Του Κώστα Δημητριάδη
Αυτό το καλοκαίρι έχει υπάρξει ήδη πολύ πυκνό σε εξελίξεις. Από κείνες που δεν εξαντλούνται σε κάποια μεμονωμένα σημαντικά έστω γεγονότα αλλά ορίζουν μια νέα φάση της παγκόσμιας κρίσης με τα δικά της χαρακτηριστικά. Ως προς τις βασικές γραμμές των ιθυνουσών τάξεων αλλά και ως προς τις συνέπειες που προκύπτουν για τις μεγάλες κοινωνικές πλειοψηφίες παγκοσμίως.
Γίνεται φανερό ότι έρχεται ένας χειμώνας που αναμένεται να φέρει επεισόδια τεράστιας κοινωνικής όξυνσης. Με τις δυτικές και ειδικότερα τις ευρωπαϊκές ελίτ να τον επισείουν σαν αρμαγεδονικό φόβητρο επιδιώκοντας να παραλύσουν προκαταβολικά τις κοινωνικές αντιδράσεις. Εκδηλώνοντας από τώρα τις προθέσεις τους και κάνοντας τις προετοιμασίες τους για να μετακυλίσουν τα δυσθεώρητα κόστη που προκύπτουν, στις πλάτες των εργαζόμενων, λαϊκών τάξεων.
Από τη σκοπιά των απαιτήσεων που θέτει η ανάγκη συγκρότησης και προβολής κοινωνικών αντιστάσεων μπροστά στα όσα προωθούνται, είναι απαραίτητο να διακρίνουμε τις βασικές γραμμές κίνησης των ελίτ για το ξεπέρασμα της κρίσης.
Όλα βέβαια συντελούνται μέσα σε ένα τοπίο τεράστιων πολυεπίπεδων ανταγωνισμών. Γεωπολιτικών όπου πρωταγωνιστεί η σύγκρουση ανάμεσα στην κατερχόμενη Δύση και τις ανερχόμενες δυνάμεις (Κίνα και με όποιο ρόλο παίζει η Ρωσία). Γεννώντας με τη σειρά της αυτή η σύγκρουση μια ολόκληρη αλυσίδα περιφερειακών ανταγωνισμών και συγκρούσεων στο πλαίσιο ενός όλο και πιο ασταθούς-χαοτικού διεθνούς συστήματος. Αλλά και ενδοκαπιταλιστικών αδυσώπητων ανταγωνισμών, ανάμεσα σε διαφορετικά κεφαλαιακά γκρούπ (αυτή η πλευρά είναι επιδραστικότατη αν και παραμένει η λιγότερο φωτιζόμενη) αλλά και ανάμεσα στις διάφορες μερίδες των ιθυνουσών τάξεων στο εσωτερικό των μεγάλων καπιταλιστικών κέντρων (μεγάλες συστημικές ενδορρήξεις στις ΗΠΑ καιι στον ευρωπαϊκό χώρο).
Συνεπώς όταν μιλάμε για σχεδιασμούς των ελίτ στα πλαίσια των «στρατηγικών επιδιώξεών» τους, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι πρόκειται για επιμέρους συχνά αποσπασματικές ενέργειες, επιρρεπείς όσο ποτέ πριν σε δευτερογενείς συνέπειες «που μπορεί να μην τις θέλησε εν τέλει κανείς». Υποκείμενες σε όλες τις ανακολουθίες και την ενδογενή αστάθεια που γεννά το τοπίο που μόλις σκιαγραφήσαμε.
Φάση πολέμων και τεράστιων πολυεπίπεδων ανταγωνισμών
Ο πόλεμος στην Ουκρανία παρατείνεται. Στο στρατιωτικό επίπεδο φαίνεται να υπάρχει ένα βούλιαγμα, μια σχετική στασιμότητα. Με υπολογίσιμα βεβαίως εδαφικά κέρδη από πλευράς Ρωσίας αλλά και με τις αδυναμίες και τα όρια της να γίνονται ορατά σε κοινή θέα (μεταξύ άλλων τα σημαντικά πλήγματα που έχει δεχθεί στην Κριμαία, αλλά και στο δικό της έδαφος, οι απώλειες στο στόλο της κλπ). Οι ΗΠΑ επικεφαλής ενός αγγλοσαξωνικού άξονα συντηρούν τον πόλεμο ως μέσο φθοράς της Ρωσίας αλλά επιπλέον και κυρίως σαν μοχλό για την ασφυκτική επιβολή τους επί της Ευρώπης. Επιμέρους δυσφορίες και αντιδράσεις από μέρους μερίδων των ευρωπαϊκών ελίτ εκδηλώνονται, αλλά είναι εμφανές ποιός κάνει κουμάντο (τουλάχιστον για την ώρα) και ποιοί τελούν υπό πίεση μέσα στο πλαίσιο των ενδοατλαντικών ανταγωνισμών.
Εδώ είναι απαραίτητη η κατανόηση μιας επιπλέον κρίσιμης πλευράς του τι παίζεται. Ο πόλεμος γίνεται το όχημα για να κρυφτεί πίσω του ώστε να δικαιολογηθεί πολιτικά ένα ολόκληρο «πολεμικό» παίγνιο χρηματιστικοποίησης που οδηγεί στα διαδοχικά κύματα ιλιγγιώδους ανόδου των τιμών σε μια σειρά στρατηγικών πρώτων υλών. Σε πρώτο πλάνο οι υδρογονάνθρακες και η χρηματιστηριακά συνδεμένη μαζί τους (γιατί άραγε τόσο σκανδαλωδώς;) παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ακολουθούν τα σιτηρά (με όλο το γαϊτανάκι κινήσεων που ζήσαμε όλο το καλοκαίρι), η σόγια και άλλα βασικά επισιτιστικά προϊόντα. Και μόνο το γεγονός ότι ήδη αρκετούς μήνες πριν από τον πόλεμο οι τιμές υδρογονανθράκων και άλλων πρώτων υλών είχαν ήδη απογειωθεί, μαρτυρά πολλά για το τι και πως παίζεται. Ποιοί κερδίζουν και ποιοί χάνουν απ’ όλο αυτό; Πρώτα απ’ όλα πληρώνουν τα πλατιά εργαζόμενα στρώματα που ξεζουμίζονται από έναν πληθωρισμό εκτός ελέγχου που θίγει τα βασικά αγαθά για την επιβίωσή τους. Αυτό γίνεται πολύ ορατό στην Ευρώπη, συμβαίνει πιο υπόκωφα αλλά υποσκαπτικά στις ΗΠΑ, και απειλεί να πάρει απόλυτα δραματικές διστάσεις σε εκτεταμένα αλλά «αθέατα» μέρη της παγκόσμιας περιφέρειας. Ποιος κερδίζει εξαρτάται από την τροπή και τις μεταπτώσεις των μεγάλων ενδοκαπιταλιστικών και γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Μεγάλο μέρος αυτής της υπεξαίρεσης από τη μια και συσσώρευσης κεφαλαίου από την άλλη, δείχνει ότι θα στραφεί στη χρηματοδότηση των τεράστιων «πράσινων» και «ψηφιακών» καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων (4η βιομηχανική επανάσταση). Αναδιαρθρώσεις που ας σημειωθεί ότι για να είναι κερδοφόρες θα πιέσουν για τη δραστική συμπίεση της ενεργού ζήτησης από πλευράς των εργαζομένων και συνεπώς για την επιβολή τεράστιων κοινωνικών αποκλεισμών. (Σ’ αυτό θα χρειαστεί να επιστρέψουμε με ξεχωριστό σημείωμα).
Η «κλιματική αλλαγή» «φυσικό» φαινόμενο όπως οι «επιδημίες»
Αν πιστέψουμε την τρέχουσα ειδησεογραφία «αιφνιδίως» ενέσκηψε η κλιματική αλλαγή με ένα σωρό δεινά –υπαρκτά βεβαίως– πυρκαγιές, πλημμύρες, ξηρασία κ.λπ.
Ο τόνος που μεταδίδεται, πολύ συχνά με χαρακτηριστικές τεχνικές του ψυχολογικού πολέμου, έχει σκοπό την παράλυση της σκέψης, την κάμψη του κοινωνικού φρονήματος που ήδη βρίσκεται επιβαρυμένο και σε κακή κατάσταση μέσα στην κρίση.
Εδώ συνοπτικά θα πρέπει να επιμείνουμε στα εξής:
- Είναι αναμφίβολο ότι ο μεταβολισμός ανθρώπινης κοινωνίας-φύσης βρίσκεται σε διευρυνόμενη κρίση (και πάντως καθόλου ξαφνική). Δεν τα πάει καθόλου καλά με αυτή την ενιαία κοινωνική σχέση που οργανώνει την κοινωνική ζωή παγκοσμίως στη βάση της «επαρκώς κερδοφόρας» συσσώρευσης κεφαλαίου. Η αλήθεια αυτή βέβαια δεν είναι άμεσα επιφανειακά προσιτή. Απαιτεί δύσκολες συνειδησιακές μετατοπίσεις συνδεμένες «με την αγωνιστική κίνηση των μαζών» για να γίνει αντιληπτή ως προς τις πρακτικές της συνέπειες.
- Οι ιθύνουσες τάξεις έχοντας πάρει φόρα με τη διαχείριση της πανδημίας φυσικοποιούν πέραν των «πανδημιών» και την «κλιματική αλλαγή» για να επιβάλουν τους πιο ολέθριους κοινωνικούς αποκλεισμούς και καταναγκασμούς.
Τι προσφορότερο όχημα για την επιβολή λύσεων τεχνοδεσποτείας και ενός πανεποπτικού κράτους Λεβιάθαν; Και ως προς αυτό η Κίνα πέραν από αντίπαλος μπορεί να αποδειχθεί μεγάλη πηγή ιδεών προς δημιουργική οικειοποίηση. Καθόλου τυχαία, στη Γαλλία (αλλά και σε μια σειρά άλλες χώρες με παραλλαγές) –ο Μακρόν εμφανίζεται γενικώς «πρωτοπόρος» της «νέας εποχής»– έχουν ήδη νομοθετηθεί μέτρα που δίνουν τη διευρυμένη ευχέρεια τριών μηνών λοκντάουν για λόγους που σχετίζονται με την κρίση της ενέργειας και την «κλιματική αλλαγή». Και βεβαίως η κλιματική κρίση ή ότι σερβίρεται κάθε φορά σαν τέτοια είναι το κατ’ εξοχήν όχημα για το πέρασμα των μεγάλων αναδιαρθρώσεων. «Πανδημίες», «πόλεμος» (και η συνακόλουθη άνοδος του μιλιταρισμού και της «πολεμικής οικονομίας») και «κλιματική αλλαγή» φαίνονται να αποτελούν μιαν αλληλουχία μεθοδεύσεων για την μονιμοποίηση καθεστώτων «έκτακτης ανάγκης».
Προς νέες μορφές πολιτικής διαχείρισης;
Οι ελίτ, κυρίως οι ευρωπαϊκές προετοιμάζονται για μεγάλες κοινωνικές αναστατώσεις με αφετηρία αυτό τον χειμώνα. Για να αποφύγουν όσο το δυνατόν κλυδωνισμούς σ’ αυτή τη νέα φάση που ορίζεται από την αλληλουχία που λέγαμε παραπάνω.
- Ο τόνος διαφέρει ανάλογα με τη χώρα. Στη Γαλλία με ύφος θριαμβευτικής και απίστευτα προκλητικής, επιθετικότητας ο Μακρόν αναγγέλλει ότι «τελείωσε η εποχή της αφθονίας! και της αυτονόητης ελευθερίας!». Σε απλή μετάφραση ανατίναξη των «κεκτημένων κοινωνικών συμβολαίων» και μηδενική ανοχή απέναντι σε «λαϊκισμούς», ξεπέρασμα των «ελευθεριών» της «αστικής δημοκρατίας». Η επιθετικότητα πάει «να απαντήσει» στο γαλλικό δυναμικό ριζοσπαστισμού και κοινωνικής απείθειας και στις ανάγκες της τραυματισμένης κοινωνικής επιρροής του Μακρόν που τον υποχρεώνει να δείχνει εμφατικά προς διάφορες κατευθύνσεις (εσωτερικά και εξωτερικά) ότι κρατάει το τιμόνι «σταθερά».
- Ζούμε μια περίοδο αποσύρσεων μιας παλιάς φρουράς πολιτικού προσωπικού (Μέρκελ, Τζόνσον, Ντράγκι), αιφνίδιων αποσύρσεων στήριξης (η Φιλανδή πρωθυπουργός, αλλά και ο Μητσοτάκης για να έρθουμε στα δικά μας) και υψηλόβαθμων αξιωματούχων οργανισμών κ.λπ. (π.χ. Φάουτσι στις ΗΠΑ). Επίσης ζούμε την απόλυτη χρεωκοπία του ηγετικού προσωπικού της ευρωκρατίας και αυτό δεν θα αργήσει να γράψει αποτελέσματα. Οι διάδοχες «λύσεις» εκεί όπου προκύπτουν, φαίνονται προσωρινές, μεταβατικές, εναλλάξιμες. Γίνεται πιο άμεσα ορατό ότι οι στρατηγικές επιδιώξεις των ελίτ δεν συμβιβάζονται με τις τρέχουσες μορφές «αστικής δημοκρατίας». Αν και οι μορφές που θα επιχειρηθούν για μια μετάβαση προς αυταρχικές λύσεις δεν μπορούν να προβλεφθούν, πρέπει να υπολογίσουμε σοβαρά ότι η «πολεμική οικονομία» (που πάντως φαίνεται να απαιτεί για να λειτουργήσει μεγαλύτερη και πιο άμεση αίσθηση απειλής από την τρέχουσα) αλλά κυρίως οι φυσικοποιήσεις «πανδημικού» και «κλιματικού» τύπου τείνουν να γεννούν διαχωρισμούς μέσα στις κοινωνίες πολύ επικίνδυνους και επιβοηθητικούς για την κατίσχυση λύσεων «σιδηράς χειρός».
- Τέλος δεν φαίνεται, εκτός του συγκλονιστικού απροόπτου μιας δραματικής στροφής της στρατηγικής των ΗΠΑ (που θα περιλάμβανε οπωσδήποτε και την αλλαγή της στάσης τους απέναντι στην Κίνα) να είναι εφικτό ένα ενιαίο σχέδιο που θα μπορούσε να γεφυρώσει τον παρατεταμένο οξύτατο εμφύλιο κορυφών στις ΗΠΑ που δείχνει ότι αντανακλά την στρατηγική αμηχανία όλου του δυτικού τουλάχιστον στρατοπέδου. Σε αυτό το πλαίσιο δεν είναι παράξενο ότι σημαντικές αποφάσεις φαίνεται να έχουν αναβληθεί αναμένοντας τα αποτελέσματα των ενδιάμεσων εκλογών στις ΗΠΑ.
