Του Ρούντι Ρινάλντι
ρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του Στέλιου Μανούσακα –από τις εκδόσεις Ψιμύθι– με τίτλο «Contro vento, μνήμες από τον αντιδικτατορικό αγώνα 1967-1974 Ιταλία», το οποίο αναφέρεται κυρίως στη δράση της σημαντικότερης ελληνικής αντιδικτατορικής οργάνωσης στην Ιταλία, του ΑΜΕΕ (Αγωνιστικό Μέτωπο Ελλήνων Εξωτερικού).
Στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες τείνει να παραχαραχθεί σε μεγάλο βαθμό η ιστορία του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος, και βασικά να αποσιωπηθούν σημαντικές οργανώσεις, κινήσεις και κινήματα. Κυριαρχεί δε η άποψη ότι υπήρξαν δύο βασικές αριστερές παρατάξεις, του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσωτερικού, ενώ κάποιες φορές γίνεται μια γενικόλογη αναφορά σε «αριστεριστές» ή εξωκοινοβουλευτικούς. Συνήθως μάλιστα τέτοιες αναφορές αφορούν τις μικρότερες καταστάσεις ή κινήσεις αυτού του χώρου, ή υπερπροβάλλονται τροτσκιστικές κινήσεις, που ποτέ δεν είχαν σημαντική εμβέλεια. Για τις οργανώσεις του μαρξιστικού λενινιστικού χώρου –όπως αυτές αυτοαποκαλούνταν– υπάρχει αποσιώπηση, ή το αστειάκι για το «μ-λ μπροστά ή πίσω». Με άλλα λόγια, δεν γίνεται καμία αναφορά στις πιο σοβαρές περιπτώσεις του ρεύματος αυτού, ή ακόμα στην εμβέλεια, τη σημασία, τις ιδιαιτερότητές του. Περίπου σαν να μην υπήρξε.
Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι από τους βασικούς παράγοντες του μαζικότερου και σημαντικότερου μορφώματος του χώρου αυτού [ΟΜΛΕ, και ΚΚΕ (μ-λ) στη συνέχεια] δεν υπήρξε καμία σοβαρή υποστήριξη ή ανάληψη ευθύνης για το ρεύμα αυτό, ή κάποια σοβαρή εξήγηση ακόμα και για τη διάλυσή του στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Πρόσφατα ορισμένοι (όχι πολλοί) νέοι ερευνητές έχουν αρχίσει να μελετούν ή να έρχονται σε επαφή και να καταγράφουν σε εργασίες και βιβλία ορισμένες πλευρές που αφορούν το συγκεκριμένο ρεύμα, το οποίο έδρασε από το 1964 μέχρι το 1981. Άρα με κάποιο τρόπο έρχεται στην επιφάνεια, έστω και έτσι, μια σημαντική πλευρά της ιστορίας αυτού του οργανωμένου ρεύματος στη χώρα μας, που συνήθως αποσιωπάται.
Τεκμηριωμένη και ουσιαστική εξιστόρησηΣτο βιβλίο που πρόσφατα κυκλοφόρησε ο Στέλιος Μανούσακας, μετά από πολλά χρόνια, σπάει αυτήν την ιδιότυπη σιωπή των καθοδηγητών του ρεύματος αυτού, και καταθέτει την ειδική ιστορία ενός τμήματός του στην περίοδο 1967-1974 στην Ιταλία. Ο Στέλιος Μανούσακας υπήρξε ο υπεύθυνος αυτής της οργάνωσης στην Ιταλία, γνωρίζει καλά την ιστορία της και την παραθέτει με καίριο και λεπτομερειακό τρόπο. Για όσους έζησαν εκείνα τα χρόνια στην Ιταλία, η εξιστόρησή του είναι τεκμηριωμένη, ουσιαστική και δίνει πληθώρα στοιχείων, τόσο για τη δράση του ΑΜΕΕ αλλά και για όσα συνέβαιναν την ίδια περίοδο στην Ιταλία – δηλαδή μέσα σε ένα τεράστιο κύμα αγώνων, μέσα σε ένα βαθύ, ουσιαστικό πολιτικό εργαστήρι, όπως έχει χαρακτηριστεί η ιταλική περίπτωση.
Ο Στέλιος Μανούσακας ήταν πριν τη δικτατορία στην Ιταλία φοιτητής, μέλος της ΕΔΑ και του ΚΚΕ. Στο βιβλίο του μας παραθέτει με πολύ μεγάλη καθαρότητα το τι συνέβαινε από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, λίγο πριν αλλά και αμέσως μετά το φασιστικό πραξικόπημα του 1967, μέσα στους κύκλους της τότε ελληνικής αριστεράς. Τα στοιχεία που δίνει είναι αποκαλυπτικά, τόσο για τη γραμμή όσο και την πρακτική της ΕΔΑ και του ΚΚΕ. Στη συνέχεια αποχωρεί από αυτές τις οργανώσεις, συνδέεται με τις δυνάμεις της «Αναγέννησης» και της ΟΜΛΕ και ξεκινάει, μαζί με δυο-τρεις άλλους, μια κίνηση που μέσα σε λίγα χρόνια θα έχει οργανώσει εκατοντάδες αγωνιστές και θα έχει κερδίσει την ενεργό συμπαράσταση και αλληλεγγύη Ιταλών αντιφασιστών, οργανώσεων και κομμάτων.
Το ΑΜΕΕ ανέπτυξε αξιόλογη δράση στη συντριβή των ελληνικών χαφιέδικων φασιστικών μηχανισμών στο ιταλικό έδαφος, δημιούργησε ή ξαναέστησε τους φοιτητικούς συλλόγους σε ολόκληρη την Ιταλία, πήρε πρωτοβουλίες καταγγελίας της χούντας και της αμερικανοκρατίας στην Ελλάδα, προώθησε με συνέπεια ένα αγωνιστικό πνεύμα αντιμετώπισης των προβλημάτων, και ανάπτυξε μια πλούσια συνδικαλιστική δράση για τα προβλήματα των Ελλήνων φοιτητών στην Ιταλία. Βέβαια στο περιεχόμενό του και την ιδεολογική ταυτότητα προώθησε την αντιρεβιζιονιστική πάλη, την πάλη ενάντια στο συμβιβασμό και τη συνθηκολόγα πολιτική στάση και γραμμή.
Η εξιστόρηση του Στέλιου Μανούσακα είναι τεκμηριωμένη, ουσιαστική και δίνει πληθώρα στοιχείων, τόσο για τη δράση του ΑΜΕΕ αλλά και για όσα συνέβαιναν την ίδια περίοδο στην Ιταλία – δηλαδή μέσα σε ένα τεράστιο κύμα αγώνων, μέσα σε ένα βαθύ, ουσιαστικό πολιτικό εργαστήρι, όπως έχει χαρακτηριστεί η ιταλική περίπτωση
Αποκατάσταση της ιστορίας ενός «άγνωστου» ρεύματος
Το ενδιαφέρον στο βιβλίο του Στέλιου Μανούσακα είναι η λεπτομερειακή καταγραφή, τα επιχειρήματα, η εικόνα που μεταφέρει 55 χρόνια μετά. Και τούτο καθιστά το έργο αυτό ένα υπερπολύτιμο ντοκουμέντο για ένα ζωντανό, μαζικό, αγωνιστικό τμήμα του αντιδικτατορικού αγώνα. Είναι σπουδαία τα στοιχεία που δίνει όχι μόνο για το ΑΜΕΕ, αλλά και για όλη την ιστορία της ελληνικής παρουσίας στην Ιταλία από τις αρχές του 1960. Παραθέτει σημαντικά στοιχεία για τους συλλόγους και τις δευτεροβάθμιες οργανώσεις που υπήρχαν (ΟΕΦΣΙ), αλλά και για την ουσιαστική τους διάλυση μέσα από τη μετατροπή τους σε σφραγίδες που συνδιαχειρίζονταν η ηγεσία της Αριστεράς μαζί με τον χώρο του Κέντρου. Στο βιβλίο ο αναγνώστης θα βρει εξάλλου πλήθος από ντοκουμέντα, φωτογραφίες, συγκεκριμένα στοιχεία που δεν υπάρχουν συγκεντρωμένα πουθενά αλλού.
Ο Στέλιος Μανούσακας δεν καταγράφει απλά γεγονότα. Υποστηρίζει αυτό το κίνημα που αναπτύχθηκε μέσα στις γραμμές του ΑΜΕΕ, αξιολογεί θετικά τη δράση του, εκτιμά το ήθος, την αγωνιστικότητα, τη διαπαιδαγώγηση, την προσφορά εκατοντάδων μελών και των φίλων τους στην Ιταλία στα χρόνια εκείνα. Αισθάνεται, και δικαιολογημένα, περήφανος γι’ αυτό, και η καταγραφή του μέσα στις σελίδες του βιβλίου είναι μια σημαντική συμβολή για όποιον θέλει σήμερα να εκτιμήσει και να αποτιμήσει μια πλευρά του ελληνικού αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος.
Για όσους ζήσαμε και δράσαμε μέσα στα πλαίσιά του, μάθαμε και δεν το ξεχνάμε το βασικό μότο που διέδιδε το ΑΜΕΕ σε όλες τις γωνιές της Ιταλίας: «Μαζικά και αγωνιστικά». Δεν ήταν απλά ένα σύνθημα ή μια παρότρυνση: έγινε και πράξη, έγινε κατεύθυνση που μπόλιασε πολλούς και αξιόλογους αγωνιστές για χρόνια.
Επομένως ο Στέλιος Μανούσακας με το βιβλίο του –αποτέλεσμα σημαντικής και συστηματικής προσπάθειας– συμβάλλει στην κατάθεση (και αποκατάσταση) ενός τμήματος του συνολικού αντιδικτατορικού αγώνα που δεν είναι ευρύτερα γνωστό στη χώρα μας, και όχι τυχαία παρασιωπάται.
Ο Στέλιος Μανούσακας υπήρξε μέλος της καθοδήγησης της ΟΜΛΕ και του ΚΚΕ(μ-λ) μέχρι την ουσιαστική διάλυσή του το 1981. Στην εισαγωγή του βιβλίου και στο επίμετρο, δίνει ορισμένες περιορισμένες προσωπικές σκέψεις για την πορεία του ρεύματος αυτού, για τις οποίες χωρά πολύ συζήτηση. Οι δύο «καταδύσεις» που θεωρούσε πάντα αναγκαίες ο Γιάννης Χοντζέας, η «κατάδυση» στην ιστορία και την ιστορική πείρα και η παράλληλη «κατάδυση» στη σύγχρονη πραγματικότητα, για να είναι πραγματικές και ωφέλιμες πρέπει να είναι ουσιαστικές. Αυτό είναι πάντα ζητούμενο, καθώς δεν ήταν το κύριο περιεχόμενο του βιβλίου του Στέλιου Μανούσακα.
