Παρουσίαση του βιβλίου του Μ. Μελετόπουλου για τον Κοινοτισμό και τη συμβολή του Κων/νου Καραβίδα από τον Σπύρο Κουτρούλη
Του Σπύρου Κουτρούλη
Σε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης θα ομολογήσει ότι από πολύ νεαρή ηλικία, θαύμαζε τον Κ. Καραβίδα, για την σπιρτάδα του πνεύματός του, την απλότητα, την καλλιέργεια, την καλοσύνη του.
Ο Κ. Δημαράς στην «Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» έχει περιλάβει μια σύντομη επαινετική αναφορά στον Κ. Καραβίδα, γεγονός που αποδεικνύει ότι τον ξεχωρίζει όχι μόνο ως κοινωνικό επιστήμονα αλλά και ως τεχνίτη του λόγου.
Το έργο του Μ. Μελετόπουλου, άρτιο, προσέγγισε ολοκληρωμένα όλες τις πτυχές του πολυσύνθετου έργου του Κ. Καραβίδα. Επιπρόσθετα είναι επιστημονικά έγκυρο, τίμιο προς τον αναγνώστη και είναι γραμμένο σε ύφος γλαφυρό και σαφές, ώστε κάνει άμεσα προσιτές τις σκέψεις του. Έχει συνεπώς όλες τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να ωθήσει τον στοχασμό μας να σκεφτεί όχι μόνο για έναν αναμφισβήτητα σημαντικό στοχαστή, αλλά και για την κρίσιμη σημασία που λαμβάνει σήμερα ο κοινοτισμός για την ελληνική κοινωνία.
Στην χώρα μας χρεοκόπησε ο ολιγαρχικός φιλελευθερισμός και η αντιπροσώπευση αποδείχθηκε, η εναλλαγή στην εξουσία μερίδων μιας ενιαίας πολιτικά ελίτ η οποία όχι μόνο δεν αντιπροσωπεύει τον ελληνικό λαό, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έχει ανταγωνιστικά συμφέροντα προς αυτόν. Συγχρόνως η κατάρρευση των χωρών του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού, ακολουθήθηκε από μια βαθιά κρίση της δυτικής οικονομίας, τα απόνερα της οποίας δεν άργησαν να έρθουν με ορμητικό τρόπο στην χώρα μας. Η μεταφορά της παραγωγής στις χώρες χαμηλού κόστους, όπου δεν τηρούνται ούτε καν οι στοιχειώδεις κανόνες προστασίας της ανθρώπινης εργασίας και ζωής, συνοδεύτηκε από άλλα δύο γεγονότα. Οι δούλοι του τρίτου κόσμου, συχνά, μεταφέρονται στον πρώτο, ενώ η ανάπτυξη της τεχνικής δημιουργεί νέα σοβαρότερα προβλήματα, από αυτά που υποτίθεται θα επίλυε.
Μέσα σε ένα τέτοιο σκηνικό ο κοινοτισμός, χωρίς να είναι βέβαια το τέλος της ιστορίας ή ο επίγειος παράδεισος, είναι μια ριζοσπαστική προοπτική που μπορεί να απαντήσει με ολοκληρωμένο τρόπο σε τρία επίπεδα πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό, στην κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, στον εφιάλτη του ολοκληρωτισμού και στην διπλή χρεοκοπία του καπιταλισμού και του υπαρκτού σοσιαλισμού. Συνεπώς το βιβλίο του Μ. Μελετόπουλου μπορεί να είναι «αξιολογικά ουδέτερο», αλλά εκ των πραγμάτων, θέτει δεοντολογικές και αξιακές προϋποθέσεις. Δείχνει, με βάση το έργο του Κ. Καραβίδα, του Ι. Δραγούμη, του Ν. Μαλούχου και του Δ. Δανιηλίδη, ότι ο κοινοτισμός δεν είναι αποκύημα ευφάνταστων διανοούμενων, αλλά υπήρξε για μεγάλα χρονικά διαστήματα της πορείας του ελληνισμού μια χειροπιαστή, ζώσα πραγματικότητα.
Τόσο ο Δραγούμης, όσο και ο Καραβίδας στις περιηγήσεις τους, στις περιοχές που ζούσε ο ελληνισμός ή γενικότερα στα Βαλκάνια, διαπίστωναν ότι ο κοινοτισμός υπό διάφορες μορφές υπήρχε και λειτουργούσε. Οι δύο τους αν και ήσαν αιρετικοί των δύο παρατάξεων που συγκρούστηκαν ανελέητα, συνεργάστηκαν δημιουργικά σε ένα σημαντικό περιοδικό την «Πολιτική Επιθεώρηση». Στην συνέχεια, μετά την εκτέλεση του Δραγούμη, ο Καραβίδας θα εκδώσει με τον Ν. Μαλούχο το περιοδικό «Κοινότης».
Ο Μελετόπουλος έχει μελετήσει σε βάθος όλο το έργο του Καραβίδα, κάθε σχετικό δημοσίευμα, αλλά και τις συγγενείς προσεγγίσεις, Είναι σημαντική σε αυτό το σημείο η συνεισφορά της κόρης του Κ. Καραβίδα, της Ζωής Καλλιγά, η οποία πρόσφερε ένα αθησαύριστο υλικό για έρευνα, το οποίο υπό άλλες συνθήκες θα μας ήταν εντελώς άγνωστο. Μάλιστα την θυμόμαστε δίπλα στο περιοδικό «Νέα Κοινωνιολογία», που διεύθυνε ο Μελετόπουλος, να συμμετέχει σε διάφορες σχετικές εκδηλώσεις, όπως στην ξενάγηση στην πολιτεία του Μυστρά.
Ενδιαφέρον είναι ότι ο Καραβίδας αντιμετωπίστηκε από τον συντηρητικό χώρο, εκτός κάποιων εξαιρέσεων, εχθρικά ή αδιάφορα, ενώ η αριστερά, τουλάχιστον αρχικά, δεν τον κατανόησε. Χαρακτηριστικός, στο σημείο αυτό, είναι ο διάλογος με τον σοσιαλιστή διανοούμενο, Ν. Γιαννιό, ο οποίος συμμετείχε στην ίδρυση του ΣΕΚΕ, δηλαδή του κατοπινού ΚΚΕ. Κατ’ αρχήν, είχαν ένα κοινό σύνδεσμο, την φιλία με τον Ι. Δραγούμη, ο οποίος χρηματοδοτούσε την σοσιαλιστική εφημερίδα Λαός, που έβγαζε στην Κωνσταντινούπολη, ο Γιαννιός. Ο τελευταίος μάλιστα σε αφιέρωμα της Νέας Εστίας το 1941, ανέφερε ότι αν ζούσε ο Δραγούμης θα ήταν ο φυσικός ηγέτης του κινήματος της εθνικής αντίστασης. Παρόλα αυτά, διαφώνησε έντονα με τον Καραβίδα σχετικά με τον κοινοτισμό, διότι ακολουθούσε τρείς προτεραιότητες του Μαρξ: τον ευρωκεντρισμό, την βεβαιότητα ότι όλος ο κόσμος θα ακολουθούσε το παράδειγμα του αγγλικού καπιταλισμού και την περιφρόνηση στον αγροτικό τομέα και γενικότερα στην προβιομηχανική και προαστική ζωή. Βεβαίως ο Γιαννιός, δεν γνώριζε τότε που τα έγραφε, ότι ο Μαρξ όπως και κάθε σημαντικός στοχαστής έχει μια σύνθετη και συχνά αντιφατική σκέψη. Έτσι σε επιστολή του, στην Βέρα Ζάσουλιτς υποστήριζε ότι η ρώσικη κοινότητα είναι ιδανική για την μετάβαση στον σοσιαλισμό, ενώ τα ίδια υποστήριξε σε άλλα κείμενα για την Σερβία και τα Βαλκάνια. Μάλιστα έγραφε ότι ο κοινοτισμός προϋπήρξε της τουρκοκρατίας, ενώ κινδύνευε η ύπαρξή του από την εισαγωγή του αυστριακού δικαίου.
Η προσέγγιση του Μελετόπουλου δεν εξιδανικεύει τον Καραβίδα και τον κοινοτισμό, αλλά και δεν χαρίζεται στους προχειρολόγους αντιπάλους του. Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης στοχαστές όπως ο Π. Κανελλόπουλος, ο Ν. Πανταζόπουλος, ο Φ. Βεγλερής, ο Κ. Βεργόπουλος, ο Β. Καραποστόλης, ο Γ. Κοντογεώργης, ο Σ. Δαμιανάκος, πρωτοστατούν στην επανέκδοση του έργου του και στην ίδρυση της εταιρείας κοινοτικών μελετών. Σε αυτή συμμετείχαν και άλλοι στοχαστές, όπως ο ιστορικός Β. Παναγιωτόπουλος, ο οποίος στην συνέχεια κατά έναν αινιγματικό τρόπο σιώπησαν σχετικά με τον κοινοτισμό. Η σιωπή θα είναι για αρκετές δεκαετίες, ο συνηθέστερος τρόπος που αντιμετωπίστηκε ο Καραβίδας στην χώρα μας . Αλλά δεν θα λείψουν και οι αναίτιες επιθέσεις, όπως του Α. Κύρτση, που θα θεωρήσει τον κοινοτισμό του Καραβίδα, προφασιστική, αν όχι φασιστική ιδεολογία. Η συμπεριφορά αυτή είναι πλήρως προσαρμοσμένη στην ποιότητα του μεταπολιτευτικού διαλόγου αλλά και στις προϋποθέσεις που συνήθως χρειάζονται για να κάνει κάποιος πανεπιστημιακή καριέρα στην Ελλάδα. Όμως, οι ισχυρισμοί του, αποσιωπούν το γεγονός ότι το έργο του Καραβίδα είναι διάσπαρτο με επικρίσεις προς το μεταξικό καθεστώς, ενώ στο βιβλίο του «Κοινοτική Πολιτεία», επιτίθεται στον κατεξοχήν θεωρητικό του μεταπολεμικού φασισμού, τον Δ. Βεζανή.
Το έργο του Καραβίδα, το οποίο μας παρουσιάζει, αναλυτικά και τεκμηριωμένα, ο Μελετόπουλος, είναι πολυσχιδές και σύνθετο. Αρκεί η ανθρωπολογική του μελέτη «Αγροτικά», για να τον τοποθετήσουμε ανάμεσα στους σημαντικότερους στοχαστές που ερεύνησαν τον νεοελληνισμό. Αν θελήσουμε να δούμε κάποιες αδυναμίες του, αυτές εντοπίζονται πρώτα στη περίπλοκη αρχαϊζουσα γλώσσα, που αποτελείται από φράσεις μακροσκελείς, οι οποίες είναι δύσκολο ο σημερινός αναγνώστης με τα γλωσσικά εφόδια που συνήθως διαθέτει , να παρακολουθήσει και δεύτερο ο αρχαιοκεντρισμός του, που τον ωθεί να παραμελήσει τον ρόλο του χριστιανισμού στην διαμόρφωση της κοινωνίας στην Δύση όσο και στην ορθόδοξη ανατολή .
Όμως περιέχει επισημάνσεις οι οποίες είναι ιδιαίτερα αναγκαίες στην σημερινή συγκυρία, όπως:
• την στενή βαλκανική συνεργασία. Οι βαλκανικές χώρες είναι ο φυσικός οικονομικός χώρος για την Ελλάδα, ενώ η Θεσσαλονίκη μπορεί να αναδειχθεί το οικονομικό τους κέντρο.
• την άμεση δημοκρατία και τον κοινοτισμό ως μια δοκιμασμένη και αξιόπιστη λύση. Μάλιστα παραθέτει ένα πλήρες μεταρρυθμιστικό έργο για την συγκρότηση της κοινοτικής δημοκρατίας.
• την συμμετοχή των εργαζόμενων στα κέρδη και στις ζημιές των επιχειρήσεων, τον «συντροφισμό» όπως τον ονομάζει, που θα αντιμετωπίσει ορθολογικά και δίκαια το κοινωνικό ζήτημα, κατά το προηγούμενο παράδειγμα των Αμπελακίων και των ναυτικών συντροφιών του Αιγαίου.
Ο Μελετόπουλος κλείνοντας το έργο του επισημαίνει, ότι η μελέτη του κοινοτισμού μπορεί να οδηγήσει «σε μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη κριτική της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών», που θα συμβάλλει «στην διαμόρφωση μια υπευθυνότερης αντίληψης της δημοκρατικής συμμετοχής και μιας στάσης πλησιέστερης προς το αρχαιοελληνικό πρότυπο της άμεσης δημοκρατίας» (σελ. 422).
Σε αυτό τον στόχο, δηλαδή στην μελέτη του κοινοτισμού , αλλά και του νεοελληνισμού ευρύτερα, το βιβλίο του Μελετόπουλου, αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά, διότι θεμελιώνεται στην κοπιαστική και σε βάθος έρευνα, στην προσήλωση στην επιστημονική δεοντολογία, αλλά και διότι ο ίδιος παρέμεινε ένας στοχαστής που δεν εντάχθηκε ούτε στα ήθη, ούτε στις ιδεοληψίες που άνθησαν και κυριάρχησαν στην μεταπολίτευση.
Ανάρτηση από: http://ardin-rixi.gr
