παραπάνω αντιθέσεις, το μονόδρομο αναδιανομής εισοδημάτων και αγοραστικής δύναμης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά ειδικότερα στο εσωτερικό όχι απλά μέσω εξαγγελιών πάταξης της φοροδιαφυγής, αλλά μέσω πρακτικής κατάσχεσης του παράνομα αποκτηθέντα πλούτου σε επίπεδο είτε χρηματικών ρευστών, είτε λοιπών περιουσιακών στοιχείων όλων όσων τα ‘έφαγαν’ μαζί με το Λαό κι ενώ ο Λαός πτώχευσε κι εξαθλιώθηκε, αυτοί απόλαυσαν κι εξακολουθούν να απολαμβάνουν προκλητική ζωή και περιουσία (χιλιάδες τα μέλη στις λίστες της οικονομικής ντροπής). Πλέον της αναμενόμενης οικονομικής ωφέλειας των πολλών από την εφαρμογή της παραπάνω πολιτικής σε λίγους, πρέπει να θεωρήσουμε και την ικανοποίηση του κοινού αισθήματος δικαίου περί ανάγκης παραδειγματικής τιμωρίας εκείνων που ιδιοποιήθηκαν την Εθνική Οικονομία (το βαλς μέχρι σήμερα των κέντρων επιχειρηματικής και πολιτικής εξουσίας αλλά και του συγκεκριμένου κάθε φορά ‘‘περίγυρου - συντεχνίας’’ με λογική ‘‘golden boys’’ οφείλει να αποκαλυφθεί, να αναδειχθεί στην κοινωνία του πραγματικού μόχθου, και τελικά αυτός ο χορευτικός θίασος που διασκεδάζει τη δυστυχία μας, αξίζει να οδηγηθεί σε άλλο Ζάλογγο).
- Βεβαίως, ο μονόδρομος αναδιανομής εισοδημάτων και αγοραστικής δύναμης δεν εξασφαλίζεται αποκλειστικά από δικαιότερη φορολογία, επιστροφή κλοπιμαίων και τιμωρία υπευθύνων. Περισσότερο θεμελιώδες είναι η απόδειξη της ανεπάρκειας του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, και η αποσάθρωση στην οποία οδηγείται η ανθρώπινη κοινωνία από την καθολική εφαρμογή του σε όλο σχεδόν τον πλανήτη. Κι επειδή ο αποτελεσματικότερος μηχανισμός εγκαθίδρυσης και παγίωσης της τελευταίας και απανθρωπότερης μορφής καπιταλισμού στην εξέλιξη της κοινωνίας είναι ο τραπεζικός θεσμός, η καταστροφή του και η μετουσίωσή του σε μηχανισμό προόδου και κοινωνικής ευημερίας, αποτελεί τη ΜΗΤΕΡΑ των μαχών. Αποκατάσταση των κοινωνικών αδικιών και η θεωρητικά πολυπόθητη ανάπτυξη, μπορεί να επιτευχθεί μόνο με ανανοηματοδότηση αξιών και ιδανικών που έχουν ισοπεδωθεί κάτω από το βάρος εφαρμογής του νεοφιλελευθερισμού, προφανώς μέσω κρατικής μονοπώλησης των δομών παραγωγής των κοινωνικών αγαθών, μέσω της ακυρότητας των ζημιογόνων για το Δημόσιο συμφωνιών με ντόπια και αλλοδαπά επιχειρηματικά κέντρα, και φυσικά μέσα από την εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος. Εθνικοποίηση η οποία δε θα αναλωθεί απλά στην εφαρμογή μιας μακροοικονομικής πολιτικής κευνσιανής κεντρικής ιδέας με σοσιαλιστικές πινελιές, αλλά θα υποχρεώσει το νέο τραπεζικό πλαίσιο να λειτουργεί με κριτήρια κοινωνικής ωφέλειας αντί αυτών της κερδοσκοπίας των μετόχων - ιδιοκτητών. Κάτι τέτοιο βεβαίως θα απαιτούσε μια αυτοκέφαλη Κεντρική Τράπεζα, κρατική στο σύνολο του μετοχικού της κεφαλαίου με την απαραίτητη ευελιξία σε νομισματικές επιλογές πολιτικής ακόμα και σε σχέση με το ταμπού του υποτιθέμενου κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος –ύποπτου και καταστροφικού κατά την άποψή μου- επιλογές ακόμα και σε σχέση με την επαναλειτουργία εθνικού νομίσματος, ακόμα και την καινοτόμο σύνδεσή του με αναδυόμενες διάδοχες νομισματικές καταστάσεις στο ανήσυχο παγκόσμιο οικονομικό στερέωμα (αναφέρομαι στις ευκαιρίες που ανοίγονται με την δημιουργία εφαρμογή κι εξέλιξη της Ευρασιατικής Ένωσης, και γενικότερα της γιγάντωσης του έτερου παίχτη, αυτό των BRICS στο πλανητικό απαραίτητο δίπολο ιστορικής ισορροπίας. Ακόμα κι αν θεωρηθεί αυτονόητη η άποψη ότι ένα τέτοιο εθνικοποιημένο τραπεζικό σύστημα θα αποτελούσε επικίνδυνο φουρνέλο στο νεοφιλελεύθερο οικοδόμημα, άρα η χώρα θα βρισκόταν εκτός Ε.Ε, γιατί θα έπρεπε αυτό να θεωρείται θεωρητικά καταστροφικότερο της σημερινής δεδομένης και αδιάκοπης και μόνιμης καταστροφής της χώρας; Θα ήταν καταστροφικός ο αυτόματος απογαλακτισμός από τους κάθε λογής μηχανισμούς ‘οικονομικής χειροπέδης’ της Ε.Ε. (ΕΚΤ, μηχανισμοί χρηματοπιστωτικής σταθερότητας κλπ); Αξίζει ιδιαίτερης προσοχής προβληματισμού και στάθμισης εθνικού συμφέροντος η πορεία στο μέλλον με ένα αναγεννημένο εγχώριο νόμισμα όσο και ο γενικότερος γεωστρατηγικός σχεδιασμός της χώρας στην κατεύθυνση αναζήτησης Εθνικού συμφέροντος, σε συμμαχίες αντίθετες της παραδοσιακής ‘δύσης’ που έτσι κι αλλιώς παρακμάζει ταχύτατα, κλείνοντας ίσως τον αυτοκρατορικό της κύκλο στον ‘κρότο’ πολλών μικρών πολέμων είτε κάποιου επερχόμενου πολύ μεγαλύτερου. Μια σύγχρονη Ελλάδα μπορεί πιθανότερα να βρει θέση αναγνωρισμένης αξίας λόγω της γεωπολιτικής της σημασίας μέσω οικονομικής προσέγγισης και στενότερης συνεργασίας με τη Ρωσία, καθώς η εθνική ασφάλεια κι η ενεργειακή αυτάρκεια είναι η σταθερή βάση πάνω στην οποία μπορείς να χτίσεις το μέλλον. Αντίθετα, η χώρα μέχρι σήμερα ως μέλος-παραπαίδι της παραδοσιακής Δύσης, εισπράττει αποδεδειγμένα εθνική ‘ανασφάλεια’ (τουρκική κατοχή στην Κύπρο, ανάπτυξη γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο, αμφισβήτηση συνόρων, εξέλιξη μηχανισμών μειονοτήτων στην υπηρεσία κέντρων εξουσίας με δεδομένους ύποπτους στόχους, κλπ) δίχως την παραμικρή προστασία όχι μόνο σε ζητήματα ζωτικής σημασίας στην επιβίωσή μας ως ανεξάρτητο κράτος –ακόμα και με την έννοια του απατηλού καπιταλιστικού όρου-, αλλά και σε ζητήματα καθημερινότητας όπου ο μύθος της υπερχρεωμένης χώρας δίνει το παράλογο άλλοθι εφαρμογής πολιτικής μεσαίωνα και προοπτική ανάπτυξης τύπου ‘‘γαλέρας’’.
* Τόσο για τον τραπεζικό πολλαπλασιαστή όσο και για τους
λοιπούς τεχνικούς μηχανισμούς λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος φυσικό είναι
να υπάρχει σύμφωνα με την οικονομική άποψη διαφόρων καπιταλιστικών
‘βοϊδοσχολών’, τεκμηριωμένος αντίλογος υπερ της τελικά ληστρικής επιδρομής των
τραπεζών στη κοινωνία.
** Εκτός κι αν σε μια τέτοια περίπτωση (bank run) κάποιο μεταγωγικό αεροπλάνο
φορτωνόταν με ‘φωτοτυπημένη χαρτούρα’ βαφτισμένη ‘χρήμα’, να το μοιράζει
καθημερινά ως αντίδοτο στον παραπάνω κίνδυνο! Το εν λόγω σενάριο ‘εισαγωγής
ρευστού’ γνωρίζουμε όλοι ότι πραγματοποιήθηκε στη χώρα μας (κι ίσως όχι μόνο το
καλοκαίρι του 2010) στα πλαίσια του πρωτοφανούς πειράματος που υφίσταται τα
τελευταία χρόνια η οικονομία και η κοινωνία της Ελλάδας. Βεβαίως το ‘πώς’ το
‘γιατί’ το ‘από πού’ το ‘από ποιόν’ το ‘με ποια νομιμοποίηση και αντάλλαγμα’ λειτούργησε
αυτός ο ύποπτος μηχανισμός, απαιτούν αναλυτική εξήγηση κι ενδεχομένως
παραδειγματική τιμωρία ‘υπευθύνων’ εντός κι εκτός χώρας, ενώ καταδεικνύει πόσο
θολή είναι η οπτική της ‘πραγματικής αξίας’ του χρήματος.
*** Ας φανταστούμε δυο πραγματικές καταστάσεις: Στην πρώτη,
υπάρχουν στο ταμείο της τράπεζας 300 χαρτονομίσματα των 500ων ευρώ
για τα οποία δεν υπάρχει ζήτηση. Στη δεύτερη περίπτωση τα ίδια χαρτονομίσματα γίνονται
το δάνειο-μέσο αγοράς της εργασίας που απαιτείται για την κατασκευή μιας
κατοικίας. Αυτές οι δύο καταστάσεις εμπεριέχουν ίσο πλούτο..?!
**** Είναι γνωστό πόσοι τόνοι μελανιού έχουν χυθεί στη
δόμηση θεωριών διαχείρισης επιχειρηματικού κινδύνου (θεωρίες μεγάλης
μπουρδολογίας τελικά, εφόσον τις περισσότερες φορές, το επιχειρηματικό κέρδος
καθορίζεται πρακτικά, από το βαθμό πρόσβασης σε πληροφορίες και ενέργειες που
μειώνουν είτε εκμηδενίζουν τον επιχειρηματικό κίνδυνο)
Ο Σπύρος Μαστροδήμος είναι Οικονομολόγος Ο.Π.Α., MSC in statistics - real estate
