Του Florian Geyer
Σε προηγούμενο άρθρο έγινε αναφορά (1) στον σημαντικό ρόλο της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ. Για να συνοψίσουμε: η Τουρκία αποτελεί σταυροδρόμι ηπείρων, τα στενά του Βοσπόρου ενώνουν την Ασία με την Ευρώπη, την Ανατολία με τα Βαλκάνια. Τα τεράστια χερσαία σύνορά της ανοίγουν δρόμους στο ΝΑΤΟ για περισσότερη επιρροή σε Καύκασο και Μέση Ανατολή, εδάφη με ιδιαίτερη γεωστρατηγική σημασία για την περικύκλωση της Ρωσίας. Η Τουρκική παρέμβαση στο Συριακό εμφύλιο έλυσε τα χέρια των ΗΠΑ καθώς η επιχείρηση ανατροπής του καθεστώτος Ασάντ κρίθηκε ιδιαίτερα κοστοβόρα και δίχως αποτέλεσμα, ενώ οι σουνίτες τρομοκράτες του Ιντλίμπ βρήκαν ένα νέο και δυνατό σύμμαχο στο πρόσωπο της Άγκυρας.
Βέβαια, η ισορροπία δυνάμεων, οι σφαίρες επιρροής και η εξωτερική πολιτική δεν μένουν ποτέ στάσιμα αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τα συμφέροντα των αντίστοιχων εθνικών αστικών τάξεων. Η ενδυνάμωση της Τουρκίας δεν θα μπορούσε να λάβει χώρα δίχως την ένταξη της στο ΝΑΤΟ, αλλά η μετατροπή της σε ανεξάρτητο πόλο αυτό καθ’ αυτό αργά ή γρήγορα θα την φέρει σε σύγκρουση με αυτό.
ΑΠΟ ΤΗΝ PAX BRITANNICA ΣΤΗΝ PAX AMERICANA
Φυσικά για να καταλάβουμε τον σύγχρονο γεωπολιτικό ρόλο της Τουρκίας πρέπει να κάνουμε μία μικρή αναδρομή στο παρελθόν.
Η περίοδος μετά τον Β’ Παγκόσμιο ανέδειξε τις ΗΠΑ ως κοσμοκρατορία, όπως ακριβώς το Συνέδριο της Βιέννης (1814-15) ανέδειξε την Βρετανία. Ειρήνη στην Ευρώπη σήμαινε Βρετανική επέκταση σε υπερπόντιες αγορές, Μεγάλη Σκακιέρα και κατάκτηση της Ινδίας, από την Αλεξάνδρεια μέχρι το Κέιπ Τάουν η Βρετανία είχε ενώσει την βόρεια με τη νότια ακτή της Αφρικής, στον πόλεμο του οποίου όχι μόνο πήρε το υπερπολύτιμο λιμάνι του Χονγκ Κονγκ, αλλά έφερε και την πτώση της Μαντζουριανής δυναστείας των Τσινγκ καθώς και την περαιτέρω επέκταση του Βρετανικού κεφαλαίου σε αυτή την τεράστια και πλούσια χώρα.
Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, οι ΗΠΑ άρχισαν να επεκτείνονται μετά το 1945. Πρώτα με το Σχέδιο Μάρσαλλ και την ανασύσταση της διαλυμένης Ευρώπης, έπειτα με την επιχείρηση Κόκκινη Προβιά για την εξουδετέρωση όλων των επαναστατικών στοιχείων της Γηραιάς Ηπείρου και κατόπιν με δύο αποτυχημένους πολέμους σε Κορέα και Βιετνάμ οι οποίοι όμως έδωσαν χρήσιμη εμπειρία στο Λευκό Οίκο ώστε να μην επαναλάβει τα ίδια λάθη, τόσο σε πραξικοπήματα στη Λατινική Αμερική, όσο και σε εισβολές π.χ. Αφγανιστάν, Ιράκ. Η αποδυνάμωση της ΕΣΣΔ κατά το ’80 και η διάλυσή της το ’91 έκανε τις ΗΠΑ να παίζουν μπάλα δίχως ουσιαστικό αντίπαλο. Αλλά για να μη μακρηγορούμε με την σύγχρονη ιστορία, ας ξεκινήσουμε από το ότι η επέμβαση στη Συρία και στο Αφγανιστάν ήταν αποτυχίες. Η πρώτη φάνηκε σε σχετικά μικρό διάστημα, η δεύτερη σε διάστημα 20 χρόνων όταν ο Τραμπ αποφάσισε την απόσυρση των στρατευμάτων το 2020 και ο Μπάιντεν το έκανε πράξη τον Αύγουστο του 2021. Στη Συρία οι ΗΠΑ είχαν κάποιο σύμμαχο ώστε να του παραδώσουν το λάβαρο της αντεπανάστασης, στο Αφγανιστάν με αποτέλεσμα οι Ταλιμπάν να φέρουν αυτό που ο Αφγανικός λαός ζητούσε τόσα χρόνια: ειρήνη και σταθερότητα.
Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ένας πολιτικός με μακροχρόνια καριέρα. Από (πετυχημένος) δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης έγινε πρωθυπουργός της χώρας το 2003 μέχρι και το 2014 όπου εκλέχθηκε για πρώτη φορά πρόεδρος. Ο Ερντογάν ανέτρεψε πολιτικές των προκατόχων του με πιο γνωστό παράδειγμα την φιλελευθεροποίηση, τόσο οικονομική όσο και πολιτική, της Τουρκίας και τράβηξε φρένο στο αυτοκίνητο που οδηγούσε την χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο συγκεντρωτισμός και το δήθεν «πραξικόπημα» του 2016 ήταν μόνο ένα προοίμιο από αυτό που θα ακολουθούσε. Η Τουρκία πρώτα παρενέβη στη Συρία και στο Βόρειο Ιράκ, έπειτα στη Λιβύη και ταυτόχρονα ανέπτυξε την πολεμική της βιομηχανία πουλώντας drones σε όλη την Ευρώπη. Προχώρησε σε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με Σομαλία και Τσάντ ενώ ταυτόχρονα ξεκίνησε μία μαζική προπαγανδιστική καμπάνια ανάδειξης του Τουρκικού πολιτισμού, τόσο μέσω της τεράστιας τουριστικής της βιομηχανίας, όσο και μέσω τηλεοπτικών σειρών π.χ. Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, Ερτορούλ κλπ τα οποία έγινε δημοφιλή στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή αλλά και σε χώρες όπως το Πακιστάν. Πιθανότατα ένας από τους στόχους του Ερντογάν ήταν να θεωρείται η Τουρκία ως ο κληρονόμος, όχι μόνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και του Χαλιφάτου. Προφανώς βέβαια δεν ελέγχει την Μέκκα όπως οι Οθωμανοί, αλλά ούτε και το ύστερο Χαλιφάτο των Αββασσιδών την ήλεγχε. Παρ’ όλα αυτά είναι η μεγαλύτερη μουσουλμανική – σουνιτική να προσθέσουμε – πολιτική, οικονομική και στρατιωτική δύναμη και όλα τα προαναφερθέντα δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν δίχως την είσοδό της στο ΝΑΤΟ. Εφόσον το δυτικό σύνορο ήταν εξασφαλισμένο, μπορούσε άνετα να στραφεί στα ανατολικά και στα νότια.
ΟΙ ΡΗΞΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΝΑΤΟ
Αυτή η συνεργασία βέβαια δεν ήταν πάντοτε αρμονική, ιδιαίτερα στο σήμερα που οι σχέσεις ΝΑΤΟ – Τουρκίας έχουν φτάσει στο πιο ψυχρό (από την ένταξη της ως τώρα) σημείο. Αν και η Τουρκία ήρθε πολλές φορές σε σύγκρουση με Ευρώπη και ΗΠΑ (βλ. προσφυγικό, Γκιουλέν κλπ) καμία δεν ήταν τόσο σοβαρή όσο αυτή του 2019, όταν η χώρα ήρθε σε συμφωνία με την Ρωσία για την απόκτηση πυραυλικών συστημάτων S-400. Αυτή ήταν και η πρώτη φόρα όπου η Τουρκία δέχθηκε κυρώσεις από τις ΗΠΑ, αυτό όμως δεν απέτρεψε την κυβέρνηση Ερντογάν από το να συνεχίσει την πορεία ανάπτυξης ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής. Φυσικά αυτό δεν είναι μοναδικό φαινόμενο. Η Ελλάδα κατά τους Γιουγκοσλαβικούς πολέμους είχε φιλοξενήσει και είχε δώσει υπηκοότητα σε διάφορους συνεργάτες/μαφιόζους της κυβέρνησης Μιλόσεβιτς όπως ο Βλαντιμίρ Μπόκαν (3), ο οποίος μετέφερε καύσιμα και χημικά στο Βελιγράδι δίχως ποτέ να ζητηθεί δελτίο αποστολής και χαρτιά από το Ελληνικό κράτος. Το ότι μία χώρα ανήκει στο ΝΑΤΟ, δεν σημαίνει ότι η εξωτερική πολιτική της μπορεί σε συγκεκριμένες περιπτώσεις να έρχεται σε σύγκρουση με αυτή των υπόλοιπων κρατών της Αυτοκρατορίας. Άλλες χώρες τις παίρνει να δρουν στα φανερά (Τουρκία), άλλες στα κρυφά (Ελλάδα) ενώ άλλες περιορίζονται σε γραφειοκρατικές διαδικασίες που καθυστερούν τις ΝΑΤΟϊκές επιχειρήσεις (Ουγγαρία, Γερμανία).
Αυτή την στιγμή η Τουρκία έχει προχωρήσει σε κινήσεις που την έχουν κάνει να φαίνεται ως Ευρασιατικός Δούρειος Ίππος. Οι εμπορικές σχέσεις με την Κίνα έχουν σιγάσει της συντηρητικές φωνές που στήριζαν την απόσχιση του Ουιγουριστάν (το γράφω έτσι για αν γράψω Σιντσιάνγκ δεν θα καταλάβει κανείς για τι μιλάω), το βέτο στην ένταξη Φινλανδίας και Σουηδίας έχουν δώσει ανάσα στην Ρωσία που σε περίπτωση ένταξης των δύο χωρών θα έπρεπε να στρατιωτικοποιηθεί ακόμα περισσότερο προκειμένου να ενισχύσει την παρουσία της στην Βαλτική θάλασσα αλλά και στην χερσόνησο της Κόλα. Η Τουρκία έχει προσφερθεί να φιλοξενήσει σε έδαφος της ειρηνευτικές συνομιλίες, έχει προσφέρει drones και ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία ενώ αρνείται να υποβάλει κυρώσεις στην Ρωσία. Ταυτόχρονα, δύο Ρωσικοί αγωγοί φυσικού αερίου φιλοξενούνται κατά μήκος των χερσαίων αλλά και υδάτινων κτήσεων της, ενώ τα τελευταία χρόνια προσπαθεί όλο και περισσότερο να κάνει «άνοιγμα» στην BRICS ενισχύοντας τον παγκόσμιο ρόλο της οικονομικής αυτής συνεργασίας. Ουσιαστικά, πατώντας σε δύο βάρκες προσπαθεί να εκμεταλλευτεί και τις δύο πλευρές προς όφελος της. Από αυτή την ιστορία είτε θα βγει νικήτρια και θα φτιάξει τον δικό της πόλο, είτε οι βάρκες θα απομακρυνθούν και θα πνιγεί στον Ωκεανό.
ΤΟΥΡΚΙΑ ΕΚΤΟΣ ΝΑΤΟ;
Έχουν αρχίσει να πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν την έξοδο της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένων και γραφειοκρατών, τόσο από τις ΗΠΑ, όσο και από την Ευρώπη. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ήταν η πρώτη που έκανε άνοιγμα για μελλοντικές αμυντικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ, τόσο ως αντίβαρο στην Γερμανική επιρροή στην χώρα, όσο και ως χτίσιμο μίας πιο θερμής σχέσης με την μεγαλύτερη ναυτική δύναμη. Η Νέα Δημοκρατία συνέχισε στον ίδιο δρόμο βάζοντας και την Γαλλία στο παιχνίδι, της οποίας η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής στην Μεσόγειο. Η Τουρκία ναι μεν έχει ιδιαίτερη χρησιμότητα για το ΝΑΤΟ, χρησιμότητα όμως είχε και ο Σαντάμ εναντίον της Επαναστατικής Κυβέρνησης του Ιράν. Βέβαια, στην περίπτωση της Τουρκίας το πιθανότερο είναι μία απομάκρυνση του Ερντογάν και του συντηρητικού κύκλου από την κυβέρνηση, αν και φυσικά δεν υπάρχει εγγύηση ότι η νέα κυβέρνηση θα αλλάξει ρότα καθώς τα αντικειμενικά συμφέροντα της εθνικής αστικής τάξης δεν γνωρίζουν από πολιτικά κόμματα και πολύ πιθανόν η πορεία που χάραξε ο Ερντογάν να είναι μονόδρομος.
Αυτό φυσικά έχει τεράστιες επιπλοκές τόσο για το ΝΑΤΟ, όσο και για την «χώρα μας» Φυσικά μία έξοδος της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ θα έκανε την Ελλάδα το «ΝΑΤΟΪΚΟ σταυροδρόμι Ηπείρων» και θα έδινε το ελεύθερο στην εκάστοτε Ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσει σε επέκταση των ναυτικών μιλίων. Η συμπόρευση της ελληνικής αστικής τάξης με το ΝΑΤΟ και τον Ευρωατλαντισμό θα αναβαθμίζονταν σε ταύτιση εφόσον ο «αρχέγονος εθνικός εχθρός» μαζί με το φάντασμα του νεοοθωμανισμού και παντουρκισμού που στοιχειώνουν την Ελλάδα, θα ήταν πλέον εκτός ΝΑΤΟ και οι δυνάμεις της αριστεράς και ιδιαίτερα της πατριωτικής αριστεράς που συνεχώς τονίζουν το πόσο σημαντική είναι η Τουρκία για το ΝΑΤΟ, θα καλούνταν πλέον να πάρουν θέση και ίσως συνειδητοποιούσαν τι σημαίνουν τα λεγόμενά τους στην πράξη. Μία έξοδος της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ θα έδινε ευκαιρία στην αριστερά να στρέψει το βλέμμα της στην Αυτοκρατορία (και όχι στις χαζομάρες με τις οποίες ασχολείται), να ανασυσταθεί και να γίνει υπολογίσιμος εχθρός.
Φυσικά κανείς δεν εγγυάται ότι η Τουρκία θα εκδιωχθεί από το ΝΑΤΟ, αλλά πάντα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι οι συμμαχίες και οι ισορροπίες δυνάμεων δεν είναι παρά παροδικές. Αν μας βολεύει να κρατάμε ένα αφήγημα ακριβώς επειδή το εναλλακτικό θα μας καλέσει να πάρουμε θέσεις και ευθύνες τις οποίες θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να τις διαχειριστούμε, τότε δεν διαφέρουμε σε τίποτα από τους Καουτσκιστές του Μεσοπολέμου και τους Ευρωκομμουνιστές του Ψυχρού Πολέμου.
Αναφορές
- https://avantgarde2009.wordpress.com/2022/12/18/h-ergaleiopoihsh-mias-ethnikhs-meionothtas/
- https://www.middleeastmonitor.com/20221101-turkish-military-set-up-new-post-in-syrias-idlib/
- https://www.tanea.gr/2000/10/09/greece/eixe-anoixta-polla-metwpa/
